ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Μπορούν όλα τα ζώα να αποκτήσουν μονοζυγωτικά δίδυμα;

Μονοζυγωτικά δίδυμα συναντάμε σε πολλές ομάδες σπονδυλόζωων και φυσικά σε πολλά θηλαστικά, εκτός του ανθρώπου, όπως σε ελέφαντες και αγελάδες. Μεταξύ των πτηνών και των ερπετών καταγράφονται επίσης πολλά παραδείγματα διδύμων που βγήκαν από το ίδιο αβγό. Το ίδιο έχει παρατηρηθεί σε εμού, αλιγάτορες, χελώνες και πολλά είδη φιδιών.

Καθώς τα γονιμοποιημένα ωάρια των ψαριών περιπλανώνται μέσα στο νερό, είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε τους γόνους όταν βγαίνουν από το αβγό. Όμως υπάρχουν σιαμαία δίδυμα ψάρια. Αυτά προέρχονται από το ίδιο ωάριο και έχουν αναπτυχθεί μαζί εξαιτίας κάποιου λάθους στην πορεία της εξέλιξης. Γεγονός που καταδεικνύει μονοζυγωτικά δίδυμα και στα ψάρια.

Βεβαίως, οι παρατηρήσεις σχετικά με τα είδη που αποκτούν μονοζυγωτικά δίδυμα είναι τυχαίες. Το ότι δεν έχουν παρατηρηθεί μονοζυγωτικά δίδυμα σε ένα συγκεκριμένο είδος δεν σημαίνει πως δεν μπορούν και να προκύψουν. Με δεδομένο πάντως πως μονοζυγωτικά δίδυμα αποκτούν πολλά θηλαστικά, ερπετά, πτηνά και ψάρια θα πρέπει να συναγάγουμε το συμπέρασμα πως όλα τα είδη αυτών των ζωικών ομάδων μπορούν να αποκτήσουν μονοζυγωτικά δίδυμα.

Δεν ισχύει το ίδιο ωστόσο και για τα πολυπληθέστερα ασπόνδυλα ζώα (έντομα, μαλάκια, σκώληκες, μέδουσες, σπόγγοι κ.λπ.), στα οποία εμφανίζεται μεγάλη ποικιλία τρόπων αύξησης του γονιμοποιημένου ωαρίου, κάποιοι από τους οποίους δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη μονοζυγωτικών διδύμων.

Γιατί υπάρχει η παλίρροια;

Η κατάσταση των υδάτων στις ακτές του πλανήτη μας αλλάζει, προκαλώντας άμπωτη και πλημμυρίδα με διαφορά 6 ωρών κι ενός τετάρτου. Η διαφορά μεταξύ των δύο ποικίλλει. Σε ανοιχτές περιοχές είναι σχεδόν ανεπαίσθητη, ενώ μπορεί να φτάσει και τα 12-15 μέτρα εκεί που το νερό εισχωρεί σε στενούς κόλπους ή κανάλια. Αυτές οι αλλαγές στο επίπεδο της θάλασσας αποκαλούνται «παλίρροια» και αποδίδονται στην επίδραση της Σελήνης πάνω στη Γη. Read more

Γιατί ο εγκέφαλός μας έχει δύο ημισφαίρια;

Η ύπαρξη δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων αποτελεί φυσικό επακόλουθο του εμβρυϊκού σταδίου της ανάπτυξης του ανθρώπου, η οποία βασίζεται σε μια συμμετρία γύρω από έναν κεντρικό άξονα. Σε διάστημα 2-4 εβδομάδων μετά τη γονιμοποίηση δημιουργείται κατά μήκος του εμβρύου ένας αυλός. Πρόκειται για το νευρικό σωλήνα, που αργότερα κλείνει και στοιχειοθετεί στο κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Το πίσω μέρος του εξελίσσεται σε νωτιαίο μυελό ενώ το μπροστινό στον εγκέφαλο.

Όταν το έμβρυο είναι ηλικίας 2-4 εβδομάδων, δημιουργείται ο νευρικός σωλήνας που αργότερα εξελίσσεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Αυτό το στάδιο της εξέλιξης λαμβάνει χώρα μέσω του φουσκώματος του νευρικού σωλήνα και της δίπλωσής του με τρόπο ώστε αυτόματα δημιουργούνται δύο πανομοιότυπες σχεδόν εκδοχές όλων των δομών του εγκεφάλου.

Το μπροστινό τμήμα του νευρικού σωλήνα δημιουργεί τον εγκέφαλο που διαχωρίζεται σε δύο ημισφαίρια, τα οποία είναι ίδια, με πολλές όμως διαφορές. Είναι πιθανό να προέκυψαν κατά την εξελικτική διαδικασία, ώστε να μπορούμε να αξιοποιούμε στο μέγιστο τις δυνατότητες του εγκεφάλου μας. Εργάζονται επομένως με διαφορετικό τρόπο, επιτελώντας ξεχωριστά καθήκοντα και λειτουργίες.

Στο αριστερό ημισφαίριο υπάρχει περισσότερη φαιά ουσία, που επεξεργάζεται πληροφορίες, ενώ στο δεξιό περισσότερη λευκή ουσία, που μεταβιβάζει τις πληροφορίες περαιτέρω. Επιπλέον, το αριστερό ημισφαίριο χρησιμοποιεί περισσότερο το νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη ενώ το δεξιό τη νοραδρελίνη.

Πώς ξέρουμε ότι υπήρξαν προγενέστερες εποχές παγετώνων;

Ο πάγος λιώνει όταν θερμαίνεται. Επομένως, το στρώμα πάγου που χαρακτηρίζει μια εποχή παγετώνων δεν είναι άμεσα ορατό. Έτσι, οι επιστήμονες βασίζονται σε ενδείξεις (π.χ. οι σύγχρονοι παγετώνες) όταν επιχειρούν να αποκαλύψουν παλαιότερες εποχές παγετώνων. Read more

Γιατί μια γλώσσα κολλάει όταν παγώσει;

Αν μια παγωμένη χειμωνιάτικη μέρα σάς έρθει μια ξαφνική παρόρμηση να ακουμπήσετε τη γλώσσα σας σε κάποιο κομμάτι μετάλλου, καλύτερα να την καταστείλετε. Η γλώσσα σας κινδυνεύει να κολλήσει και δυστυχώς χωρίς επιστροφή. Κι αυτό επειδή το μέταλλο είναι καλύτερος αγωγός της θερμότητας από τη γλώσσα.

Η γλώσσα μας, με την υγρασία που είθισται να διαθέτει, όταν έρθει σε επαφή με ένα κομμάτι μετάλλου σε θερμοκρασία περιβάλλοντα χώρου κάτω από το σημείο πήξης παγώνει. Μαζί της παγώνουν και οι μικροί πόροι που διαθέτει, με αποτέλεσμα να μη λιώνει ο πάγος παρά τη συνεχή τροφοδότηση θερμού αίματος προς τη γλώσσα. Τα άτομα του μετάλλου είναι τόσο συμπαγή, που εκπέμπουν τη θερμότητα της γλώσσας με ταχύτερο ρυθμό από αυτόν που το σώμα της παρέχει. Το σίδερο είναι 135 φορές πιο αποτελεσματικός αγωγός θερμότητας απ’ ό,τι το νερό και 3.000 φορές περισσότερο από τον αέρα. Με δυο λόγια, η γλώσσα εισέρχεται στο… βασίλειο των παγετώνων.

Αν, ο μη γένοιτο, συμβεί κάτι τέτοιο, μην επιχειρήσετε να τραβήξετε το κεφάλι σας προς τα πίσω, καθώς κινδυνεύετε να χάσετε μέρος του βλεννογόνου υμένα της γλώσσας. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος για να ξεμπλέξετε είναι να σας ρίξει κάποιος χλιαρό νερό στο σημείο που έχει κολλήσει η παγωμένη γλώσσα σας, έτσι ώστε να ανέβει η θερμοκρασία του μετάλλου πάνω από το σημείο πήξης.

Πότε θεσπίστηκε η χριστιανική χρονολόγηση;

Το 525 μ.Χ. η χριστιανική Εκκλησία κατέληξε στο έτος γέννησης του Ιησού. «Έτος Κυρίου 1» όρισε ο Σκύθης μοναχός Διονύσιος ο Μικρός το 754 από κτίσεως Ρώμης, στηρίζοντας τους υπολογισμούς του σε ασαφείς χρονολογικούς προσδιορισμούς του Πάσχα και της Ανάστασης.

Πάντως η χρονολόγηση της γέννησης του Χριστού δεν θεωρείται ακριβής. Κατά την άποψη των επιστημόνων, ο Ιησούς γεννήθηκε πιθανότατα το έτος 4 π.Χ. Με τον προσδιορισμό του έτους γέννησης του Ιησού η Εκκλησία ενδύθηκε των ισχυρών συμβολισμών της. Η χρονοσήμανση όμως, όπως το «μ.Χ.», διαδόθηκε στη Δυτική Ευρώπη μετά τον 8ο αιώνα. Παγκοσμίως γίνεται χρήση περίπου 400 διαφορετικών ημερολογίων. Τα περισσότερα έχουν ως αφετηρία ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, όπως η ίδρυση μιας συγκεκριμένης δυναστείας ή η ενθρόνιση ενός βασιλιά.

Από πού παίρνουν το χρώμα τους οι σαπουνόφουσκες;

Το φως, όπως πολλοί θα έχετε διαπιστώσει, μπορεί να προβάλλει στις σαπουνόφουσκες όλα τα χρώματα της ίριδας. Η εξήγηση του φαινομένου άπτεται της κυματικής φύσης του φωτός.

Όταν το φως προσπίπτει σε μια σαπουνόφουσκα, το πάχος της μεμβράνης καθορίζει τη δημιουργία των χρωμάτων. Η μεμβράνη μιας σαπουνόφουσκας αποτελείται από δύο στρώματα σαπουνιού, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται νερό. Το πάχος της δε κυμαίνεται από ελάχιστα μέχρι 1.000 νανόμετρα. Ένα μέρος του φωτός ανακλάται από το εξωτερικό στρώμα του σαπουνιού. Άλλο ένα πρώτα από το εσωτερικό της φούσκας. Το φως που ανακλάται απευθείας δεν μετακινείται ιδιαιτέρως ώσπου να φτάσει στο μάτι μας.

Η μικρή αυτή απόκλιση καταδεικνύει πως τα κύματα του φωτός δεν ακολουθούν την ίδια φάση. Έτσι, αν μια κορυφή κύματος μίας δέσμης συμπέσει με ένα κοίλο κύματος μιας άλλης, τότε αλληλοεξουδετερώνονται. Το φαινόμενο αποκαλείται καταστρεπτική (αφαιρετική) συμβολή κυμάτων. Αν αντίθετα συμπέσουν δύο κορυφές, οι δέσμες ενισχύονται. Εν προκειμένω γίνεται λόγος για ενισχυτική (προσθετική) συμβολή κυμάτων. Αυτού του είδους η αλληλεπίδραση κρύβεται πίσω από τους χρωματισμούς.

Το αν έχουμε καταστρεπτική ή ενισχυτική συμβολή κυμάτων εξαρτάται, αφενός μεν, από το πάχος της μεμβράνης και, αφετέρου δε, από τη γωνία υπό την οποία το φως προσπίπτει στην επιφάνεια της σαπουνόφουσκας. Από μια οπτική γωνία η σαπουνόφουσκα μπορεί να μας φαίνεται κόκκινη. Αν όμως μετακινηθούμε, λειτουργεί η ενισχυτική συμβολή κυμάτων, με αποτέλεσμα η νέα οπτική γωνία να μας δίνει την προσλαμβάνουσα του πράσινου χρώματος. Έτσι απολαμβάνουμε το μαγευτικό παιχνίδισμα των χρωμάτων στις σαπουνόφουσκες.

Η παχιά μεμβράνη μάς δίνει περισσότερα χρώματα
Κάθε σαπουνόφουσκα αποτελείται από μία μεμβράνη, το πάχος της οποίας διαφέρει από σαπουνόφουσκα σε σαπουνόφουσκα. Το φως που προσπίπτει σε μια φούσκα ανακλάται τόσο από την εσωτερική όσο και από την εξωτερική πλευρά της μεμβράνης. Οι ανακλώμενες ακτίνες (δέσμες) άλλοτε αλληλοενισχύονται και άλλοτε αλληλοεξασθενούν.

Από πού φτάνει το αλάτι στη Νεκρά θάλασσα;

Το αλάτι στη Νεκρά θάλασσα προέρχεται από τον Ιορδάνη ποταμό που εκρέει στη θάλασσα. Παρότι το νερό των ποταμών είναι γλυκό, περιέχει μια μικρή ποσότητα διαλυμένου άλατος. Στη Νεκρά θάλασσα δεν υπάρχουν οδοί απορροής. Επομένως, απώλεια νερού μπορεί να γίνει μόνο μέσω της εξάτμισης. Στη συνέχεια το αλάτι συσσωρεύεται.

Η ύπαρξη άλατος στον Ιορδάνη ποταμό οφείλεται κυρίως στο φαινόμενο της διάβρωσης. Πρόκειται για χημική διαδικασία που διασπά πέτρες, δημιουργώντας μεγάλες ποσότητες διαλυμένων ανόργανων στερεών ουσιών με τη μορφή ιόντων, όπως Na+ (νατρίου) και Cl- (χλωρίου), που συνδυαστικά μάς δίνουν το μαγειρικό αλάτι. Η διαδικασία που μετατρέπει τη Νεκρά θάλασσα σε αλμυρή είναι η ίδια με αυτήν που έκανε όλες τις θάλασσες του πλανήτη μας αλμυρές πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, όση η ηλικία της Γης. Οδοί απορροής δεν υπάρχουν και στους ωκεανούς. Τα στοιχεία που διαφοροποιούν τη Νεκρά θάλασσα είναι η περιορισμένη έκτασή της καθώς και το ζεστό και ξηρό κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, με αποτέλεσμα το φαινόμενο να εξελίσσεται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα.

Ο Ιορδάνης ποταμός εκβάλλει στη Νεκρά θάλασσα, καθιστώντας την αλμυρή. Η μεγάλη περιεκτικότητα άλατος προσδίδει στο νερό υψηλή πυκνότητα κι έτσι επιπλέει κανείς ευκολότερα απ’ ό,τι στις υπόλοιπες θάλασσες. IMAGE: RICHARD T. NOWITZ / SCANPIX

Η περιεκτικότητα άλατος στη Νεκρά θάλασσα είναι της τάξης του 33,7‰. Αντίστοιχα, στους ωκεανούς, η περιεκτικότητα άλατος, κατά μέσο όρο, δεν υπερβαίνει το 3,9‰. Χωρίς απορροή, θα πίστευε κανείς, πως κάποτε η Νεκρά θάλασσα θα πλημμύριζε. Το κλίμα όμως στην κοιλάδα του Ιορδάνη είναι τόσο θερμό και ξηρό, που το νερό που εξατμίζεται είναι ισόποσο εκείνου που εισρέει από τον ποταμό. Όταν η συγκέντρωση άλατος είναι πολύ υψηλή, επέρχεται κορεσμός στο νερό, καθώς δεν μπορεί να συσσωρεύσει μεγαλύτερη ποσότητα. Όσο η εξάτμιση συνεχίζεται και η συγκέντρωση άλατος περάσει το σημείο κορεσμού, το αλάτι αρχίζει να παίρνει στερεά μορφή. Όταν εξαφανιστεί όλο το νερό, οι κρύσταλλοι άλατος μπορούν πλέον να συλλεχθούν. Πρόκειται για καθαρό χλωριούχο νάτριο –το μαγειρικό αλάτι– που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη βιομηχανία τροφίμων ή και τη χημική βιομηχανία.

Πόσο μακριά από τη Γη έχει βρεθεί άνθρωπος;

Στις 13 Απριλίου 1970 οι τρεις αστροναύτες του Apollo 13 βρέθηκαν σε απόσταση 401.056 χιλιομέτρων από τη Γη. Ήταν στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης και μόλις 250 χιλιόμετρα από την επιφάνειά της. Έτσι, οι James Lovell, Fred Haise και John Swigert έκαναν ένα ρεκόρ που μέχρι σήμερα δεν έχει καταρριφθεί.

Η αλήθεια είναι πως οι Αμερικανοί αστροναύτες δεν σκόπευαν να κάνουν το γύρο της Σελήνης, καθώς, υπό κανονικές συνθήκες, θα προσεδαφίζονταν. Καθ’ οδόν ωστόσο εξερράγη μία από τις δεξαμενές οξυγόνου του διαστημόπλοιου, υποχρεώνοντάς τους να αλλάξουν σχέδια και να επιστρέψουν στη Γη. Αυτή η μανούβρα προκάλεσε την περιστροφή τους γύρω από τη Σελήνη και τους έφερε στη μεγαλύτερη απόσταση που έχει βρεθεί ποτέ άνθρωπος από τη Γη.

Το πλέον απομακρυσμένο από τη Γη ανθρώπινο κατασκεύασμα είναι η διαστημοσυσκευή Voyager 1. Από τις 5 Σεπτεμβρίου 1977 ταξιδεύει σε μια απόσταση από τη Γη, αυτή την περίοδο, περίπου 17 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων, όπως υπολογίζεται.

Γιατί τα πουλιά πετούν σε σχηματισμό V;

Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο σημαντικότερος όμως αφορά στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ο τρόπος με τον οποίο ο αέρας περνά από τα φτερά των πουλιών δημιουργεί μια μικρή αεροδυναμική ανυψωτική δύναμη πίσω από το καθένα, διευκολύνοντας τις πτητικές επιδόσεις. Γι’ αυτό κάθε πουλί πετά ελαφρώς ψηλότερα από αυτό που προηγείται. Όσο δε πιο πίσω στο σμήνος πετά ένα πουλί, τόσο λιγότερη ενέργεια καταναλώνει.

Ένα πουλί που θα απομακρυνθεί από το σχηματισμό θα υποστεί μεγαλύτερη αντίσταση από τον αέρα. Έτσι, τα πουλιά καταφεύγουν αυτόματα εκεί που είναι ευκολότερη η πτήση. Ακόμη και τα νεαρά πουλιά, που ποτέ δεν εκπαιδεύτηκαν να πετούν σε σχηματισμό V, ανακαλύπτουν αμέσως τα πλεονεκτήματα. Και ο ενδιάμεσος χώρος που βρίσκεται στα δυο σκέλη του V θεωρείται πλεονεκτική θέση, αλλά το σμήνος δεν ανέχεται τα πουλιά που θα προσπαθήσουν να παρεισφρήσουν εκεί. Οι μόνιμοι κρωγμοί και η συνεχής ανταλλαγή ηχητικών μηνυμάτων από τα πουλιά που βρίσκονται πίσω προς αυτά που προηγούνται θα πρέπει να ερμηνευθούν και ως ανάγκη εκδίωξης των λαθρεπιβατών.

Ένας άλλος λόγος που τα πουλιά πετούν σε σχηματισμό V είναι ο έλεγχος του ενός από το άλλο, καθώς η θέση κάθε πουλιού στο σχηματισμό αντιπροσωπεύει και την αντίστοιχη στην ιεραρχία της ομάδας. Έτσι, ο ισχυρότερος προηγείται.

Τεχνικά είναι δύσκολο να μετρηθεί η κατανάλωση ενέργειας των πουλιών που πετούν, προκειμένου να συγκριθεί με άλλων πτητικών μεθόδων. Παρ’ όλα αυτά, το 2001 Γάλλοι επιστήμονες μέτρησαν τους καρδιακούς παλμούς πελεκάνων που είχαν εκπαιδευτεί να πετούν πίσω από ένα πλοίο ή ένα αεροπλάνο. Οι μετρήσεις κατέδειξαν πως τα πουλιά σε σχηματισμό V καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια. Όπως διαπιστώθηκε, χτυπούσαν αραιότερα τις φτερούγες τους, απολαμβάνοντας τον περισσότερο χρόνο την αιώρησή τους.