ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

Ποιος εφηύρε το τηλεκοντρόλ;

Δύο Αμερικανοί φυσικοί, ο Robert Adler και ο Eugene Polley, έκαναν τη ζωή μας κάπως ευκολότερη επινοώντας το ασύρματο τηλεχειριστήριο της τηλεόρασης. Εμφανίστηκε στην αγορά το 1956 και κατήργησε τα τηλεχειριστήρια της εποχής, που συνδέονταν με το δέκτη με ένα μακρύ καλώδιο.

Πώς προστατεύει το δέρμα η αντηλιακή κρέμα;

Αλείφουμε στο δέρμα μας αντηλιακή κρέμα για να προστατευτούμε από την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Οι αντηλιακές κρέμες περιέχουν φυσικά ή χημικά φίλτρα – ή και τα δύο. Τα φυσικά φίλτρα είναι λευκές χρωστικές ουσίες, όπως οξείδιο του ψευδαργύρου ή οξείδιο του τιτανίου. Τα στοιχεία αυτά ανακλούν την υπεριώδη ακτινοβολία στο περιβάλλον.

Τα αντηλιακά με φυσικά ηλιακά φίλτρα συνήθως «βάφουν» το δέρμα λευκό για ένα διάστημα μετά την επάλειψή τους. Αυτό δεν ισχύει απαραίτητα στις αντηλιακές κρέμες χημικού φίλτρου, οι οποίες περιέχουν ειδικά οργανικά μόρια, όπως βενζοφαινόνες, ενώσεις καμφοράς και κινναμωμικά παράγωγα. Αυτά τα στοιχεία απορροφούν τις υπεριώδεις ακτίνες και τις μετατρέπουν σε υπέρυθρη ακτινοβολία, δηλαδή, θερμότητα που αποβάλλεται στον αέρα ή απομακρύνεται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος.

Όλες σχεδόν οι κρέμες προστατεύουν τόσο από την ακτινοβολία UVA όσο και από την ακτινοβολία UVB. Ενώ η πρώτη επηρεάζει την ελαστικότητα του δέρματος και προκαλεί ρυτίδες, η UVB προκαλεί τα γνωστά εγκαύματα – αν δεν λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Πιστεύεται ότι και οι δύο τύποι ακτινοβολίας ευθύνονται για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος, και παρ’ όλο που οι ακτίνες UVB θεωρούνται πιο επικίνδυνες από τις UVA, δεν υπάρχει «ασφαλής» υπεριώδης ακτινοβολία.

Ο δείκτης προστασίας που αναγράφεται στη συσκευασία των αντηλιακών αναφέρεται αποκλειστικά στην προστασία από την ακτινοβολία UVB, δηλαδή από τα εγκαύματα. Το ότι πολλοί άνθρωποι παθαίνουν εγκαύματα, ακόμη κι αν χρησιμοποιούν αντηλιακή κρέμα με υψηλό δείκτη προστασίας, οφείλεται συνήθως στη λανθασμένη χρήση της κρέμας. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε κάθε φορά μεγάλη ποσότητα κρέμας, κατά μέσο όρο 40 γραμμάρια για έναν ενήλικα. Θα πρέπει επίσης να προσέχουμε το αντηλιακό μας να είναι αδιάβροχο, δηλαδή, να προσφέρει προστασία ακόμη και αφού βουτήξουμε στη θάλασσα ή ιδρώσουμε από τη ζέστη.

Ποιος πολιτισμός εφηύρε το θέατρο;

Δρώμενα με θρησκευτικό περιεχόμενο, τα οποία περιλάμβαναν χορό, τραγούδι και τελετουργική αμφίεση, υπήρχαν στις περισσότερες πρωτόγονες κοινωνίες, αλλά το θέατρο όπως το γνωρίζουμε σήμερα εμφανίστηκε για πρώτη φορά όταν η δραματοποίηση ξεπέρασε τα όρια μιας θρησκευτικής τελετουργίας και φώτισε άλλες πτυχές της ανθρώπινης ζωής, για παράδειγμα, τον έρωτα, την ηθική και την πολιτική. Αυτό συνέβη για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα, τον 6ο π.Χ. αιώνα, όταν οι αρχαίοι Έλληνες στράφηκαν προς μια πιο ορθολογική θεώρηση της πραγματικότητας.

Το ελληνικό θέατρο ξεκίνησε από τις γιορτές της άνοιξης που ήταν αφιερωμένες στο θεό Διόνυσο. Οι συμμετέχοντες, μεταμφιεσμένοι συνήθως σε Σατύρους, τραγουδούσαν, χόρευαν και παράλληλα εξιστορούσαν μύθους σχετικούς με τα κατορθώματα του θεού. Με τον καιρό, οι παραστάσεις αυτές εξελίχθηκαν ώστε να αναφέρονται και σε άλλους θεούς και ημίθεους, αλλά και σε πρόσωπα από τη μυθολογία. Οι ιστορικοί του αρχαίου ελληνικού δράματος δε συμφωνούν μεταξύ τους για το πώς ανέβηκαν οι πρώτες παραστάσεις και σε τι αναφέρονταν, αλλά πλήθος αγγεία της εποχής, διακοσμημένα με σχετικές παραστάσεις, μας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες. Τα αγγεία δείχνουν ότι τα πρώτα θεατρικά δρώμενα είχαν σχέση με τη λατρεία της γονιμότητας και ότι οι Σάτυροι έπαιζαν πρωτεύοντα ρόλο.

Πολλά αρχαία ελληνικά θέατρα άντεξαν στο χρόνο και ανασκαφές τα έφεραν στο φως. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου, του 4ου αιώνα π.Χ., το οποίο χωρούσε περίπου 14.000 θεατές.

Γιατί «σφίγγεται» το στομάχι μας;

Το νευρικό μας σύστημα αποτελείται από δύο τμήματα – ένα τμήμα που το ελέγχουμε συνειδητά και ένα άλλο που είναι αυτοελεγχόμενο και ονομάζεται αυτόνομο νευρικό σύστημα. Όταν οι αισθήσεις μας συλλαμβάνουν ερεθίσματα από το περιβάλλον, π.χ. με τη μορφή ήχων ή εικόνων, αυτά μεταβιβάζονται στον εγκέφαλο ως ηλεκτροχημικά σήματα. Εδώ λαμβάνει χώρα η απαραίτητη επεξεργασία και η διαδικασία συνειδητοποίησης των σημάτων. Όταν μερικές φορές αισθανόμαστε «σφίξιμο» στο στομάχι, κόβονται τα γόνατα μας ή έχουμε καρδιοχτύπι, είναι γιατί κάποια από τα σήματα αυτά διαβιβάζονται και στο αυτόνομο νευρικό σύστημα.

Αυτό ενδεχομένως συμβαίνει για να αναγκαστούμε να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία σε κάποιο συναίσθημα. Όταν βλέπουμε αυτόν ή αυτή που αγαπάμε, «σφίγγεται» το στομάχι, όταν νιώθουμε φόβο, η καρδιά χτυπάει γρήγορα και δυνατά κ.ο.κ. Ορισμένοι άνθρωποι βιώνουν αυτά τα σωματικά συμπτώματα ιδιαίτερα έντονα, χωρίς να υπάρχει κάποιος προφανής λόγος, και τότε αναφερόμαστε σε σωματοποίηση των συμπτωμάτων. Σε ορισμένους ανθρώπους, αυτό μπορεί να φτάσει μέχρι και την παράλυση.

Πώς προβλέπουν οι δορυφόροι τον καιρό;

Το σημαντικότερο όργανο ενός μετεωρολογικού δορυφόρου είναι μια φωτογραφική μηχανή, που μπορεί να φωτογραφίσει τη Γη σε διαφορετικά μήκη κύματος του φωτός. Στο φως της ημέρας, η φωτογραφική μηχανή μπορεί να τραβήξει πολύ καθαρές έγχρωμες φωτογραφίες, αλλά δεν καταγράφει μόνο το ορατό φως. Οι μετεωρολογικοί δορυφόροι μπορούν επίσης να τραβήξουν φωτογραφίες στο υπέρυθρο φάσμα και να μας δώσουν πληροφορίες για τη θέση και τη θερμοκρασία των νεφών στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας.

Αφού επεξεργαστούν τα δεδομένα αυτά σε υπολογιστές, οι μετεωρολόγοι πληροφορούνται για τις ώρες ηλιοφάνειας, τις καταιγίδες, τις βροχοπτώσεις και τη θερμοκρασία. Οι φωτογραφίες των μετεωρολογικών δορυφόρων είναι ένα πολύτιμο εργαλείο, αλλά τα στοιχεία που μας παρέχουν χρειάζονται συμπλήρωση. Οι επίγειοι μετεωρολογικοί σταθμοί παραμένουν η κύρια πηγή πληροφοριών σε ό,τι αφορά την πρόγνωση του καιρού.

Μας χαλάει τη διάθεση ο κακός καιρός;

Είναι γενικά γνωστό ότι υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στις καιρικές συνθήκες και τη διάθεση του ανθρώπου. Μελέτες έδειξαν ότι οι σημαντικοί παράγοντες είναι δύο: το φως και η θερμοκρασία. Όταν αυτά τα δύο παίρνουν την κατιούσα, η διάθεσή μας ακολουθεί. Δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν χάνουμε τη διάθεσή μας λόγω κακού καιρού, αλλά φαίνεται ότι σε αυτή τη διαδικασία εμπλέκονται ο νευροδιαβιβαστής σεροτονίνη και η ορμόνη μελατονίνη.

Μόνο πουλιά μπορούν να μιμούνται την ανθρώπινη φωνή;

Όπως είναι γνωστό, πολλά πουλιά έχουν την ικανότητα να μιμούνται την ανθρώπινη φωνή και να προφέρουν λέξεις. Οι καλύτεροι μίμοι της ανθρώπινης φωνής είναι οι μεγάλοι παπαγάλοι, τα παπαγαλάκια του είδους Melopsittacus undulatus της Αυστραλίας και οι μάινες.

Σε ό,τι αφορά άλλα ζώα, ελάχιστες είναι οι τεκμηριωμένες μαρτυρίες. Ορισμένοι ιδιοκτήτες γατών ισχυρίζονται, για παράδειγμα, ότι τα κατοικίδιά τους μπορούν να αναπαράγουν ανθρώπινους ήχους, αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει διερευνηθεί επιστημονικά.

Πρόσφατα, όμως, επιβεβαιώθηκε ότι οι ελέφαντες διαθέτουν μια αξιοσημείωτη ικανότητα να βγάζουν ήχους που θυμίζουν την ανθρώπινη φωνή. Σε ένα ζωολογικό κήπο στη Νότια Κορέα, ένας φύλακας άκουσε μια μέρα κάτι σαν ανθρώπινη ομιλία στο στάβλο ενός ελέφαντα. Αποδείχθηκε ότι προερχόταν από το 15χρονο ινδικό ελέφαντα Kosik. Ο ελέφαντας μπορούσε να προφέρει μικρές λέξεις, όπως «bal» (φαγητό), «joa» (καλός) και «anja» (κάτσε).

Κατά κανόνα, οι ελέφαντες βγάζουν ήχους μόνο με την προβοσκίδα τους, αλλά οι επιστήμονες που μελέτησαν τον Kosik ισχυρίζονται πως μπορεί να μιμηθεί ανθρώπινους ήχους ξεφυσώντας αέρα από την προβοσκίδα του και διαμορφώνοντας τον ήχο με τη γλώσσα, τα πλαϊνά δόντια και το εσωτερικό από τους χαυλιόδοντές του.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το γεγονός ότι ο ελέφαντας έχει μάθει από το φροντιστή του μερικές λέξεις και τις επαναλαμβάνει –σαν παπαγάλος– δείχνει τον ιδιαίτερα στενό δεσμό που υπάρχει μεταξύ τους.

Τρώγεται ένα ξεπαγωμένο μαμούθ;

Το ότι οι εξερευνητές των πόλων έφαγαν κρέας μαμούθ δεν είναι παρά ένας μύθος. Το κρέας σαπίζει πολύ γρήγορα αφού ξεπαγώσει, και η μυρωδιά του είναι απαίσια. Ωστόσο, για τα σκυλιά που έσερναν τα έλκηθρα, το κρέας των μαμούθ ήταν πρώτης τάξεως λιχουδιά.

Γιατί προκαλεί αλλεργία η γύρη;

Η καταρροή, η φαγούρα, η κόπωση και το κοκκίνισμα και δάκρυσμα των ματιών που προκαλούνται από αλλεργίες σχετικές με τη γύρη οφείλονται στην πραγματικότητα σε ένα σφάλμα του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Το σώμα μας δε θα έπρεπε κανονικά να αντιδρά στη γύρη, αλλά κάνει λάθος διάγνωση όσον αφορά τους μικρούς κόκκους και επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις για να τους εξοντώσει, σαν να επρόκειτο για επικίνδυνα βακτήρια ή ιούς. Αυτή ακριβώς η άστοχη επίθεση και τα χημικά όπλα που χρησιμοποιεί το σώμα προκαλούν την αλλεργία.

Τα σωματίδια της γύρης είναι τόσο μικρά, που εισχωρούν εύκολα στον οργανισμό μας μέσω των βλεννογόνων της μύτης, των ματιών ή των πνευμόνων. Εδώ το ανοσοποιητικό μας σύστημα ενεργοποιεί αμέσως τη διαδικασία αναγνώρισής τους και, σε όσους είναι αλλεργικοί, το μηχανισμό εξολόθρευσής τους. Στα αλλεργικά άτομα, τα λευκά αιμοσφαίρια (Β-λεμφοκύτταρα) παράγουν ένα αντίδοτο μόλις έρθουν για πρώτη φορά σε επαφή με τη γύρη, υπό μορφή αντισωμάτων IgE. Τα αντισώματα κυκλοφορούν στο αίμα και προσκολλώνται στα κύτταρα που έχουν αποστολή να καλούν ενισχύσεις όταν το σώμα δέχεται εξωτερική επίθεση.

Αυτά τα βασεόφιλα κύτταρα, όπως λέγονται, υπάρχουν παντού στο σώμα μας, κυρίως όμως στο δέρμα και στους βλεννογόνους υμένες των ματιών, της μύτης και των πνευμόνων. Με τη βοήθεια των αντισωμάτων που έχουν προσκολληθεί στην επιφάνειά τους, εγκλωβίζουν ξένα σώματα, αναγνωρίζοντάς τα από την τρισδιάστατη εξωτερική τους δομή. Όταν τα κύτταρα αιχμαλωτίσουν έναν κόκκο γύρης εναντίον του οποίου το σώμα έχει δημιουργήσει αντισώματα, απελευθερώνουν νευροδιαβιβαστές, μεταξύ άλλων ισταμίνη. Αυτές οι ουσίες είναι που προκαλούν τα γνωστά συμπτώματα της αλλεργίας.

Η ισταμίνη επηρεάζει τις απολήξεις των νεύρων της μύτης και των ματιών, και το σώμα αντιδρά με κνησμό, πρήξιμο στα μάτια και καταρροή στη μύτη. Αυτή η ακραία αντίδραση δεν έχει κανένα νόημα όταν ο εισβολέας είναι απλώς γύρη, οπότε εδώ θα λέγαμε ότι το ανοσοποιητικό μας σύστημα μας σκαρώνει μια φάρσα.

Γιατί δεν μπορούμε να γαργαληθούμε μόνοι μας;

Επιστήμονες διεξήγαγαν τομογραφίες του εγκεφάλου για να διαπιστώσουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου όταν γαργαλιέται. Οι συμμετέχοντες στο πείραμα τοποθετήθηκαν σε τομογράφο, ενώ ένα ρομπότ γαργαλούσε την παλάμη τους. Το ρομπότ μπορούσε να ενεργοποιηθεί είτε από τους επιστήμονες είτε από τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Κατόπιν, οι ερευνητές μελέτησαν τις διαφορές στις αντιδράσεις του εγκεφάλου σε ένα αναμενόμενο και ένα μη αναμενόμενο γαργαλητό.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ιδιαίτερη αίσθηση του γαργαλητού εμφανίζεται στον εγκεφαλικό φλοιό. Αν, όμως, κάποιος προσπαθήσει να γαργαληθεί μόνος του, τότε η αίσθηση αυτή αμβλύνεται από σήματα που προέρχονται από την παρεγκεφαλίδα.

Το πείραμα απέδειξε ότι ο εγκέφαλος υποβαθμίζει την αυτόβουλη επίδραση, και κατά πάσα πιθανότητα το γαργαλητό –και το γέλιο που το συνοδεύει– έχουν σε μεγάλο βαθμό ως απαραίτητη προϋπόθεση την έκπληξη.