ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

Γιατί το ονομάζουμε σημείο G;

Το σημείο G πήρε το όνομά του από το Γερμανό γυναικολόγο Ernst Grafenberg, ο οποίος περιέγραψε πρώτος, το 1950, αυτή την ευαίσθητη περιοχή, που βρίσκεται λίγα εκατοστά μέσα στον κόλπο της γυναίκας. Ως σημείο G, όμως, αναφέρεται για πρώτη φορά στο βιβλίο «G-spot», που κυκλοφόρησε το 1982.

Πώς καταλαβαίνουμε την αιτία μιας πυρκαγιάς;

Το να βρούμε από πού και πώς ξεκίνησε μια πυρκαγιά αποτελεί, υπό πολλές έννοιες, ένα γρίφο. Κατά κανόνα, οι ειδικοί της πυροσβεστικής ξεκινούν ελέγχοντας τις ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις και ακολουθούν τα καλώδια από δωμάτιο σε δωμάτιο στο κτίριο όπου εκδηλώθηκε η πυρκαγιά. Η ζέστη από τη φωτιά λιώνει τη μόνωση των καλωδίων και προκαλεί βραχυκύκλωμα, το οποίο αφήνει έναν ευδιάκριτο μικρό κρατήρα και υπολείμματα τήξης ακριβώς στο σημείο όπου συνέβη το βραχυκύκλωμα. Ένα βραχυκυκλωμένο καλώδιο υποδεικνύει, δηλαδή, ποιο είναι το αρχικό σημείο όπου η φωτιά έπληξε τις ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις και, κατά συνέπεια, από πού ξεκίνησε η φωτιά.

Παράλληλα, ενδείξεις στο πάτωμα και στους τοίχους μπορούν να αξιοποιηθούν για τον εντοπισμό της εστίας της πυρκαγιάς. Επειδή η θερμότητα κινείται πάντοτε προς τα πάνω, η οροφή συνήθως καίγεται ολοσχερώς, ενώ οι τοίχοι και κυρίως το πάτωμα υφίστανται μικρότερες ζημιές. Έτσι, οι τεχνικοί προσπαθούν να εντοπίσουν σε ποιο σημείο το πάτωμα έχει καεί εντελώς, γιατί από εκεί προφανώς ξεκίνησε η φωτιά.

Οι ειδικοί γνωρίζουν, επίσης, εκ πείρας ότι η αιθάλη καίγεται εντελώς στα σημεία όπου αναπτύσσονται οι μεγαλύτερες θερμοκρασίες. Εκτός αυτού, προσπαθούν να καταγράψουν τα γεγονότα που μπορεί να συνέβησαν μέχρι τη στιγμή εκδήλωσης της φωτιάς, για να ανακαλύψουν τα αίτιά της.

Πόσο ζυγίζει ο Ήλιος;

Ο Ήλιος είναι με διαφορά το μεγαλύτερο σώμα του ηλιακού μας συστήματος. Ζυγίζει περίπου 2 x 1027 τόνους (το 2 ακολουθούμενο από 27 μηδενικά) και είναι σχεδόν 333.000 φορές βαρύτερος από τη Γη. Ακόμη και σε σχέση με το Δία, που είναι μεγαλύτερος με διαφορά πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, ο Ήλιος είναι ένας γίγαντας, αφού ζυγίζει περίπου 1.046 φορές περισσότερο.

Μάλιστα, ο Ήλιος καταλαμβάνει περισσότερο από το 99% της συνολικής μάζας του ηλιακού μας συστήματος. Από τη στιγμή, όμως, που γεννήθηκε, και σε όλη τη διάρκεια της εξέλιξής του, ο Ήλιος γίνεται συνεχώς ελαφρύτερος. Η ενέργεια που παράγει το άστρο του ηλιακού μας συστήματος προέρχεται από διαδικασίες σύντηξης στον πυρήνα του, όπου υδρογόνο μετασχηματίζεται σε ήλιο. Η ενέργεια προκύπτει από το γεγονός ότι ένας ατομικός πυρήνας ηλίου ζυγίζει λίγο λιγότερο από τέσσερις ατομικούς πυρήνες υδρογόνου που συμμετέχουν στη διαδικασία. Η διαφορά μάζας μεταξύ ενός ατόμου ηλίου και τεσσάρων ατόμων υδρογόνου μετατρέπεται σε ενέργεια, σύμφωνα με την περίφημη εξίσωση του Άλμπερτ Αϊνστάιν Ε=mc2. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η Ήλιος χάνει τέσσερα εκατομμύρια τόνους μάζας το δευτερόλεπτο. Ακόμη κι αν αυτό ακούγεται πολύ, πρόκειται για αμελητέα ποσότητα σε σχέση με τη συνολική του μάζα.

Χρησιμοποιούν τα ζώα ονόματα;

Ένα όνομα είναι μια έκφραση με μια αναφορική λειτουργία. Όταν προφέρουμε το όνομα «Γιώργος», παράγουμε έναν ήχο, τον οποίο οι άλλοι αντιλαμβάνονται σαν μια αναφορά στο πρόσωπο Γιώργος. Η χρήση, επομένως, ονομάτων απαιτεί έναν πολύ ανεπτυγμένο εγκέφαλο, ο οποίος μπορεί να αναγνωρίσει το υποδεικνυόμενο άτομο από τον ήχο.

Πολλά ζώα, όπως οι λύκοι, οι πίθηκοι και ορισμένα πτηνά, μπορούν να αναγνωρίσουν το ένα το άλλο από τους ήχους που παράγουν, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με ονόματα. Η αναγνώριση εδώ σχετίζεται με ήχους που παράγουν τα ζώα και που η ιδιαιτερότητά τους έχει να κάνει με το «φωνητικό μηχανισμό» του κάθε ατόμου του είδους.

Αντίθετα, τα ρινοδέλφινα φαίνεται πως χρησιμοποιούν «ονόματα» με τρόπο παρεμφερή με το δικό μας. Το σφύριγμα κάθε ρινοδέλφινου λειτουργεί ως μια χαρακτηριστική και εντελώς ιδιαίτερη «ηχητική υπογραφή», την οποία μάλιστα κάθε δελφίνι επινοεί στη νεαρή του ηλικία. Τα υπόλοιπα δελφίνια του κοπαδιού μπορούν να αναγνωρίζουν αυτό τον ήχο.

Πειράματα που διεξήγαγαν οι ερευνητές δελφινιών V.M. Janik, L.S. Sayigh και R.S. Wells έδειξαν ότι οι ήχοι λειτουργούν σαν ονόματα. Αναπαράγοντας σε υπολογιστή γνήσιες ηχητικές υπογραφές δελφινιών μαζί με επεξεργασμένους ήχους, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι ηχητικές υπογραφές αναγνωρίζονταν από τη χροιά του ήχου και όχι από τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του. Αυτό σημαίνει πως η ηχητική υπογραφή είναι χαρακτηριστική για ένα συγκεκριμένο ρινοδέλφινο, όταν αυτός ο ήχος παράγεται από κάποιο άλλο ρινοδέλφινο. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ρινοδέλφινα χρησιμοποιούν «ονόματα».

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αισθάνονται πόνο;

Μερικές εκατοντάδες άνθρωποι στον κόσμο υποφέρουν από μία εκ γενετής πάθηση, εξαιτίας της οποίας δεν μπορούν να αισθανθούν πόνο. Μία μετάλλαξη δεν επιτρέπει στα αισθητήρια νεύρα –τα οποία διαβιβάζουν νευρικά σήματα από το σώμα στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό– να αναπτυχθούν επαρκώς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην αισθάνονται πόνο, αλλά ούτε και κρύο ή ζέστη. Η νόσος ονομάζεται Congenital Insensitivity to Pain with Anhidrosis (στα ελληνικά «συγγενής αναισθησία στον πόνο με ανίδρωση») – και εν συντομία CIPA. Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της σπάνιας νόσου είναι ότι το σώμα αδυνατεί να επιτελέσει τη λειτουργία της εφίδρωσης, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ψυχθεί μόνο του.

Το να μην μπορεί κανείς να αισθανθεί πόνο ίσως ακούγεται δελεαστικό, αλλά, στην πραγματικότητα, η ασθένεια είναι πολύ σοβαρή και ανίατη. Οι μισοί απ’ όσους πάσχουν από τη νόσο CIPA πεθαίνουν πριν κλείσουν τα τρία τους χρόνια. Ο πόνος είναι ο συναγερμός του σώματος, που μας προειδοποιεί ότι κάτι δεν πάει καλά. Οι ασθενείς με CIPA μπορεί να σπάσουν το πόδι τους ή να υποφέρουν από πολύ επικίνδυνες παθήσεις, όπως η οξεία σκωληκοειδίτιδα, χωρίς να το αντιληφθούν. Αν ασθένειες τέτοιου είδους δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο.

Γιατί αλλάζουμε δόντια;

Τα δόντια της πρώτης οδοντοφυΐας είναι κατάλληλα, ως προς το μέγεθός τους, για τα μικρά παιδιά, αλλά θα ήταν άχρηστα στους ενήλικες. Η παιδική οδοντοφυΐα –ή νεογιλή, όπως λέγεται– δεν ταιριάζει στο μέγεθος του προσώπου και του στόματος των ενηλίκων. Γι’ αυτό, η φυσική επιλογή οδήγησε σε αυτό που συμβαίνει σήμερα, στο να αναπτύσσονται, δηλαδή, δύο οδοντοφυΐες. Τα νεογιλά δόντια αρχίζουν να αναπτύσσονται ήδη από την έβδομη εβδομάδα της κύησης. Τα παιδιά γεννιούνται, κατά κανόνα, χωρίς δόντια. Αυτά, όμως, βρίσκονται ήδη κάτω από τα ούλα τους, και το πρώτο δόντι ξεπροβάλλει συνήθως σε ηλικία τεσσάρων έως οκτώ μηνών.

Στα περισσότερα παιδιά, και τα 20 νεογιλά δόντια έχουν φυτρώσει πριν από τα τρία τους χρόνια. Τα νεογιλά δόντια αρχίζουν να αντικαθίστανται σε ηλικία έξι περίπου ετών. Η μόνιμη οδοντοφυΐα αποτελείται από 32 δόντια, μαζί με τους φρονιμίτες. Τα δόντια της παιδικής και της μόνιμης οδοντοφυΐας έχουν την ίδια ακριβώς δομή και σύσταση όσον αφορά τη μύλη, τον πολφό και τη ρίζα. Το γεγονός ότι ένα νεογιλό δόντι που πέφτει μοιάζει σαν να μην έχει ρίζα οφείλεται στο ότι η πίεση από το νέο, μόνιμο δόντι διαλύει το νεογιλό από το εσωτερικό του.

Πόσο μυτερό μπορεί να γίνει ένα αντικείμενο;

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα στον Καναδά κατασκεύασαν μια βελόνα, η μύτη της οποίας αποτελείται από ένα μόλις άτομο βολφραμίου. Δύσκολα μπορεί να γίνει ένα αντικείμενο ακόμη πιο αιχμηρό. Οι βελόνες βολφραμίου χρησιμοποιούνται σε μικροσκόπια με τα οποία παρατηρούμε αντικείμενα σε μέγεθος ατόμου.

Πόσο γρήγορα μεγαλώνει ένα νύχι;

Ένα νύχι μεγαλώνει, κατά μέσο όρο, 0,125 χιλιοστά την ημέρα. Αυτό τεκμηριώθηκε από τον Αμερικανό γιατρό William Bean, ο οποίος μελέτησε ενδελεχώς για 35 ολόκληρα χρόνια την ανάπτυξη του νυχιού του αντίχειρά του. Συμπέρανε, επίσης, ότι ο ρυθμός ανάπτυξης των νυχιών μειώνεται όσο γεράζουμε. Μετά τα 60, τα νύχια μεγαλώνουν κατά 0,1 χιλιοστό την ημέρα. Επίσης, τα νύχια των ποδιών μεγαλώνουν πιο αργά απ’ ό,τι των χεριών.

Τι είναι το «πρόσωπο» στο φεγγάρι;

Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι κοίταζαν το φεγγάρι και έβλεπαν σκοτεινές σκιές που τους θύμιζαν διάφορες μορφές. Οι κάτοικοι της Χαβάης «έβλεπαν» μια γυναίκα, άλλοι «έβλεπαν» ζώα ή μυθικά όντα, ενώ στο δικό μας πολιτισμό αναφερόμαστε συχνά σε ένα «πρόσωπο».

Παρ’ όλο που οι σκοτεινές περιοχές έχουν πάρει ονόματα όπως «Θάλασσα της Γαλήνης», επειδή κάποτε επικρατούσε η άποψη ότι εκεί υπάρχουν μεγάλες ποσότητες νερού, στην εποχή μας είναι σαφές ότι, στην πραγματικότητα, πρόκειται για έρημες πεδιάδες στερεοποιημένης λάβας. Ωστόσο, εξακολουθεί να παραμένει μυστήριο πώς το γεωλογικά ανενεργό φεγγάρι είναι δυνατόν να έχει πεδιάδες λάβας στην επιφάνειά του.

Τώρα, μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι η εξήγηση έχει βρεθεί. Με τη βοήθεια βαρυτικών μετρήσεων που διεξήγαγαν οι διαστημοσυσκευές Clementine και Lunar Prospector της NASA, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Οχάιο δημιούργησαν έναν τοπογραφικό χάρτη, που δείχνει τα διάφορα στρώματα της Σελήνης από τον πυρήνα ως την επιφάνειά της. Ο χάρτης αποκαλύπτει ότι η πίσω πλευρά της Σελήνης –αυτή που δε φαίνεται ποτέ από τη Γη– χτυπήθηκε από ένα μεγάλο ουράνιο σώμα, π.χ. από έναν αστεροειδή, πριν από περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, όταν το φεγγάρι ήταν ακόμα γεωλογικά ενεργό και ο πυρήνας και μανδύας του ήταν σε κατάσταση ρευστού μάγματος.

Το ωστικό κύμα της βίαιης αυτής σύγκρουσης διαπέρασε ολόκληρο το φεγγάρι και προκάλεσε ρωγμές στην επιφάνεια του. Μέσα από αυτές ξεπήδησε μάγμα που πέτρωσε, και σήμερα οι σκοτεινές πεδιάδες λάβας θυμίζουν συνειρμικά μάτια, μύτη και στόμα.

Τι είναι ένα άστρο νετρονίων;

Ένα άστρο νετρονίων είναι –όπως λέει και το όνομά του– ένα άστρο που αποτελείται από νετρόνια. Η πυκνότητα της ύλης ενός τέτοιου άστρου είναι τόσο μεγάλη, που αντιστοιχεί στη μάζα ενός σούπερ τάνκερ που έχει συμπυκνωθεί στο μέγεθος ενός κεφαλιού καρφίτσας. Παρ’ ότι η διάμετρος των άστρων νετρονίου δεν ξεπερνάει, κατά κανόνα, τα 10 με 20 χιλιόμετρα, η μάζα τους είναι συνήθως από ίση έως διπλάσια εκείνης του Ήλιου.

Τα άστρα νετρονίων θεωρούνται κατάλοιπα γιγάντιων άστρων, που στο τέλος της ζωής τους γίνονται υπερκαινοφανείς αστέρες. Όταν εκρήγνυται ένας υπερκαινοφανής αυτού του τύπου, το άστρο εκτινάσσει τα εξωτερικά του στρώματα στο διάστημα, ενώ ο πυρήνας του καταρρέει σχηματίζοντας ένα πολύ συμπαγές άστρο νετρονίων. Άστρα νετρονίων ενδέχεται να σχηματίζονται και με έναν άλλο τρόπο. Εάν, για παράδειγμα, ο λευκός νάνος ενός διπλού αστρικού συστήματος έλκει συνεχώς ύλη από το άστρο συνοδό του, ενδέχεται κάποια στιγμή η μάζα του να υπερβεί ένα κρίσιμο όριο μάζας, το όριο Chandrasekhar. Ο λευκός νάνος τότε καταρρέει, «συνθλίβοντας» τα ηλεκτρόνια μέσα στους ατομικούς πυρήνες και σχηματίζοντας ένα άστρο νετρονίων.

Επειδή τα άστρα νετρονίων είναι πολύ μικρά, δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ωστόσο, η ύπαρξή τους επιβεβαιώνεται από την ακτινοβολία που εκπέμπουν περιοδικά, όπως ένας φάρος. Η ποσότητα της ακτινοβολίας που εκπέμπεται σχετίζεται με την ταχύτητα περιστροφής του άστρου, που μπορεί να φτάνει και εκατοντάδες περιστροφές το δευτερόλεπτο.