ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Πώς προσδιορίζουμε την ηλικία των ζώων;

Ακούμε πολλές φορές για την ηλικία των ζώων, αλλά με ποιον τρόπο την καθορίζουν οι επιστήμονες;

Η μέθοδος εξαρτάται από τη ζωική ομάδα στην οποία αναφερόμαστε. Όταν πρόκειται για πτηνά, αρκεί τις περισσότερες φορές οι ζωολόγοι να ρίξουν μια ματιά στο φτέρωμα και να πουν εάν ένα πτηνό είναι νεαρό, ενήλικο ή ηλικιωμένο. Στα θηλαστικά, η ηλικία προσδιορίζεται συχνά με βάση τη φθορά των δοντιών τους, αν και η μέθοδος δεν είναι πάντοτε ακριβής.

Όταν πρόκειται για ψάρια, οι ιχθυολόγοι διαθέτουν μια αρκετά αξιόπιστη μέθοδο. Τα ψάρια έχουν ένα μικρό ωτόλιθο, γύρω από τον οποίο σχηματίζονται δακτύλιοι από ασβέστιο, όπως οι ετήσιοι δακτύλιοι στους κορμούς των δέντρων. Με βάση τον αριθμό των δακτυλίων του ωτολίθου, συχνά μπορεί κανείς να υπολογίσει την ηλικία του ψαριού, με περιθώριο λάθους ενός έτους.

Υπάρχουν και κάποιες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για ένα μόνο συγκεκριμένο είδος. Για παράδειγμα, στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης πειραματίζονται πάνω σε μια νέα τεχνική για τον υπολογισμό της ηλικίας των αρκτοφαλαινών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι ο πυρήνας στο φακό του ματιού της φάλαινας περιέχει ασπαραγικό οξύ, το οποίο διασπάται αργά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της. Αν τα πειραματικά αποτελέσματα αποδειχτούν σωστά, αυτό θα σημαίνει ότι οι αρκτοφάλαινες ζουν μέχρι 60-70 χρόνια – τα διπλάσια δηλαδή απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι τώρα.

Πόσο παλιός είναι ο τροχός;

Πότε ανακαλύφθηκε ο τροχός; Ποιοι τον χρησιμοποίησαν πρώτοι;

Η παλιότερη μαρτυρία για τη χρήση του τροχού βρίσκεται σε πήλινες πινακίδες από τη Μεσοποταμία, ηλικίας 5.500 ετών. Στις πινακίδες αυτές φαίνεται, μεταξύ άλλων, ένας κεραμευτικός τόρνος με έναν τροχό, ο οποίος χρησίμευε για την κατασκευή αγγείων.

Με βάση τα στοιχεία αυτά, κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η αρχική χρήση του τροχού δε σχετιζόταν με τις μεταφορές, αλλά μάλλον με την κατασκευή αγγείων. Άλλοι επιστήμονες, ωστόσο, εμμένουν στην άποψη ότι ο τροχός εφευρέθηκε για την ευκολότερη μεταφορά ανθρώπων και αγαθών. Αυτή η θεωρία υποστηρίζεται από το γεγονός ότι υπάρχουν εικόνες ηλικίας 5.200 ετών σκαλισμένες σε πέτρα –επίσης στο Ιράκ–, οι οποίες επιβεβαιώνουν ότι ήδη τότε κατασκευάζονταν δίτροχα πολεμικά άρματα. Τα άρματα αυτά ήταν αποτελεσματικές πολεμικές μηχανές, τις οποίες αντέγραψε αμέσως ο αντίπαλος – κυρίως οι Αιγύπτιοι.

Ο τροχός απέκτησε τεράστια σημασία σ’ αυτούς τους πολιτισμούς, αλλά όχι και σε μέρη όπως η Κεντρική Αμερική. Ο τροχός ήταν γνωστός και εκεί πριν από 5.000 χρόνια, και τον χρησιμοποιούσαν, μεταξύ άλλων, σαν παιδικό παιχνίδι. Ωστόσο, δεν εξελίχθηκε ιδιαίτερα σ’ εκείνη την περιοχή, επειδή δεν υπήρχαν εκεί πολλά κατάλληλα ζώα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως υποζύγια.

Πόσο ψηλά μπορεί να γίνουν τα βουνά;

Κανένα βουνό δεν ξεπερνάει τα 9 χιλιόμετρα σε ύψος. Υπάρχει κάποιο θεωρητικό ανώτατο όριο για το πόσο ψηλά μπορούν να γίνουν τα βουνά;

Το ύψος στο οποίο μπορούν να φτάσουν τα βουνά έχει άμεση σχέση με τη δύναμη της βαρύτητας. Αν ένα βουνό ξεπεράσει ένα ορισμένο ύψος, η πίεση στη βάση του αυξάνεται τόσο, που το έδαφος ρευστοποιείται και το βουνό, θεωρητικά, καταβυθίζεται εξίσου γρήγορα όσο ψηλώνει.

Ο αυστριακής καταγωγής καθηγητής φυσικής Victor Weisskopf επινόησε ένα μαθηματικό τύπο, σύμφωνα με τον οποίο μπορούμε να κάνουμε μια θεωρητική μέτρηση του μέγιστου ύψους των βουνών. Σύμφωνα με τον τύπο, τα βουνά στη Γη δεν μπορούν να ξεπεράσουν σε ύψος τα 44 χιλιόμετρα.

Προς στιγμήν, το Έβερεστ ψηλώνει 6 εκατοστά το χρόνο. Αν αυτή η εξέλιξη συνεχιστεί, το Έβερεστ θα φτάσει στο μέγιστο ύψος του σε 586.000 χρόνια. Στην πράξη, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Από τη μία, δεν είναι σίγουρο ότι το Έβερεστ θα συνεχίσει να ψηλώνει, αλλά και από την άλλη, τα θεωρητικά βουνά για τα οποία μιλάει ο Weisskopf είναι φτιαγμένα ιδανικά. Οι υπολογισμοί δε λαμβάνουν υπόψη τους ότι τα βουνά στην πραγματικότητα αποτελούνται από διαφορετικά πετρώματα, από μεγάλα και μικρά κομμάτια, και ότι η Γη έχει ένα θερμό πυρήνα. Γι’ αυτό, το πραγματικό μέγιστο ύψος δεν είναι καθόλου τόσο μεγάλο. Είναι αδύνατο να κάνουμε μια ακριβή εκτίμηση, αλλά πιθανόν οι κορυφές των Ιμαλαΐων να προσεγγίζουν ήδη το μέγιστο ύψος τους.

Το ψηλότερο γνωστό βουνό του ηλιακού συστήματος είναι το Olympus Mons, στον Άρη, με 24 χιλιόμετρα ύψος. Στον Άρη η βαρυτική δύναμη είναι μόνο το 1/3 της βαρύτητας στη Γη, οπότε εκεί, θεωρητικά, τα βουνά μπορούν να φτάσουν τα 1.610 χιλιόμετρα ύψος, σύμφωνα με τον Weisskopf.

Μπορεί η υγρασία της ατμόσφαιρας να φτάσει πάνω από 100%;

Τι εννοούμε λέγοντας 100% ατμοσφαιρική υγρασία; Τι συμβαίνει, τελικά, όταν ο αέρας αποκτά περισσότερη υγρασία;

Συνήθως αναφερόμαστε στη σχετική υγρασία, όπου το ποσοστό 100% σημαίνει ότι ο αέρας είναι κορεσμένος από υδρατμούς. Όταν η σχετική ατμοσφαιρική υγρασία είναι 100%, στο επίπεδο του εδάφους επικρατεί πυκνή ομίχλη. Αν τότε η υγρασία του αέρα αυξηθεί περισσότερο, το νερό πέφτει υπό μορφή σταγόνων.

Ο θερμός αέρας μπορεί να συγκρατήσει μεγαλύτερη ποσότητα υδρατμών από τον ψυχρό. Έτσι, όταν η θερμοκρασία πέφτει, η τιμή της σχετικής ατμοσφαιρικής υγρασίας ανεβαίνει. Αυτό μπορεί να το παρατηρήσει κανείς στην πράξη, όταν κρατάει ένα κρύο ποτό μια ζεστή καλοκαιριάτικη μέρα. Καθώς ο αέρας έρχεται σε επαφή με το κρύο ποτήρι, ψύχεται τόσο, ώστε η σχετική υγρασία ξεπερνάει το 100%, και τότε το νερό επικάθεται στο ποτήρι υπό μορφή σταγόνων. Με τον ίδιο τρόπο δημιουργείται και η δρόσος, όταν ψύχεται ο νυχτερινός αέρας, μετά τη δύση του ήλιου.

Επιπλέον, υπάρχει και η απόλυτη υγρασία, η οποία μας λέει πόσα γραμμάρια υδρατμών υπάρχουν σε ένα κυβικό μέτρο αέρα.

Γιατί δε χάνονται τα περιστέρια;

Πώς καταφέρνει ένα ταχυδρομικό περιστέρι να βρίσκει το δρόμο του σε αποστάσεις πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων;

Εδώ και πολλά χρόνια γνωρίζουμε ότι τα ταχυδρομικά περιστέρια μπορούν να προσανατολίζονται ακολουθώντας χαρακτηριστικά σημάδια στα μέρη απ’ όπου περνάνε – για παράδειγμα, στους δρόμους μιας γνωστής περιοχής. Ωστόσο, μια νέα έρευνα αποδεικνείει ότι τα πουλιά αυτά έχουν και μια αίσθηση «πυξίδας», η οποία τα βοηθάει να προσανατολίζονται στο βόρειο μαγνητικό πόλο.

Σε ένα πείραμα, Νεοζηλανδοί επιστήμονες τοποθέτησαν μερικά ταχυδρομικά περιστέρια σε μια ειδικά κατασκευασμένη ξύλινη σήραγγα, που είχε μια υποδοχή με τροφή σε κάθε άκρο της. Γύρω από τη σήραγγα είχαν προσαρμόσει μαγνήτες, τους οποίους είχαν τη δυνατότητα να ενεργοποιούν και να απενεργοποιούν. Έτσι, μπορούσαν να αφήσουν να λειτουργεί μόνο το φυσικό μαγνητικό πεδίο, ή να δημιουργούν ένα δικό τους. Στη συνέχεια, τα περιστέρια εκπαιδεύτηκαν να πετούν προς το ένα άκρο όταν οι μαγνήτες ήταν ενεργοποιημένοι, και προς το άλλο όταν τους είχαν απενεργοποιήσει. Τα πουλιά τα κατάφεραν μια χαρά, αλλά η ικανότητα του προσανατολισμού τους εξαφανίστηκε εντελώς, όταν οι επιστήμονες στερέωσαν μαγνήτες στο ράμφος τους.

Το πείραμα αποδεικνύει ότι τα περιστέρια πράγματι διαθέτουν ένα είδος ενσωματωμένης πυξίδας, ώστε να αντιλαμβάνονται το μαγνητικό πεδίο της Γης. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα περιστέρια χρησιμοποιούν αυτή την ιδιαίτερη ικανότητα όταν διανύουν μεγάλες αποστάσεις ή θέλουν να επιστρέψουν στη φωλιά τους πάνω από άγνωστο έδαφος.

Γιατί τα αρσενικά ζώα είναι πιο μεγαλόσωμα;

Στα περισσότερα είδη του ζωικού βασιλείου, όπως και στον άνθρωπο, συνήθως τα αρσενικά άτομα είναι πιο μεγαλόσωμα από τα θηλυκά. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Έφη Τ. Θεοδώρου-Χαραλαμπίδου

Είναι αλήθεια ότι στο ζωικό βασίλειο τα αρσενικά υπερέχουν των θηλυκών… τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον όγκο που καταλαμβάνουν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα αρσενικά, συνήθως, είναι υπεύθυνα για την εξεύρεση τροφής και την προστασία της οικογένειας ή της αγέλης.

Έτσι, για παράδειγμα, το αρσενικό αναγκάζεται να τρέξει κατά τη διάρκεια του κυνηγού, και αυτό οδήγησε στη σταδιακή ανάπτυξη μεγαλύτερου θώρακα σε σχέση με αυτόν των θηλυκών, έτσι ώστε να μπορεί το αρσενικό να έχει πιο «δυνατή» αναπνοή και να είναι πιο γρήγορο στο τρέξιμο. Από την άλλη, τα θηλυκά δε χρειάστηκε να αναπτύξουν το μέγεθός τους προκειμένου να απολαύσουν το δώρο της μητρότητας, μια και το μέγεθος δεν παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.

Παρ’ όλα αυτά, τα θηλυκά, με το πέρασμα του χρόνου, αναπτύχθηκαν και αυτά, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν καλύτερα στην κύηση, στον τοκετό και στο μεγάλωμα των παιδιών τους. Έτσι, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά έχουν πιο εξελιγμένους γαλακτοφόρους αδένες, έχουν μεγαλύτερη αντοχή στον πόνο, ενώ κάποιες αισθήσεις τους είναι πιο αναπτυγμένες. Για παράδειγμα, η ακοή των γυναικών είναι οξύτερη στην περιοχή συχνοτήτων στην οποία κλαίνε τα μωρά.

Πώς δημιουργείται ένα δέλτα;

Πολλοί μεγάλοι ποταμοί εκβάλλουν σε δέλτα με πολλές διακλαδώσεις. Πώς δημιουργήθηκαν αυτά και γιατί διαφέρουν μεταξύ τους τόσο πολύ;

Οι ποταμοί αλλάζουν το τοπίο, τόσο κατά την πορεία τους στην ενδοχώρα, όσο και όταν εκβάλλουν σε μια θάλασσα ή λίμνη. Χάρη στις διαβρωτικές του δυνάμεις, το ρεύμα των ποταμών συγκεντρώνει πολλά εκατομμύρια τόνους φερτών υλών κατά τη διαδρομή του. Όταν η κοίτη διευρύνεται και ο ποταμός φτάνει σε ανοιχτά ύδατα, η ταχύτητας της ροής του μειώνεται κατακόρυφα και το νερό χάνει την ικανότητά του να μεταφέρει ύλη. Έτσι τα υλικά αυτά κατακάθονται στο βυθό. Με τον καιρό, οι προσχώσεις αυτές σχηματίζουν στις εκβολές ένα δέλτα, το οποίο μπορεί να πάρει διάφορα σχήματα, ανάλογα με την τοπική μορφολογία του βυθού, τη δύναμη των κυμάτων και τα ρεύματα της παλίρροιας.

Πολλά δέλτα μόλις που φτάνουν έξω από την ακτογραμμή. Όμως, στις εκβολές του ποτάμιου συστήματος Μισσισσιππή-Μισούρι, π.χ., έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο δέλτα τύπου «πόδι του πουλιού», εξαιτίας του μεγάλου όγκου φερτών υλών σε συνδυασμό με την επίδραση των τοπικών ρευμάτων.

Ο κάτοχος του παγκόσμιου ρεκόρ στις προσχώσεις είναι, ωστόσο, ο ποταμός Γάγγης-Βραχμαπούτρα, που εκβάλλει στον Κόλπο της Βεγγάλης. Παρ’ όλο που ο ποταμός βρίσκεται μόλις στην 4η θέση ως προς τον υδάτινο όγκο, μεταφέρει τεράστιες ποσότητες φερτών υλών από τα Ιμαλάια, όπου έχει τις πηγές του. Όσο μεγαλώνει η απόσταση από την οροσειρά, τόσο μειώνεται η ποσότητα των φερτών υλών, ανάλογα με το είδος τους. Κατά τη διαδρομή αυτή των 3.000 χιλιομέτρων, οι πέτρες και τα χαλίκια, ως βαρύτερα, κατακάθονται πρώτα, ενώ η σκόνη και η λάσπη του πυθμένα μεταφέρονται πιο μακριά. Αυτό ειδικά το είδος προσχώσεων σχημάτισε το κολοσσιαίο δέλτα που σήμερα αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του κράτους Μπανγκλαντές.

Κάθε χρόνο, στον κόλπο της Βεγγάλης χύνονται 971 κυβικά χιλιόμετρα νερό από το Γάγγη-Βραχμαπούτρα. Το νερό αυτό μεταφέρει 1.670.000.000 τόνους προσχώσεων. Συγκρίνοντας παλιούς χάρτες με πρόσφατες δορυφορικές φωτογραφίες, οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι, από το 18ο αιώνα και μετά, ο ποταμός αποθέτει στις εκβολές του νέα εδάφη έκτασης 7 τετραγωνικών χιλιομέτρων το χρόνο.

Η λάσπη που μεταφέρουν οι ποταμοί είναι συνήθως πολύ γόνιμη και έχει αποτελέσει θεμέλιο λίθο για πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, όπως ο αιγυπτιακός, που αναπτύχθηκε γύρω από το δέλτα του Νείλου.

Πού σχηματίζονται τα περισσότερα άστρα;

Έχω ακούσει ότι υπάρχουν περιοχές του σύμπαντος όπου ακόμη γεννιούνται καινούργια άστρα. Πού δημιουργούνται τα περισσότερα και γιατί;

Σε ορισμένους γαλαξίες σχηματίζονται άστρα εξαιρετικά γρήγορα και με τρομακτική ένταση. Πρόκειται για τους λεγόμενους γαλαξίες starburst και ο ρυθμός με τον οποίο γεννιούνται τα νέα άστρα εκεί είναι δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες φορές μεγαλύτερος απ’ ό,τι σε έναν κοινό γαλαξία.

Η έρευνα γύρω από τους γαλαξίες starburst έχει ξεκινήσει σχετικά πρόσφατα, αλλά η πιο διαδεδομένη θεωρία υποστηρίζει ότι η έντονη αστρική γένεση οφείλεται σε μια πολύ κοντινή προσέγγιση ή σύγκρουση με ένα γειτονικό τους γαλαξία. Τα ωστικά κύματα της σύγκρουσης διαχέονται σ’ ολόκληρο το γαλαξία και συγκρούονται με τεράστια νέφη αερίων και ύλης, τα οποία έτσι καταρρέουν και δημιουργούν εκατοντάδες άστρα. Τα άστρα αυτά, λόγω του μεγέθους τους, καταναλώνουν γρήγορα τα πυρηνικά τους καύσιμα και εκρήγνυνται ως σουπερνόβα. Οι εκρήξεις αυτές, με τη σειρά τους, δημιουργούν νέα ωστικά κύματα, που διαπερνούν τον γαλαξία, προκαλώντας μια αλυσίδα αλλεπάλληλων αστρικών γενέσεων, μέχρι να διαλυθούν τα νέφη ύλης και αερίων.

Στον Μ82, για παράδειγμα, γεννιούνται δεκαπλάσιες ποσότητες άστρων απ’ ό,τι στο δικό μας Γαλαξία. Σήμερα οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι η μετατροπή του M82 σε starburst οφείλεται σε μία πολύ στενή προσέγγισή του με το γειτονικό του μεγάλο γαλαξία Μ81, στο κοντινό παρελθόν.

Υπάρχει πράγματι η αύρα;

Ορισμένοι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι μπορούν να δουν την αύρα. Έχει αυτό αποδειχθεί επιστημονικά;

Υπάρχουν όντως ενδείξεις ότι ορισμένοι άνθρωποι βλέπουν χρώματα γύρω από άλλους, όχι όμως με τον τρόπο που εννοούν οι θεραπευτές που «διαβάζουν» την αύρα. Πρόκειται για ανθρώπους που διαθέτουν ικανότητες συναισθησίας, που βιώνουν δηλαδή σύνθετα αισθήματα από ένα ερέθισμα. Ένα συναισθητικό άτομο μπορεί, για παράδειγμα, να ακούει τα χρώματα ή να γεύεται τους ήχους παράλληλα με τις κανονικές οπτικές ή ακουστικές εντυπώσεις.

Ψυχολόγοι του University College του Λονδίνου μελέτησαν την περίπτωση μιας συναισθητικής γυναίκα που βλέπει χρώματα γύρω από λέξεις, αντικείμενα και πρόσωπα – αλλά μόνο όταν της δημιουργούν κάποια ιδιαίτερη αίσθηση. Για παράδειγμα, βλέπει τη λέξη αγάπη περιτριγυρισμένη με ροζ ή πορτοκαλί χρώμα, αφού είναι μια θετική λέξη. Το ίδιο συμβαίνει όταν κοιτάει το σύντροφό της ή άλλα προσφιλή της άτομα.

Ίσως οι πρώτοι θεραπευτές αύρας να ήταν άτομα με αυτή την ικανότητα, που πίστεψαν ότι τα χρώματα που έβλεπαν εκπέμπονταν πραγματικά από τους άλλους ανθρώπους. Το βήμα από κει και πέρα δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο.

Είναι η ζώνη των αστεροειδών ένας πλανήτης που εξερράγη;

Γιατί υπάρχει μια ζώνη αστεροειδών ανάμεσα στο Δία και τον Άρη; Είναι τα υπολείμματα ενός πλανήτη που εξερράγη;

Ο πρώτος αστεροειδής ανακαλύφθηκε τη νύχτα της παραμονής Πρωτοχρονιάς του 1800/1801 από τον Ιταλό αστρονόμο Giuseppe Piazzi. Ήταν η Δήμητρα (Ceres). Όταν όμως σύντομα εντοπίστηκαν και πολλοί άλλοι αστεροειδείς, θεωρήθηκε ότι αυτοί ήταν υπολείμματα ενός μεγάλου πλανήτη που καταστράφηκε, π.χ. με μια έκρηξη.

Ωστόσο, το πρόβλημα που προέκυψε ήταν πως, αν αθροίζονταν οι μάζες όλων των γνωστών αστεροειδών, το σύνολο δε θα ξεπερνούσε το ένα χιλιοστό της μάζας της Γης. Οι περισσότεροι αστρονόμοι πιστεύουν πλέον ότι οι αστεροειδείς δεν είναι υπολείμματα κάποιου πλανήτη, αλλά πρώτη ύλη για έναν πλανήτη που ποτέ δε σχηματίστηκε. Οι εσωτερικοί πλανήτες του ηλιακού συστήματος έχουν ενδεχομένως σχηματιστεί από συσσωρεύσεις τέτοιων αστεροειδών, που ονομάζονται και πλανητοειδή – δηλαδή πετρώδες υλικό όλων των μεγεθών, που σχηματίστηκε από ύλη που υπήρχε σ’ έναν πρωτοπλανητικό δίσκο γύρω από το νεογέννητο Ήλιο πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια.

Πέρα από τον Άρη, που είναι ο εξώτερος από τους πετρώδεις πλανήτες, τα πλανητοειδή δεν κατάφεραν ποτέ να ενωθούν σε ένα μεγαλύτερο ουράνιο σώμα, λόγω της βαρυτικής έλξης του Δία. Η έλξη που ασκεί ο Δίας διασκορπίζει συνεχώς τα υπάρχοντα σώματα και τα εμποδίζει να ενωθούν. Σήμερα γνωρίζουμε εκατοντάδες χιλιάδες αστεροειδείς, με μεγαλύτερο τη Δήμητρα, που η διάμετρός της πλησιάζει τα 1.000 χλμ.