ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

Τι είναι μια δολίνη;

Οι δολίνες είναι βαθιές λακκούβες ή τρύπες, που σχηματίζονται, κατά κανόνα, από την υπονόμευση του εδάφους σε κάποια σημεία. Οι δολίνες συναντιούνται κυρίως σε περιοχές με ασβεστολιθικά πετρώματα.

Σχηματίζονται συνήθως ως εξής: Το βρόχινο νερό περνάει στο υπέδαφος και διασπά βαθμιαία το ασβεστολιθικό πέτρωμα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται υπόγειες κοιλότητες και σπηλιές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτές οι σπηλιές γίνονται σταδιακά τόσο μεγάλες, που δεν μπορούν πλέον να αντέξουν το βάρος της οροφής τους. Έτσι, το έδαφος που βρίσκεται από πάνω τους καταρρέει, και εμφανίζονται μεγάλες ή μικρότερες τρύπες.

Σε κάποια μέρη του κόσμου, οι δολίνες είναι τόσο πολλές, που διαμορφώνουν το τοπίο. Τέτοιου είδους τοπία ονομάζονται καρστικά, από την περιοχή Καρστ στα σύνορα Ιταλίας-Σλοβενίας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι δολίνες μπορούν να γίνουν πολύ μεγάλες και πολύ βαθιές.

Κάτι τέτοιο συνέβη στην Πόλη της Γουατεμάλας, το Φεβρουάριο του 2007. Ισχυρές βροχοπτώσεις και νερά που διέρρεαν από ένα μη στεγανοποιημένο υπόνομο, σε συνδυασμό με την ύπαρξη πολλών κοιλοτήτων στο υπέδαφος, οδήγησαν σε μια απότομη κατάρρευση του εδάφους. Σχηματίστηκε μια τρύπα βάθους 100 μέτρων, που κατάπιε πολλά σπίτια και στοίχισε τρεις ανθρώπινες ζωές.

Γιατί οι Ασιάτες έχουν λοξά μάτια;

Οι Κινέζοι, οι Ιάπωνες και άλλοι λαοί της Άπω Ανατολής έχουν πάνω από τα μάτια τους μια πτυχή δέρματος που καλύπτει εν μέρει το βλέφαρο και τον έσω κανθό, δηλαδή, την άκρη του ματιού που βρίσκεται προς τη μύτη.

Αυτή η πτυχή δέρματος, που κάνει τα μάτια να φαίνονται λοξά, είναι ένα στρώμα λίπους που πιθανώς προέρχεται από την εποχή που οι πρόγονοι των μογγολικών λαών ζούσαν σε πολύ ψυχρές περιοχές. Αυτό το μονωτικό στρώμα προστάτευε τα μάτια τους από το ψύχος.

Επιπλέον, η πτυχή κάνει τα μάτια στενότερα και τα προφυλάσσει ως ένα βαθμό από τις αντανακλάσεις του φωτός στο χιόνι και τον πάγο. Ωστόσο, η εξήγηση αυτή δεν είναι επιβεβαιωμένη και αποτελεί ουσιαστικά μια υπόθεση.

Η πτυχή δέρματος ονομάζεται επίκανθος. Ξεκινάει από τη μύτη και φτάνει μέχρι τον έξω κανθό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και στους Ευρωπαίους και τους Αφρικανούς τα μωρά έχουν την πτυχή αυτή πριν αναπτυχθεί πλήρως η ρίζα της μύτης. Όταν η μύτη μεγαλώσει, η δερματική πτυχή τεντώνεται και εξαφανίζεται, αλλά επειδή οι Ασιάτες έχουν μύτη με επίπεδη ρίζα, η πτυχή παραμένει.

Άρα, το λοξό σχήμα του ματιού τους μπορεί να οφείλεται και στα ανατομικά χαρακτηριστικά του προσώπου τους.

Ποιες περιοχές στον κόσμο είναι οι πιο μολυσμένες;

Η ρύπανση είναι μια πολύ ευρεία έννοια. Οφείλουμε να λάβουμε υπ’ όψιν μας πολλούς παράγοντες προκειμένου να αποφανθούμε ποια μέρη είναι τα πιο μολυσμένα στον κόσμο.

Σύμφωνα με την αμερικανική οργάνωση The Blacksmith Institute, η πιο μολυσμένη περιοχή του κόσμου βρίσκεται στον Καύκασο: Είναι η πόλη Sumqayit του Αζερμπαϊτζάν. Κατά τη σοβιετική περίοδο, η πόλη διέθετε πλήθος χημικά εργοστάσια, που ρύπαιναν ετησίως το περιβάλλον με 120.000 τόνους βαρέα μέταλλα, πετρελαιοειδή και τοξικά αέρια. Μια από τις συνέπειες της πρωτοφανούς επιβάρυνσης που έχει δεχθεί η περιοχή είναι ότι τα κρούσματα καρκίνου εδώ είναι έως και 51 φορές υψηλότερα –αναλόγως του είδους του καρκίνου– απ’ ό,τι στην υπόλοιπη πρώην ΕΣΣΔ. Η συχνότητα των συγγενών δυσπλασιών, των σκελετικών παθήσεων και των νοητικών διαταραχών σε νεογέννητα παιδιά στην περιοχή είναι επίσης υψηλότατη. Η δεύτερη περιοχή στο σχετικό κατάλογο είναι το Chernobyl της Ουκρανίας. Οι επιπτώσεις από την έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο της πόλης, το 1986, είναι ακόμη φανερές. Η πυρηνική ρύπανση επηρεάζει 5,5 εκατομμύρια ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους πλήττονται από καρκίνο του θυρεοειδούς.

Πολύ υψηλά στον κατάλογο βρίσκεται και η πόλη Dzerzhinsk της Ρωσίας. Εδώ η μόλυνση προέρχεται από τα χημικά εργοστάσια και τις πολεμικές βιομηχανίας και έχει οδηγήσει σε ένα προσδόκιμο ζωής που δεν ξεπερνάει τα 45 χρόνια – 15 με 20 χρόνια λιγότερα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ρωσία. Το Blacksmith Institute κατάρτισε τον κατάλογο με τη συνεργασία ειδικών από τα Πανεπιστήμια Johns Hopkins, Harvard και Idaho. Ο κατάλογος δημοσιεύεται μια φορά το χρόνο.

Γιατί τεντωνόμαστε το πρωί;

Είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε με σιγουριά. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι με το τέντωμα ξυπνάει το κορμί και ο εγκέφαλος. Όσο κοιμόμαστε, η καρδιά χτυπάει αργά, η πίεση του αίματος πέφτει, οι πνεύμονες συστέλλονται και οι μύες χαλαρώνουν.

Όταν το πρωί χτυπάει το ξυπνητήρι, το σώμα πρέπει να ξυπνήσει, και με το τέντωμα ενεργοποιούμε του μυς μας, ανοίγουμε τους πνεύμονές μας και βάζουμε μπρος το κυκλοφορικό μας σύστημα. Το αίμα διοχετεύει στο σώμα περισσότερο οξυγόνο, ενώ ταυτόχρονα αποβάλλει τις άχρηστες ουσίες που έχουν συσσωρευθεί τη νύχτα. Επιπλέον, ο εγκέφαλος πληροφορείται ότι πρέπει να βγει από την κατάσταση του ύπνου και να μεταβεί σε αυτή της αφύπνισης.

Δεν τεντωνόμαστε μόνο το πρωί. Το κάνουμε επίσης όταν το σώμα μας βρίσκεται για πολλή ώρα στην ίδια στάση. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι τεντωνόμαστε για να «νιώσουμε» το κορμί μας, αλλά και για να αποκομίσουμε μια αίσθηση του χώρου.

Το τέντωμα παρατηρείται στους ενήλικες, στα παιδιά, αλλά ακόμη και στα έμβρυα και στα ζώα. Τα ψάρια εκτείνουν το σώμα τους και κουνάνε τα πτερύγιά τους, οι σκύλοι και οι γάτες τεντώνουν τα μπροστινά τους πόδια και λυγίζουν τη ραχοκοκαλιά τους, ενώ οι κότες τεντώνουν το λαιμό και απλώνουν τη φτερούγα και το πόδι της μιας πλευράς τους. Εφόσον το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στα ζώα, η πλειονότητα των επιστημόνων συμφωνεί ότι το τέντωμα έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία. Ωστόσο, δε συμφωνούν ως προς την ερμηνεία του φαινομένου.

Ποιος ανακάλυψε την κονσέρβα;

Την ιδέα της συντήρησης τροφίμων σε γυάλα ή κονσέρβα τη συνέλαβε ουσιαστικά ο Ναπολέων. Το 1800, ανακοίνωσε ότι θα έδινε αμοιβή σε όποιον επινοούσε μια μέθοδο με την οποία θα μπορούσαν να συντηρούνται μεγάλες ποσότητες τροφίμων για τις ανάγκες του στρατού. Ο ζαχαροπλάστης Nicolas François Appert πειραματίστηκε για αρκετά χρόνια, και το 1809 κέρδισε το βραβείο. Γέμισε γυάλινα δοχεία με κρέας, αυγά, λαχανικά, γάλα και μαγειρεμένα φαγητά, και τα σφράγισε με φελλούς. Περιτύλιξε τα δοχεία με ύφασμα και τα έβρασε. Ο Appert κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του· το μειονέκτημα, όμως, ήταν ότι τα δοχεία ήταν βαριά και δε μεταφέρονταν εύκολα στο μέτωπο.

Ο Βρετανός Peter Durand σκέφτηκε τον επόμενο χρόνο να χρησιμοποιήσει δοχεία από κασσίτερο, που δεν έσπαγαν εύκολα. Η ιδέα διαδόθηκε γρήγορα. Αργότερα, ο κασσίτερος αντικαταστάθηκε από ατσάλι και λευκοσίδηρο.

Υπάρχουν φακοί επαφής για νυχτερινή όραση;

Κάποιες εταιρείες υποστηρίζουν ότι έχουν κατασκευάσει ειδικούς φακούς επαφής που επιτρέπουν σε αυτόν που τους φορά να βλέπει με ευκρίνεια ακόμη και τη νύχτα.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις γι’ αυτό· προς το παρόν, έχουμε μάλλον να κάνουμε με ευγενείς προθέσεις. Το πρόβλημα εδράζεται στο γεγονός ότι η ποσότητα του φωτός τη νύχτα είναι ελάχιστη, και οι φακοί επαφής δεν μπορούν να υποδεχθούν την τεχνολογία ενίσχυσής του που εφαρμόζεται στα κιάλια νυκτός και τις κάμερες νυχτερινής λήψης. Η τεχνολογία αυτή αξιοποιεί το λιγοστό φως που υπάρχει τη νύχτα.

Το φως αποτελείται από φωτόνια, τα οποία μια φωτοκάθοδος μετατρέπει σε ηλεκτρόνια. Χάρη σε μια διαφορά ηλεκτρικής τάσης, τα ηλεκτρόνια περνούν μέσα από ένα λεπτό δίσκο κατασκευασμένο από υλικό που έχει την ιδιότητα να απελευθερώνει χιλιάδες ηλεκτρόνια, όταν ένα ηλεκτρόνιο προσπίπτει πάνω του. Όταν εν συνεχεία αυτός ο χείμαρρος ηλεκτρονίων προσπίπτει σε μια ειδική οθόνη, αυτή εκπέμπει ένα κύμα φωτονίων, τα οποία και παράγουν την ορατή εικόνα. Αυτή η εικόνα, μάλιστα, είναι ελαφρώς πρασινωπή.

Με δυο λόγια, θα λέγαμε ότι τα κιάλια νυκτός ενδυναμώνουν το φως που ήδη υπάρχει. Οι πολλές διαδοχικές φάσεις αυτής της διαδικασίας απαιτούν ορισμένη ενέργεια, κι επομένως υπάρχει ένα όριο στο πόσο μικρό μέγεθος μπορεί να έχει ο σχετικός εξοπλισμός. Είναι μάλλον απίθανο να περιοριστεί στο μέγεθος ενός φακού επαφής.

Πότε άρχισε ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί αρώματα;

Πρόσφατα ανακαλύφθηκε στην περιοχή Πύργος της Κύπρου ένα αρωματοποιείο 4.000 ετών. Στο χώρο βρέθηκαν αποστακτήρες, λεκάνες ανάμειξης και αλαβάστρινα φιαλίδια αρωμάτων. Από τα υπολείμματα στα φιαλίδια αποκαλύφθηκε ότι οι εύποροι Κύπριοι εκείνης της εποχής χρησιμοποιούσαν αρώματα από λεβάντα, λαουροκέρασο, δεντρολίβανο, πεύκο και κορίανδρο. Πρόκειται για τα παλιότερα γνωστά ευρήματα αρωμάτων με βάση το αλκοόλ.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εκτιμούσαν κι αυτοί τα αρώματα. Προϊόντα της αιγυπτιακής αρωματοποιίας πωλούνταν σε πολλά μέρη της Μεσογείου. Σε αντίθεση με τα κυπριακά αρώματα, αυτά των Αιγυπτίων είχαν τη μορφή ελαίων και αλοιφών. Έχουν βρεθεί αιγυπτιακά φιαλίδια με ίχνη αρώματος ηλικίας έως και 4.500 ετών, δηλαδή, το ίδιο παλιά ή και παλιότερα από το κυπριακό αρωματοποιείο. Οι Αιγύπτιοι αρωματίζονταν, μεταξύ άλλων, με ροδέλαιο, κρίνο, ίριδα, κανέλα, πορτοκάλι, μύρο, μοσχολέμονο, σανταλόξυλο και ρητίνη. Τα καλά αρωματικά έλαια παρασκευάζονταν από αμύγδαλο ή από διάφορα φυτά, υπήρχαν όμως και ορισμένα που προέρχονταν από ζώα, όπως αγελάδες, χοίρους και χήνες. Οι αιγυπτιακές μούμιες αλείφονταν επίσης με αρωματικά έλαια.

Πού είναι θαμμένη η Κλεοπάτρα;

Πολλές θεωρίες έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί για το πώς πέθανε η Κλεοπάτρα και πού είναι θαμμένη, αλλά ο τάφος της δε βρέθηκε ποτέ. Τον Αύγουστο του 2006, ο αιγυπτιολόγος Zahi Hawass ανακοίνωσε ότι γνωρίζει πού θα πρέπει κανείς να ψάξει για τον περιβόητο τάφο: στο Tabusiris Magna, ένα ναό 30 χλμ. νοτίως της Αλεξάνδρειας. Στο ναό αυτό, ο Hawass ανακάλυψε αρκετά νομίσματα που απεικονίζουν την Κλεοπάτρα, αλλά ο τάφος δεν έχει εντοπιστεί ακόμη.

Η Κλεοπάτρα πέθανε το 30 π.Χ., λίγο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου, στην οποία αυτή και ο εραστής της, ο Ρωμαίος πολιτικός και στρατηγός Μάρκος Αντώνιος, ηττήθηκαν από τον αντίπαλό τους Οκταβιανό. Ο ιστορικός Στράβωνας, σύγχρονος της Κλεοπάτρας, αναφέρει ότι η τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου πέθανε είτε αλείφοντας το σώμα της με ένα δηλητήριο είτε αφήνοντας μια κόμπρα να τη δαγκώσει. Μεταγενέστεροι συγγραφείς, μεταξύ άλλων ο Σουητώνιος και ο Πλούταρχος, επιβεβαιώνουν τη δεύτερη εκδοχή.

Γιατί τα ζώα έχουν «μουστάκια»;

Τα «μουστάκια» είναι εξειδικευμένες τρίχες που λειτουργούν σαν κεραίες, βοηθώντας τα ζώα να βρίσκουν τροφή και να κινούνται στο σκοτάδι. Συνήθως βρίσκονται στην περιοχή του ρύγχους, αλλά μπορούν να υπάρχουν και σε άλλα σημεία.

Οι γάτες, για παράδειγμα, έχουν αισθητήριες τρίχες σε όλο τους το σώμα. Οι τρίχες είναι δυνατές και σκληρές, αλλά ευλύγιστες, και έχουν ένα θυλάκιο με αιμοφόρα αγγεία και νευρικά κύτταρα, που μπορούν να καταγράψουν ακόμη και ανεπαίσθητες κινήσεις. Οι γάτες χρησιμοποιούν τα μουστάκια τους για να αντιληφθούν, π.χ., αν χωράνε να περάσουν από μια τρύπα, ενώ οι τρίχες στο σώμα τους συλλαμβάνουν και το παραμικρό ρεύμα αέρα. Έτσι, μπορούν να «πληροφορούν» τη γάτα ότι κάποιο άλλο ζώο ή αντικείμενο κινείται στο χώρο.

Πολλά είναι τα ζώα που έχουν αισθητήριες τρίχες – ακόμη και ζώα της θάλασσας. Ο θαλάσσιος ίππος, για παράδειγμα, είναι άμεσα εξαρτημένος από τις τρίχες αυτές όταν, σε απόλυτο σκοτάδι, τριγυρίζει στον πυθμένα της θάλασσας για να φάει τα αγαπημένα του μύδια. Με τα μουστάκια του ο θαλάσσιος ίππος μπορεί να ξεχωρίσει αντικείμενα στο μέγεθος μιας γομολάστιχας.

Δε γνωρίζουμε ακόμη όλες τις λειτουργίες που επιτελούν τα μουστάκια, αλλά από πειράματα σε ποντίκια οι επιστήμονες συμπέραναν ότι, αν αποκοπούν, πολλές λειτουργίες επηρεάζονται. Τα ζώα χάνουν την ικανότητα να ξεχωρίζουν επιφάνειες, και επηρεάζεται η αίσθηση του χώρου, αλλά και η κολυμβητική τους ικανότητα.

Άλλοι ερευνητές απέδειξαν ότι οι φώκιες, χάρη στα μουστάκια τους, μπορούν με κλειστά τα μάτια να ακολουθήσουν ένα υποβρύχιο τσέπης για αρκετά λεπτά.

Με άλλα λόγια, τα μουστάκια συλλαμβάνουν στο νερό ένα «χαρακτηριστικό ίχνος», και αυτή την ιδιότητά τους αξιοποιούν οι φώκιες όταν κυνηγούν ψάρια. Το 2006, Αμερικανοί ερευνητές κατασκεύασαν τεχνητά μουστάκια και τα προσάρμοσαν σε ένα ρομπότ. Αποδείχθηκε ότι τα μουστάκια του ρομπότ, όπως ακριβώς εκείνα της γάτας, ήταν σε θέση να δημιουργήσουν μια ακριβή τρισδιάστατη εικόνα ενός αντικειμένου, μεταδίδοντας απλώς την κίνηση στη ρίζα τους.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί, μεταξύ άλλων, σε ρομπότ που θα εργάζονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Γιατί μας «ανεβάζει» η καφεΐνη;

Μια κούπα δυνατός καφές οξύνει την ικανότητα αντίδρασης, διώχνει τη νύστα και μας βοηθά να σκεφτούμε πιο καθαρά. Όλα αυτά τα χρωστάμε στην ουσία καφεΐνη, που υπάρχει στον καφέ, το τσάι, την Coca Cola και τη μαύρη σοκολάτα.

Η καφεΐνη αυξάνει τον ενεργειακό μεταβολισμό του εγκεφάλου και ανεβάζει τα ποσοστά σημαντικών ουσιών στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ουσιών που λειτουργούν ως φορείς σημάτων (νευροδιαβιβαστές), συγκεκριμένα της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης. Η ντοπαμίνη είναι απαραίτητη για να μπορούμε να κινούμαστε και να συντονίζουμε αποτελεσματικά τις κινήσεις μας. Επιπλέον, αυτός ο νευροδιαβιβαστής παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και της διάθεσής μας. Η σεροτονίνη έχει επίσης θετική επίδραση στη διάθεσή μας.

Πολλοί αθλητές παίρνουν καφεΐνη πριν από έναν αγώνα. Το κατά πόσον η καφεΐνη ενισχύει την αντοχή είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, αλλά ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η καφεΐνη ενεργοποιεί τη διαδικασία έκλυσης των αναλγητικών ουσιών του σώματος, των ενδορφινών, καθώς και των ορμονών που αλλοιώνουν την αντίληψη του πόνου.