Archive for May 2011

Υπάρχουν δηλητηριώδη πτηνά;

Δεν συνηθίζουμε να συνδέουμε την τοξικότητα με τα πτηνά, ούτε υπάρχουν πουλιά που αναισθητοποιούν ή σκοτώνουν τη λεία τους με δηλητήριο. Εντούτοις, τα τελευταία 20 χρόνια ερευνητές ανακάλυψαν κάμποσα είδη πτηνών με δηλητήριο.

Μέχρι στιγμής, δηλητηριώδη πτηνά έχουν εντοπιστεί μόνο στη Νέα Γουινέα. Τα περισσότερα πουλιά που βρέθηκαν ανήκουν στο γένος Pitohui. Μελέτες που διενεργήθηκαν κατέδειξαν πως το δηλητήριο συγκεντρώνεται κυρίως στα φτερά της κοιλιάς, του στήθους και των ποδιών. Αργότερα βρέθηκαν και άλλα είδη συγγενικά των Pitohui, που επίσης διαθέτουν τοξικές ουσίες.

Η σύνθεση των δηλητηρίων γίνεται από διάφορα είδη βατραχοτοξινών. Οι επιστήμονες θεωρούν πως τα πουλιά δεν παράγουν δηλητήρια, αλλά τα προσλαμβάνουν με την τροφή τους. Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι κάνουν χρήση αυτών. Εικάζεται πως τα χρησιμοποιούν στη μάχη κατά των παρασίτων και για να προστατευτούν από μολύνσεις του δέρματος και των φτερών. Κατά μία άλλη άποψη οι τοξικές ουσίες τα προστατεύουν από τα σαρκοβόρα ζώα.

Γιατί τα διαστημόπλοια έχουν συνθήκες τεχνητής βαρύτητας;

Η μακροχρόνια έλλειψη βαρύτητας μπορεί να βλάψει την υγεία των αστροναυτών, καθώς, μεταξύ άλλων, ενοχοποιείται και για την αποδυνάμωση του σκελετικού συστήματος. Επομένως, είναι διαρκής η προσπάθεια για τη δημιουργία τεχνητής βαρύτητας στα διαστημικά σκάφη.

Μία από τις ιδέες που έχουν πέσει στο τραπέζι είναι η κατασκευή ενός σταθμού που θα περιστρέφεται γύρω από κάποιον άξονα, δημιουργώντας έτσι συνθήκες βαρύτητας παρόμοιες με της Γης. Η βαρύτητα που δημιουργείται μέσω περιστροφής έχει όμως και δυσάρεστες παρενέργειες. Κι αυτό καθώς η δύναμη Κοριόλις τείνει να εκτρέπει τις κινήσεις προς την κατεύθυνση της περιστροφής. Σε όσους δεν κινούνται πολύ, όπως οι αστροναύτες, αυτό μπορεί να προκαλέσει ίλιγγο και ναυτία. Θεωρητικά, το γεγονός θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με την κατασκευή ενός μεγάλου διαστημικού σταθμού που θα περιστρεφόταν με πιο αργό ρυθμό. Ένας τέτοιος σταθμός όμως δεν μπορεί ακόμη να κατασκευαστεί.

Μια άλλη επιλογή είναι η κατασκευή ενός διαστημικού σκάφους σε δύο αυτοτελείς μονάδες που θα συνδέονται με ένα μακρύ καλώδιο. Κάτι τέτοιο επιχειρήθηκε το 1966, όταν το διαστημόπλοιο Gemini 11 συνδέθηκε με το όχημα Agena με ένα καλώδιο μήκους 36 μέτρων. Το σύστημα τέθηκε σε αργή περιστροφή, αλλά η βαρυτική δύναμη ήταν τόσο ασθενής που πέρασε απαρατήρητη στους αστροναύτες. Για να αυξηθεί η βαρυτική δύναμη θα πρέπει είτε να αυξηθεί το μήκος του καλωδίου ή να επιταχυνθεί ο ρυθμός περιστροφής. Το πρόβλημα είναι πως οι δύο μονάδες αρχίζουν να περιστρέφονται σχεδόν ανεξέλεγκτα όταν το καλώδιο μαζεύει, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την επιβράδυνση της περιστροφής.

Ορισμένα ηφαίστεια είναι πιο επικίνδυνα;

Έχω ακούσει πως ο βαθμός επικινδυνότητας των ηφαιστείων ποικίλλει ανάλογα με το είδος τους. Αληθεύει;

Η γειτνίαση ανθρώπων και ηφαιστείων δεν ενδείκνυται, καθώς όσοι κατοικούν κοντά σε αυτά νιώθουν την απειλή τους. Επομένως, το όρος Έρεβος στην Ανταρκτική, που εκρήγνυται σε τακτά διαστήματα από το 1972, θεωρείται ακίνδυνο. Πέραν αυτού, όμως, ένα ηφαίστειο είναι επικίνδυνο εφόσον έχει μεγάλες ή βίαιες εκρήξεις.

Ετησίως εκρήγνυνται περίπου 50 χερσαία ηφαίστεια. Τα περισσότερα είναι βασαλτικού τύπου και σπάνια δημιουργούν προβλήματα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως το βασαλτικό μάγμα, που είναι συμπαγές και παχύρρευστο, ρέει αργά και σταθερά και σπανίως ταχύτερα απ’ όσο μπορεί να τρέξει ένας άνθρωπος. Για παράδειγμα, η μέγιστη ταχύτητα ροής της λάβας του ηφαιστείου Mauna Loa στη Χαβάη έχει μετρηθεί στα 16 μόλις χιλιόμετρα την ώρα.

Ωστόσο, μεμονωμένες εκρήξεις προέρχονται από ηφαίστεια με όξινο ή ανδεσιτικό μάγμα. Αυτοί οι τύποι μάγματος περιέχουν μεγάλες ποσότητες πυριτίου σε σχέση με το βασαλτικό. Η υψηλή περιεκτικότητα σε πυρίτιο δημιουργεί ένα είδος θρόμβου στην πυκνότητα του όξινου ή ανδεσιτικού μάγματος, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η εξασκούμενη πίεση κατά την άνοδο του μάγματος και τα είδη αυτά των ηφαιστείων να εκρήγνυνται πιο βίαια από τα ηφαίστεια με βασαλτικό μάγμα.

Η επικινδυνότητα όμως των ηφαιστείων δεν περιορίζεται μόνο στο μάγμα που ρέει από αυτά. Πυροκλαστικά νέφη πυρακτωμένης τέφρας μπορούν να κατρακυλήσουν με μεγάλη ταχύτητα σε μια βουνοπλαγιά ύστερα από μια έκρηξη. Ένα τέτοιο νέφος εξαφάνισε κάθε ίχνος ζωής στην Πομπηία το 79 μ.Χ. Επίσης, δεν αποκλείεται η έκλυση επικίνδυνων αερίων από τις οπές και ρωγμές των πλευρών του ηφαιστείου. Αυτά ενοχοποιούνται για το 3% του συνόλου των θανάτων που αποδίδονται στα ηφαίστεια. Τέλος, μια ισχυρή βροχή μπορεί να παρασύρει τη συσσωρευμένη τέφρα που έχει αποτεθεί στο χείλος του ηφαιστείου, να προκαλέσει τεφρώδη χιονοστιβάδα και αυτή με τη σειρά της κατολισθήσεις λασπορροών ή λαχάρ, όπως έχει καθιερωθεί ο όρος από τα ινδονησιακά ηφαίστεια. Η εκδήλωση ενός τέτοιου φαινομένου το 1985 κόστισε τη ζωή 23.000 ανθρώπων που κατοικούσαν στις υπώρειες του ηφαιστείου Nevado del Ruiz, στην Κολομβία.