ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Γιατί οι σταθεροί άνεμοι φυσούν προς την ίδια διεύθυνση;

Οι άνεμοι φυσούν κατά κανόνα ακολουθώντας σταθερά πρότυπα. Γιατί;

Μερικοί από τους σταθερότερους ανέμους της Γης είναι οι ανατολικοί αληγείς, γύρω από τον ισημερινό. Αυτοί δημιουργούνται όταν θερμές αέριες μάζες ανέρχονται και κατευθύνονται προς τους πόλους, ενώ τη θέση τους καταλαμβάνουν ψυχρές αέριες μάζες, οι οποίες κατεβαίνουν χαμηλότερα. Λόγω της περιστροφής της Γης, ο αέρας παρασύρεται και μετατρέπεται σε ανατολικούς ανέμους.

Στο σημείο όπου συναντώνται οι βορειοανατολικοί και νοτιοανατολικοί αληγείς, υπάρχει μια ζώνη νηνεμίας, που ονομάζεται Ενδοτροπική Ζώνη Σύγκλισης. Οι αληγείς άνεμοι καλύπτουν σχεδόν τη μισή επιφάνεια της Γης και φυσούν σε μια ζώνη που εκτείνεται από τις 250 Ν μέχρι τις 250 Β γεωγραφικού πλάτους. Του ανέμους αυτούς εκμεταλλεύονταν από παλιά τα ιστιοφόρα για να διασχίσουν τον Ατλαντικό.

Βόρεια και νότια των αληγών ανέμων υπάρχουν οι ζώνες με τους δυτικούς ανέμους. Αυτοί δημιουργούνται, μεταξύ άλλων, για να «γεμίσουν τα κενά» που αφήνουν οι άνεμοι οι οποίοι μετακινούνται προς τον ισημερινό. Η ζώνη αυτή, όμως, δεν είναι καθόλου σταθερή. Οι τοπικές συνθήκες παίζουν εδώ σημαντικό ρόλο, και αυτοί οι άνεμοι μπορεί κάλλιστα να γίνουν και ανατολικοί για μεγάλα διαστήματα.

Εκτός από τα παγκόσμια συστήματα ανέμων, υπάρχουν και πολλά τοπικά φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, ο ψυχρός Βαρδάρης που φυσάει στη Βόρεια Ελλάδα.

Ποια ήταν η όψη της Εύας;

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι καταγόμαστε από μια κοινή αρχέγονη μητέρα. Έμοιαζε αυτή η γυναίκα με το σύγχρονο άνθρωπο;

Οι γενετιστές έχουν καταφέρει να αναπαραστήσουν το γενεαλογικό δέντρο όλων των λαών του κόσμου, μελετώντας το DNA που βρίσκεται στα μιτοχόνδρια, τα εργοστάσια των κυττάρων μας. Ένα χαρακτηριστικό του μιτοχονδριακού DNA είναι ότι κληροδοτείται στο παιδί από τη μητέρα.

Οι μητρικές ρίζες του γενεαλογικού μας δέντρου φαίνεται ότι ξεκινούν από την Αφρική, κάτι που σημαίνει ότι η μητέρα από την οποία καταγόμαστε όλοι ήταν Αφρικανή. Οι επιστήμονες τη βάφτισαν «Εύα». Το πώς έμοιαζε η Εύα δεν μπορούμε, βέβαια, να το ξέρουμε, αλλά οι επιστήμονες μπορούν να πάρουν μια ιδέα για την όψη της μελετώντας οστά πρωτόγονων ανθρώπων.

Μέχρι στιγμής, οι παλιότεροι σκελετοί σύγχρονων –από ανατομικής απόψεως– ανθρώπων βρέθηκαν το 1969 στο Ισραήλ, νότια της Ναζαρέτ. Έχουν ηλικία περίπου 100.000 ετών και πιθανώς ανήκουν στους πρώτους σύγχρονους ανθρώπους που μετανάστευσαν από την Αφρική. Με τη βοήθεια αυτών των οστών, ο γλύπτης Richard Neave, ο οποίος έχει δουλέψει κυρίως με την αναπαράσταση προσώπων σε περιπτώσεις εγκλημάτων, έφτιαξε το μοντέλο ενός προσώπου. Ο Neave υποστηρίζει ότι το μοντέλο της Εύας που έχει δημιουργήσει είναι σε γενικές γραμμές ακριβές.

Είναι εύκολο, για παράδειγμα, να καταλάβει κανείς αν τα μάτια ήταν λοξά ή τα χείλη σαρκώδη. Το σχήμα των αυτιών και της μύτης, καθώς και το χρώμα των μαλλιών και της επιδερμίδας, αντιθέτα, στηρίζονται σε υποθέσεις.

Επηρέασαν τη γη οι πυρηνικές δοκιμές;

Σε τι βάθος γίνονταν οι υπόγειες πυρηνικές δοκιμές; Πώς επηρέασαν το περιβάλλον και ποιες είναι οι επιπτώσεις τους για μας σήμερα;

Από το 1948 μέχρι το 1998 έγιναν πάνω από 2.000 δοκιμαστικές εκρήξεις πυρηνικών βομβών, κυρίως από τις ΗΠΑ, την πρώην ΕΣΣΔ και τη Γαλλία. Μετά από μια διεθνή συμφωνία, όλες οι δοκιμές των δεκαετιών 1980-90 ήταν υπόγειες, κατά κανόνα σε βάθος μικρότερο των 300 μέτρων, κάποτε όμως και σε βάθος μόλις 20-30 μέτρων. Οι υπόγειες δοκιμαστικές εκρήξεις είχαν συχνά ως αποτέλεσμα το σχηματισμό κρατήρων, από την κατάρρευση κοιλοτήτων που δημιουργούνταν στο υπέδαφος. Οι κοιλότητες αυτές υπονόμευαν τα ανώτερα στρώματα του εδάφους, που έτσι κατέρρεαν με τη σειρά τους σαν ντόμινο.

Στις γαλλικές ατόλες οι πυρηνικές δοκιμές δημιούργησαν ρωγμές στα ανώτερα στρώματα, τα οποία αποτελούνται από ασβεστολιθικούς κοραλλιογενείς υφάλους. Σε μία τουλάχιστον περίπτωση οι δοκιμές κατέληξαν σε υπόγεια κατολίσθηση, κατά την οποία 1.000.000 κυβικά μέτρα κοραλλιών και πετρωμάτων κατέρρευσαν προκαλώντας ένα μικρό «τσουνάμι».

Αλλά υπήρξαν και ανθρώπινες απώλειες. Το αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο σε μια επίσημη αναφορά του 1997 εκτιμά ότι, στις ΗΠΑ και μόνο, οι πυρηνικές δοκιμές ενδέχεται να προκάλεσαν 120.000 επιπλέον περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδή αδένα. Το αμερικανικό Ινστιτούτο Ενεργειακής και Περιβαλλοντολογικής Έρευνας (IEER) υπολογίζει ότι οι άμεσα συνδεόμενες περιπτώσεις θανάτων από καρκίνο ανέρχονται σε 17.000.

Πόσο αντέχουν στις σφαίρες τα αλεξίσφαιρα γιλέκα;

Υπάρχουν απολύτως αλεξίσφαιρα γιλέκα και, εάν ναι, από τι υλικό είναι φτιαγμένα;

Δεν υπάρχει 100% αδιάτρητο αλεξίσφαιρο γιλέκο. Για παράδειγμα, ένα διατρητικό βλήμα από ένα στρατιωτικό τουφέκι διαμετρήματος 7,62 χιλιοστών μπορεί από κοντινή απόσταση να διαπεράσει «βαμμένο» ατσάλι πάχους αρκετών εκατοστών – οπότε, απέναντι σε ένα τέτοιο όπλο το αλεξίσφαιρο γιλέκο είναι εντελώς άχρηστο.

Αντίθετα, ένα ελαφρύ αλεξίσφαιρο γιλέκο μπορεί να σώσει τη ζωή του κατόχου του, αν τον πυροβολήσουν με κυνηγετικό όπλο ή με ένα κοινό πιστόλι. Ένα βαρύτερο αλεξίσφαιρο γιλέκο μπορεί να συγκρατήσει ένα βλήμα τουφεκιού και θραύσματα χειροβομβίδας.

Τα σύγχρονα αλεξίσφαιρα γιλέκα πρωτοεμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1960. Σε αντίθεση με τη λογική της μεσαιωνικής πανοπλίας, το βλήμα δεν αναπηδά στην επιφάνεια του γιλέκου, αλλά σφηνώνεται στα πολλά εσωτερικά στρώματα ενός πυκνού πλέγματος. Το πλέγμα αυτό είναι έτσι κατασκευασμένο, ώστε η ενέργεια του βλήματος να διαχέεται σε μια μεγαλύτερη επιφάνεια, για να αποφεύγονται οι βλάβες στο σημείο πρόσκρουσης. Το πιο διαδεδομένο υλικό είναι πλέον το κέβλαρ, το οποίο έχει την ελαστικότητα του βαμβακιού αλλά και πενταπλάσια αντοχή από το ατσάλι.

Τον τελευταίο καιρό χρησιμοποιείται και το «βιοατσάλι» (biosteel). Πρόκειται για ένα είδος τεχνητού ιστού αράχνης, και είναι 4 φορές πιο ανθεκτικό από το κέβλαρ. Παλιότερα είχαν γίνει πειράματα με αλυσιδωτές θωρακίσεις διαφόρων ειδών, από κεραμικά υλικά ή μέταλλα. Αυτές αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικές, αλλά περιόριζαν πολύ την κινητικότητα του χρήστη.

Πόσα φυτά απαιτούνται για να γίνει ένα λίτρο βενζίνη;

Πόση απολιθωμένη χλωρίδα απαιτείται για να σχηματιστούν καύσιμα; Μπορεί η γη να ανανεώσει τα αποθέματα που καταναλώνουμε;

Ο Αμερικανός ερευνητής Jeff Dukes του Πανεπιστημίου της Γιούτα υπολόγισε πρόσφατα ότι για 1 λίτρο βενζίνης απαιτήθηκαν 23,5 τόνοι προϊστορικής χλωρίδας. Αυτοί αντιστοιχούν στη βλάστηση ενός σιτοβολώνα 16,2 στρεμμάτων, από τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν όλα τα μέρη του φυτών – δηλαδή, στάχυα, φύλλα, ρίζες και μίσχοι. Αυτό σημαίνει ότι τα αποθέματα της γης σε φυτικό υλικό σε καμία περίπτωση δεν προλαβαίνουν να αναδημιουργηθούν.

Το 1997, καταναλώσαμε ορυκτά καύσιμα που αντιστοιχούσαν σε όλο το φυτικό υλικό που αναπτύχθηκε εκείνη τη χρονιά σε όλη τη Γη πολλαπλασιασμένο επί 400. Επιπλέον, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι χρειάζονται πολλά εκατομμύρια χρόνια για μετατραπεί το φυτικό υλικό σε πετρέλαιο στο υπέδαφος.

Ποιο βουνό είναι το πιο επικίνδυνο για τους ορειβάτες;

Κάθε χρόνο στο Έβερεστ σκοτώνονται άνθρωποι. Είναι το πιο επικίνδυνο βουνό ή υπάρχουν άλλα, ακόμη πιο επικίνδυνα;

Το βουνό που έχει κοστίσει περισσότερες ανθρώπινες ζωές στο πέρασμα του χρόνου είναι το Μον Μπλαν (Λευκό Όρος) των Άλπεων, στα σύνορα Γαλλίας και Ιταλίας, που έχει ύψος 4.810 μ. Από το 1786, που η κορυφή κατακτήθηκε για πρώτη φορά, έχουν σκοτωθεί πάνω από 2.000 άτομα στην ανάβαση ή στην κατάβαση από αυτήν.

Ο μεγάλος αριθμός των θυμάτων οφείλεται στο γεγονός ότι η ψηλότερη κορυφή της Ευρώπης είναι εύκολα προσβάσιμη και πάρα πολλοί άνθρωποι, επί πολλά χρόνια, προσπαθούν να την κατακτήσουν – συχνά χωρίς να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι.

Αν όμως εξετάσει κανείς την αναλογία των θυμάτων και των αναρριχήσεων, παρουσιάζεται μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Ανάμεσα στις ψηλότερες κορυφές στον κόσμο, η κορυφή Αναπούρνα στο Νεπάλ, που έχει ύψος 8.091 μ., είναι αναμφισβήτητα η πιο επικίνδυνη. Ενώ μόλις 130 ορειβάτες έχουν αποπειραθεί να την κατακτήσουν, οι 53 από αυτούς έχουν σκοτωθεί στην προσπάθεια. Ένα ποσοστό θανάτων που ξεπερνάει το 40%. Παρ’ όλο που το Αναπούρνα ήταν η πρώτη κορυφή άνω των 8.000 μ. που κατακτήθηκε, το 1950, το βουνό αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, επειδή έχει απόκρημνες πλαγιές και απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες. Από τεχνικής απόψεως, το Έβερεστ είναι σχετικά πιο βατό, ενώ το ποσοστό ορειβατικών θανάτων του βρίσκεται κάτω από το 10%.

Υπάρχουν επίσης πολλά βουνά κάτω από τα 8.000 μέτρα που είναι επικίνδυνα. Ένα από τα πιο γνωστά είναι το Πικ Λένιν, με ύψος 7.134 μέτρα, το οποίο έχει σχετικά εύκολη πρόσβαση και η αναρρίχησή του δεν είναι ιδιαίτερα δαπανηρή. Έτσι, προσελκύει πολλούς σχετικά άπειρους ορειβάτες. Το σοβαρότερο ατύχημα συνέβη εκεί στις 13 Ιουλίου 1990, όταν 43 ορειβάτες σκοτώθηκαν από μια χιονοστιβάδα.

Γιατί τραγουδάμε στο μπάνιο;

Πολλοί άνθρωποι τραγουδούν, όταν κάνουν ντους. Γιατί;

Πολλοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι εμείς οι άνθρωποι τραγουδάμε, γενικότερα, όταν επιθυμούμε να μοιραστούμε τη χαρά μας με άλλα μέλη της «αγέλης» των συνανθρώπων μας, συγχρονίζοντας έτσι τη συναισθηματική κατάσταση της ομάδας.

Στο μπάνιο είμαστε (συνήθως) μόνοι μας, όμως, χάρη στη φαντασία μας –μια μοναδική ανθρώπινη ικανότητα–νιώθουμε σαν είμαστε εκεί μαζί με άλλους. Το ντουζ μάς κάνει να αισθανόμαστε όμορφα, και αυτό θέλουμε να το εκφράσουμε.

Το ίδιο συμβαίνει όταν μερικές φορές μιλάμε μόνοι μας – στη φαντασία μας, βρισκόμαστε σε μια επικοινωνιακή διαδικασία συγχρονισμού με τα άλλα μέλη της «αγέλης». Τελειώνοντας, δεν αποκλείεται να παίζει κάποιο ρόλο και το ότι η ακουστική στο μπάνιο είναι τέτοια, που ακόμα και οι αδύνατες φωνές ακούγονται δυνατές και μεστές.

Είναι η χειμερινή κολύμβηση υγιεινή συνήθεια;

Το χειμώνα βλέπουμε ανθρώπους να κολυμπούν στη θάλασσα. Ωφελεί αυτή η συνήθεια την υγεία μας;

Όταν ένας χειμερινός κολυμβητής πέφτει στο παγωμένο νερό, στο σώμα του απελευθερώνονται οι λεγόμενες ενδορφίνες, που είναι η μορφίνη του ανθρώπινου οργανισμού. Οι ενδορφίνες έχουν γενικά αναλγητικές ιδιότητες, που διαρκούν από 2 έως 4 ώρες.

Έτσι, οι βουτιές σε πολύ κρύο νερό έχουν θετική επίδραση σε πολλές επώδυνες παθήσεις. Επιπλέον, οι ενδορφίνες έχουν και αντικαταθλιπτικές ιδιότητες. Έτσι, η χειμερινή κολύμβηση βελτιώνει τη διάθεση και μπορεί να καταστείλει την κατάθλιψη ελαφράς μορφής.

Πολλοί χειμερινοί κολυμβητές υποστηρίζουν ότι «το αίμα κυλάει πιο γρήγορα στις φλέβες» μετά από μια βουτιά. Ακριβώς αυτό συμβαίνει στην πραγματικότητα, σύμφωνα με μια έρευνα του ο Φινλανδού γιατρού Kyllikki Kauppinen. Όταν το δέρμα μας έρχεται σε επαφή με το κρύο νερό, τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματος, ενώ η πίεση αυξάνεται, για να εμποδίσει το αίμα να παγώσει.

Μερικές έρευνες, μάλιστα, υποδεικνύουν ότι τα χειμερινά μπάνια ανακουφίζουν από τις ενοχλήσεις στις αρθρώσεις, όμως αυτό εξακολουθεί να αμφισβητείται στους κύκλους των ειδικών της αρθρίτιδας.

Μπορεί κανείς να επιτύχει το απόλυτο κενό;

Είναι δυνατόν να δημιουργήσουμε ένα χώρο που να είναι εντελώς κενός;

Το απόλυτο κενό δεν υπάρχει ούτε στη Γη ούτε στο μακρινό διάστημα. Ακόμη και ανάμεσα στα άστρα υπάρχει ένα αραιό νέφος από ηλεκτρισμένα σωματίδια.

Όσο χαμηλότερη είναι η πίεση ενός αερίου, τόσο αυτό πλησιάζει προς το κενό. Η πίεση μετριέται σε torr. Ενδεικτικά, η κανονική ατμοσφαιρική πίεση είναι 760 torr. Σε εργαστηριακές συνθήκες έχει μετρηθεί πίεση 10-14 torr. Η πίεση μέσα σε ένα λαμπτήρα πυράκτωσης ανέρχεται στα 10-4 torr, ενώ μπορεί να φτάσει και στα 10-9 torr στον καθοδικό σωλήνα της τηλεόρασης. Οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι στο απώτερο διάστημα η πίεση πρέπει να κυμαίνεται κάπου μεταξύ στα 10-14 και στα 10-19 torr. Στα 10-14 torr, το σύνολο των μορίων ανά κυβικό εκατοστό μπορεί να ανέρχονται σε μερικές χιλιάδες, ενώ υπό κανονικές συνθήκες στη Γη φτάνουν τα πεντάκις εκατομμύρια (1019).

Για τη δημιουργία υψηλού ατμοσφαιρικού κενού χρησιμοποιείται ένας αεροστεγής θάλαμος και μια αντλία αέρος, που απομακρύνει τον αέρα και τους υδρατμούς. Συχνά χρησιμοποιούνται περισσότερες από μία αντλίες, η οποίες συνδέονται σε σειρά, και η διαδικασία μπορεί να κρατήσει πολλές μέρες.

Πώς σχηματίζονται τα κοραλλιογενή νησιά;

Τα παραμυθένια κοραλλιογενή νησιά είναι πολύ εντυπωσιακά, αλλά πώς σχηματίστηκαν εκεί στη μέση του ωκεανού;

Βαθιά κάτω από τον ασβεστόλιθο των κοραλλιογενών νησιών κρύβεται το μυστικό της προέλευσής τους. Εκεί υπάρχουν ανενεργά ηφαίστεια, βυθισμένα στη θάλασσα εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Όταν ένα θαλάσσιο ηφαίστειο δεν είναι πλέον ενεργό, οι πλαγιές του προσφέρουν μια φιλόξενη περιοχή, που προσκαλεί τα μικρά ζωντανά κοράλλια να εγκατασταθούν μόνιμα και να χτίσουν αποικίες. Με την πάροδο του χρόνου, οι αποικίες των κοραλλιών αναπτύσσονται και δημιουργείται ένας ολόκληρος κοραλλιογενής ύφαλος. Ταυτόχρονα, το νεκρό ηφαίστειο βυθίζεται βαθμιαία κάτω από την επίδραση του βάρους του. Αυτό όμως γίνεται σε πιο αργό ρυθμό από ό,τι τα κοράλλια αναπτύσσονται προς τα επάνω. Στο τέλος, σχηματίζεται ένα «δαχτυλίδι» –η ονομαζόμενη ατόλη– εκεί όπου βρισκόταν το χείλος του κρατήρα, πριν το ηφαίστειο εξαφανιστεί κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού. Στη μέση υπάρχει μια ρηχή λιμνοθάλασσα, που συχνά περιβάλλεται από προσχώσεις άμμου. Αυτές σταθεροποιούνται από διάφορες μορφές χλωρίδας.

Οι κοραλλιογενείς ατόλες συχνά απλώνονται η μια μετά την άλλη, σαν πέρλες σ’ ένα μαργαριταρένιο κολιέ. Αυτό συμβαίνει όταν τα νησιά έχουν σχηματιστεί πάνω μια σειρά από ηφαίστεια, τα οποία δημιουργήθηκαν κατά μήκος μιας ηφαιστειακής γραμμής στον ωκεάνιο φλοιό. Ένα καλό παράδειγμα είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα Μαλδίβες, στον Ινδικό ωκεανό, που περιλαμβάνει πάνω από 1.000 κοραλλιογενείς ατόλες. Το ψηλότερο σημείο τους είναι μόλις 2,4 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.