ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

Ποιο είναι το μεγαλύτερο σύγγραμμα του κόσμου;

Το μεγαλύτερο σύγγραμμα του κόσμου είναι η κινεζική εγκυκλοπαιδική συλλογή Siku Quanshu, που ολοκληρώθηκε το 1782. Αποτελείται από 36.381 τόμους με 2,3 εκατομμύρια σελίδες και περιέχει περίπου 800 εκατομμύρια κινεζικά ιδεογράμματα.

Τι είναι ο κνησμός;

Οι επιστήμονες δε γνωρίζουν ακόμη όλους τους μηχανισμούς που προκαλούν τον κνησμό, αλλά, μεταξύ άλλων, το φαινόμενο προκύπτει όταν η ουσία ισταμίνη διεγείρει νευρικά κύτταρα του δέρματος. Η ισταμίνη εκλύεται από συγκεκριμένα κύτταρα της επιδερμίδας, ως αντίδραση, π.χ., σε ένα τσίμπημα εντόμου. Η ουσία δεσμεύεται σε υποδοχείς στις απολήξεις των νευρικών κυττάρων, τα οποία με τη σειρά τους μεταβιβάζουν στον εγκέφαλο το μήνυμα για κνησμό.

Όταν έχουμε φαγούρα, αισθανόμαστε την ανάγκη να ξυστούμε, και αν αυτό οφείλεται, π.χ., σε έντομα ή σε παράσιτα του δέρματος, τότε το ξύσιμο είναι ένας καλός τρόπος να απαλλαγούμε από το πρόβλημα. Υπάρχει, ωστόσο, ακόμη ένας λόγος που ξυνόμαστε: Το ξύσιμο αντικαθιστά τη δυσφορία που προκαλεί ο κνησμός με έναν ελαφρύ πόνο.

Προφανώς ο εγκέφαλος λαμβάνει το μήνυμα του κνησμού μέσω νευρικών οδών που εν μέρει ταυτίζονται με αυτές που μεταφέρουν το αίσθημα του πόνου. Αυτό είναι κάτι που το εκμεταλλευόμαστε ασυναίσθητα, κι έτσι όταν προκαλούμε στο σώμα μας αυτό τον ελαφρύ πόνο, ουσιαστικά υποβαθμίζουμε το μήνυμα του κνησμού.

Πότε άρχισε ο άνθρωπος να πίνει κρασί;

Τα πιο παλιά ίχνη κρασιού στον κόσμο ανακαλύφθηκαν σε θραύσματα πήλινων αγγείων στην Κίνα, ηλικίας 8.000-9.000 ετών. Χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι το κρασί παρασκευαζόταν από ρύζι, μέλι και αγριοστάφυλα ή μούρα.

Σε ποιο μέρος της Γης είναι πιο γαλανός ο ουρανός;

Το ηλιακό φως είναι ένα μείγμα όλων των χρωμάτων, αλλά δεν είναι το ίδιο εύκολο για όλα τα χρώματα να φτάσουν στην επιφάνεια της Γης. Αυτό οφείλεται στο ότι το φως πρέπει να διαπεράσει την ατμόσφαιρα, στην οποία όμως σκεδάζεται (διασκορπίζεται) από τα μόρια οξυγόνου και αζώτου, δηλαδή, απορροφάται και στη συνέχεια επανεκπέμπεται προς διάφορες κατευθύνσεις. Τα διαφορετικά χρώματα του φωτός (μήκη κύματος) δε σκεδάζονται με τον ίδιο τρόπο από αυτά τα μικρά μόρια.

Έτσι, το γαλάζιο χρώμα του ουρανού οφείλεται στο γεγονός ότι το ιώδες και το μπλε χρώμα, που έχουν σχετικά βραχέα μήκη κύματος, σκεδάζονται πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα χρώματα του λευκού φωτός. Αυτός είναι ο λόγος που ο ουρανός είναι γαλανός, ενώ ο Ήλιος έχει κιτρινωπό ή κοκκινωπό χρώμα, καθώς το φως αυτών των χρωμάτων διαπερνά ευκολότερα την ατμόσφαιρα και φτάνει στο μάτι του παρατηρητή.

Ταυτόχρονα, το χρώμα εξαρτάται και από το πάχος της ατμόσφαιρας. Στην άκρη του ορίζοντα, όπου το φως έχει διανύσει μεγαλύτερες αποστάσεις μέσω της ατμόσφαιρας, μεγάλο μέρος του μπλε φωτός ανακλάται εντελώς. Γι’ αυτό και ο ουρανός εκεί είναι πιο λευκός, ακόμη και τις πιο διαυγείς ημέρες.

Για να βρούμε την περιοχή με τον πιο γαλανό ουρανό στη Γη, πρέπει να μελετήσουμε το χρωματικό φάσμα του ουρανού σε πολλά και διαφορετικά μέρη.

Το 2006, φυσικοί του βρετανικού National Physical Laboratory διεξήγαγαν μια σχετική έρευνα, σε συνεργασία με το ταξιδιωτικό γραφείο Expedia. Κατέγραψαν τα χρώματα του ουρανού σε διάφορους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς σε όλο τον κόσμο, και έτσι μπόρεσαν να αποφανθούν πού κυριαρχεί περισσότερο το μπλε χρώμα.

Από τα 25 μέρη που μελέτησαν, το Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας μπορεί να καυχηθεί ότι έχει τον πιο γαλανό ουρανό.

Γιατί υπάρχουν περισσότερα ζωικά είδη στους τροπικούς;

Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες πάνω σε αυτό το ζήτημα. Μία από αυτές λέει ότι το πλήθος των ζωικών ειδών αυξάνει όσο κινούμαστε από τους πόλους προς τις τροπικές ζώνες της Γης γιατί οι θερμές περιοχές αποτελούν ένα σταθερότερο περιβάλλον, στο οποίο τα είδη μπορούν πολύ ευκολότερα να εξελιχθούν και να εξειδικευτούν σε μια αποτελεσματική εκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων. Στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές, τα είδη δεν είχαν την ίδια άνεση χρόνου να εξελιχθούν, καθώς αυτές πλήττονταν συχνότερα από παγετωνικές περιόδους και κλιματικές αλλαγές, κάτι που οδήγησε πολλά είδη στον αφανισμό.

Τα ζωικά είδη των εύκρατων περιοχών εκτίθενται επίσης σε μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, οι οποίες δημιουργούν ένα ασταθές περιβάλλον, κάτι που, σύμφωνα με ορισμένους βιολόγους, δεν ευνοεί πολλά από αυτά τα είδη. Έρευνες έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι οι εναλλαγές των εποχών συνιστούν ένα μεγάλο εμπόδιο για την εξάπλωση των τροπικών ειδών προς το βορρά ή το νότο.

Η εμφάνιση νέων ειδών στους τροπικούς ευνοείται επίσης από τη μεγάλη ηλιοφάνεια, που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της φωτοσύνθεσης, και συνεπώς της ανάπτυξης της χλωρίδας. Τα ζώα εξασφαλίζουν άφθονη τροφή, καθώς και πρόσβαση σε πολλούς κρίκους των τροφικών αλυσίδων. Όσο πλησιάζουμε προς τους πόλους, αντίθετα, η βλάστηση γίνεται τόσο περιορισμένη, που οι τροφικές αλυσίδες έχουν πολύ λίγα επίπεδα – γεγονός που λειτουργεί ανασταλτικά στη εξέλιξη νέων ειδών.

Ποιος έχει βρεθεί σε μεγαλύτερη απόσταση από τη Γη;

Εξαιτίας μιας έκρηξης στο αμερικανικό διαστημόπλοιο Apollo 13, οι αστροναύτες James Lovell, John Swigert και Fred Haise δεν κατάφεραν να προσσεληνωθούν στο φεγγάρι – κατέρριψαν όμως το ρεκόρ απόστασης από τη Γη. Όταν το σκάφος τους μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη προκειμένου να επιστρέψει στη Γη, η απόσταση από την πίσω μεριά του φεγγαριού ήταν 254 χιλιόμετρα. Έτσι, οι τρεις αστροναύτες βρέθηκαν σε απόσταση 400.171 χιλιομέτρων από τη Γη.

Γιατί ανατριχιάζουμε;

Η ανατριχίλα είναι μια παροδική τοπική μεταβολή στην επιδερμίδα. Μικροί μύες στις ρίζες των τριχών συστέλλονται, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα χαρακτηριστικά μικρά εξάρματα, που κάνουν τις τρίχες μας να ανασηκώνονται. Συνήθως πρόκειται για μια αντίδραση στο κρύο ή στο φόβο.

Στους σημερινούς ανθρώπους η ανατριχίλα δεν έχει κάποια πρακτική σημασία, αλλά σε παλιότερες εποχές, όταν οι άνθρωποι ήταν πιο τριχωτοί, αυτή η φυσική λειτουργία ήταν χρήσιμη, και συγκεκριμένα εξυπηρετούσε δύο σκοπούς: Αφ’ ενός, το ανασηκωμένο τρίχωμα λειτουργούσε ως άμυνα κατά του ψύχους, καθώς ο αέρας που εγκλωβίζεται ανάμεσα στις τρίχες αποτελεί εξαίρετο μονωτικό, και αφ’ ετέρου, αυτή η διόγκωση του τριχώματος έκανε τους ανθρώπους να δείχνουν πιο μεγαλόσωμοι και πιο τρομακτικοί, κάτι που φυσικά χρησίμευε στο να φοβίσουν τους εχθρούς τους, όταν υπήρχε ανάγκη.

Κυκλοφορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες γυμνοί;

Παρ’ όλο που το γυμνό αποτελεί τον κανόνα στην κλασική τέχνη, οι αρχαίοι Έλληνες δε συνήθιζαν να κυκλοφορούν γυμνοί, όπως βεβαιώνουν οι ιστορικοί. Εξαίρεση αποτελούσαν οι αθλοπαιδιές των νέων στα γυμναστήρια, ή γυμνάσια – όροι που, όπως είναι προφανές, προέρχονται από τη λέξη γυμνός. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες, επίσης, οι άντρες αγωνίζονταν γυμνοί.

Το γυμνό στην κλασική τέχνη ήταν ένας τρόπος για να αναπαραστήσουν οι καλλιτέχνες πιο ζωντανά τις αντρικές μορφές και να τονίσουν τους ρόλους που αυτές επιτελούσαν. Για παράδειγμα, απεικονίζοντας θεούς, πολεμιστές και ήρωες χωρίς ρούχα, ο καλλιτέχνης είχε τη δυνατότητα να εκθειάσει την ανδρεία τους. Σύμφωνα με τον –ειδικό επί του θέματος– Αμερικανό ιστορικό τέχνης Jeffrey Hurwit, οι πολεμιστές της εποχής ήταν πάντα ντυμένοι. Αν πήγαιναν ακάλυπτοι στη μάχη, θα ήταν σαν να οδηγούνται σε βέβαιο θάνατο, σημειώνει ο Hurwit.

Γιατί οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι δεν τρώνε χοιρινό;

Το ότι οι Εβραίοι πρέπει να απέχουν πλήρως από την κατανάλωση χοιρινού αναφέρεται στο Λευιτικό και στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης. Η απαγόρευση είναι παλαιότερη κατά αρκετές εκατοντάδες χρόνια της αντίστοιχης του Κορανίου, αλλά οι συνθήκες που οδήγησαν σε αυτές τις απαγορεύσεις είναι λίγο πολύ οι ίδιες.

Σε πολλούς πολιτισμούς, το γουρούνι θεωρούνταν απεχθές, γιατί κυλιέται στη λάσπη και τρώει περιττώματα, ενώ στην Παλαιά Διαθήκη χαρακτηρίζεται ακάθαρτο γιατί δε μηρυκάζει, δεν τρέφεται δηλαδή με χορτάρι. Ωστόσο, πολύ πριν από την εγκατάσταση των Εβραίων στη Χαναάν, στη γη που βρίσκεται δυτικά του ποταμού Ιορδάνη, οι άνθρωποι εκεί έτρωγαν χοιρινό.

Σε ανασκαφές έχουν βρεθεί οστά χοίρων που χρονολογούνται 5.000 χρόνια πριν. Ορισμένα από αυτά προέρχονται από θυσίες, άρα οι χοίροι θα πρέπει να θεωρούνταν ιερά ζώα. Είναι πιθανό η αντίθεση προς τη θρησκεία των Χαναανιτών να οδήγησε τους Εβραίους νομοθέτες να απαγορεύσουν αυστηρά το χοιρινό.

Γιατί έχουν τόσα πολλά ζώα δύο μάτια;

Τα δύο μάτια έχουν τουλάχιστον τέσσερα πλεονεκτήματα σε σχέση με το ένα, μοναδικό μάτι.

Πρώτον, ο κάτοχός τους έχει ακόμη τη δυνατότητα να βλέπει σε περίπτωση που το ένα μάτι πάθει ζημιά. Δεύτερον, εξασφαλίζουν ευρύτερο οπτικό πεδίο. Με το ένα μάτι ο άνθρωπος έχει οριζόντιο οπτικό πεδίο 150 μοιρών, ενώ με τα δύο μάτια το πεδίο διευρύνεται στις 180 μοίρες.

Σε πολλά πτηνά, τα μάτια βρίσκονται στα πλαϊνά του κεφαλιού, κάτι που τους δίνει τη δυνατότητα να βλέπουν ολόκληρο τον ορίζοντα χωρίς να χρειάζεται να στρέφουν το κεφάλι ή τα μάτια τους. Τρίτον, δύο μάτια που κοιτάζουν προς την ίδια κατεύθυνση εξασφαλίζουν καλύτερο βάθος πεδίου και, συνεπώς, ακριβέστερες πληροφορίες, για παράδειγμα σε σχέση με το πόσο μακριά είναι η λεία. Τέταρτον, τα δύο μάτια αυξάνουν τη δυνατότητα καταγραφής ασθενών οπτικών ερεθισμάτων.

Ορισμένες σαύρες, βάτραχοι και ψάρια διαθέτουν και ένα τρίτο μάτι στο πάνω μέρος του κεφαλιού τους, ενώ οι αράχνες μπορεί να έχουν έως και τέσσερα ζευγάρια μάτια.