ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Ποια φυλή είναι η αρχαιότερη;

Ο άνθρωπος εξαπλώθηκε στη Γη και εξελίχθηκε σε πολλές φυλές. Γνωρίζουμε ποια είναι η παλιότερη;

Το ζήτημα ποια είναι η παλαιότερη και πλέον αρχέγονη ανθρώπινη φυλή έχει πυροδοτήσει από παλιά πολλές διαφωνίες και αμφισβητήσεις ανά τον κόσμο. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα ερώτημα πολύ δύσκολο να απαντηθεί.

Αν θελήσουμε, παρ’ όλα αυτά, να δώσουμε μια απάντηση, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το αναμφισβήτητο δεδομένο ότι η πρώτη ρίζα του φυλογενετικού δέντρου του ανθρώπου βρίσκεται στην Αφρική. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, ο άνθρωπος μετανάστευσε από την Αφρική πριν από περίπου 100.000 χρόνια και εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλο τον κόσμο. Ορισμένοι από τους προγόνους μας παρέμειναν στην Αφρική και πιθανόν εκείνοι να άλλαξαν πολύ λιγότερο, αφού παρέμειναν στο ίδιο περιβάλλον όλο αυτό το διάστημα.

Με γνώμονα τη γενετική, μια καλή υποψηφιότητα για την αρχαιότερη φυλή του κόσμου είναι αυτή των Βουσμάνων Σαν, που ζουν στις σαβάνες της νότιας Αφρικής. Οι άντρες των Σαν φέρουν την πιο παλαιά εκδοχή του χρωμοσώματος Υ από όλες τις φυλές του πλανήτη. Επίσης, το μιτοχονδριακό DNA των γυναικών της φυλής, το οποίο κληροδοτείται αμετάβλητο από μητέρα σε κόρη, συγκαταλέγεται μεταξύ των παλαιότερων που γνωρίζουμε. Παρ’όλα αυτά, τα χαρακτηριστικά των Σαν θα μπορούσαν εκ πρώτης όψεως να θεωρηθούν αρκετά σύγχρονα από εξελικτικής απόψεως. Ωστόσο, αρχαιολογικά ευρήματα κατατείνουν στο συμπέρασμα ότι η ίδια μορφή πολιτισμού υπάρχει στην περιοχή εδώ και 30.000 χρόνια – πολύ πριν από την αυγή οποιουδήποτε ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Μισούν οι γάτες το νερό;

Έχω παρατηρήσει, σε αρκετές περιπτώσεις, ότι οι γάτες αντιδρούν πολύ έντονα όταν βρέχονται. Απεχθάνονται όλες οι γάτες το νερό, και γιατί;

Δεν αληθεύει ότι όλες οι γάτες απεχθάνονται το νερό. Ένα παράδειγμα για του λόγου το αληθές είναι η τουρκική γάτα Βαν, που ζει στις όχθες της λίμνης Βαν, στη νοτιοανατολική Τουρκία. Αυτό το είδος λατρεύει το υγρό στοιχείο και δε διστάζει, μάλιστα, να βουτάει στα νερά της λίμνης.

Το γεγονός ότι πολλές οικόσιτες γάτες διατηρούν μια προβληματική σχέση με το νερό είναι πιθανότατα ζήτημα κρύου και ζέστης. Το τρίχωμα της γάτας είναι πολύ ξηρό, και έτσι, όταν έρθει σε επαφή με το νερό, μουσκεύει αμέσως, με αποτέλεσμα να χάνει τις θερμομονωτικές του ιδιότητες.

Για τις γάτες που ζουν σε τροπικές περιοχές αυτό δεν είναι μεγάλο πρόβλημα. Όμως, οι γάτες που ζουν σε εύκρατες ζώνες δεν έχουν την πολυτέλεια απώλειας θερμότητας με τέτοιο τρόπο. Φαίνεται μάλιστα ότι υπάρχει μια τάση, όσο πλησιάζουμε στον ισημερινό, τόσο πιο πολύ να χαίρονται οι γάτες το νερό.

Οι οικόσιτες γάτες προέρχονται από πολλές διαφορετικές άγριες φυλές. Όσες κατάγονται από την ευρωπαϊκή αγριόγατα και ζουν σε εύκρατες περιοχές έχουν κληρονομήσει τη φοβία για το νερό από τους προγόνους τους. Αυτό ισχύει ακόμη και αν έχουν μετακομίσει σε πιο θερμά μέρη. Οι περισσότερες γάτες που συναντάμε στα δικά μας γεωγραφικά πλάτη προέρχονται από την ευρωπαϊκή αγριόγατα, και γι’ αυτό κρατούν τις αποστάσεις τους από το μπάνιο. Άλλες φυλές, όμως, κατάγονται από τη αφρικανική αγριόγατα της Νουβίας, η οποία προέρχεται από τις ερήμους της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και δε φοβάται το νερό. Επίσης, παίζει ρόλο και η συνήθεια. Οι γάτες, π.χ., που παίρνουν μέρος σε καλλιστεία ζώων πρέπει να ανέχονται το μπανιάρισμα σε τακτά διαστήματα – κάτι που επιτυγχάνεται, αν το έχουν συνηθίσει από μικρή ηλικία.

Υπάρχουν φυτοφάγα αρπακτικά;

Έχω ακούσει ότι μερικά αρπακτικά ζουν τρώγοντας φυτά. Μπορεί αυτό να αληθεύει;

Αναρίθμητα ζώα, που είναι αρπακτικά από βιολογικής απόψεως, έχουν διάφορα φυτά στο διαιτολόγιό τους. Ένα καλό παράδειγμα είναι οι αρκούδες, οι οποίες τρώνε σχεδόν τα πάντα.

Υπάρχει, ωστόσο, ένα και μοναδικό είδος το οποίο σε κάποια περίοδο της εξέλιξής του έγινε σχεδόν ολοκληρωτικά φυτοφάγο. Πρόκειται για μια ιδιόμορφη αρκούδα, το γιγαντιαίο Πάντα, το οποίο έχει μάλιστα εξειδικευτεί σε ένα μόνο είδος φυτού, το μπαμπού.

Το Πάντα κατάληξε σε αυτή τη μάλλον ασυνήθιστη διατροφική επιλογή, επειδή δεν υπάρχουν πολλά άλλα ζώα που να ενδιαφέρονται για τα μπαμπού, και έτσι το ζώο μπορεί να καταβροχθίζει τις μεγάλες ποσότητες που χρειάζεται χωρίς ανταγωνισμό, ενώ δεν έχει κανένα πρόβλημα στο μάσημα των σκληρών καλαμιών, αφού διαθέτει πολύ γερά δόντια. Υπάρχουν, ωστόσο, και μειονεκτήματα στο να είναι κανείς φυτοφάγος, ειδικά όταν αρχικά ήταν προορισμένος για αρπακτικό.

Το κρέας είναι εξαιρετικά θρεπτικό και γενικά εύπεπτο. Αυτό σημαίνει ότι τα αρπακτικά μπορούν να βολευτούν με ένα απλό πεπτικό σύστημα με σχετικά μικρό εντερικό σωλήνα. Αντίθετα, τα φυτά είναι φτωχά σε θρεπτικά συστατικά και περιέχουν δύσπεπτες ουσίες. Έτσι, τα φυτοφάγα έχουν αναπτύξει πολύπλοκα συστήματα εντέρων και στομάχου με πολλούς θαλάμους. Επειδή όμως το Πάντα έχει πεπτικό σύστημα αρπακτικού, εκμεταλλεύεται μόνο ένα μικρό μέρος από την ήδη περιορισμένη ποσότητα θρεπτικών ουσιών που προσφέρει το μπαμπού. Γι’ αυτό τα Πάντα είναι αναγκασμένα να σπαταλούν μέχρι και 14 ώρες το εικοσιτετράωρο τρώγοντας. Επιπλέον, η μονοφαγία τους τα καθιστά ευπαθή σε περιβαλλοντικές μεταβολές. Ένας από τους λόγους για τους οποίους τα Πάντα απειλούνται με αφανισμό είναι ότι τα μπαμπού σήμερα έχουν περιοριστεί σημαντικά.

Πόσο ζυγίζει ο αέρας;

Ακόμη και ο αέρας κάτι πρέπει να ζυγίζει, αλλά πόσο; Και γιατί δε νιώθουμε το βάρος του;

Ο ατμοσφαιρικός αέρας –όσο κι αν φαίνεται παράξενο– ζυγίζει περίπου 1,3 κιλό ανά κυβικό μέτρο σε κανονικές συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας. Η Γη περιβάλλεται από ένα στρώμα αέρα πάχους πολλών χιλιομέτρων, και κάθε τετραγωνικό εκατοστό στην επιφάνειά της σηκώνει βάρος ενός κιλού αέρα – αυτό που αποκαλούμε ατμοσφαιρική πίεση. Αυτό σημαίνει, με αυστηρά κριτήρια, ότι αν κρατήσουμε οριζόντιο ένα φύλλο χαρτί σχήματος Α4, επάνω του ασκείται πίεση από αέρα συνολικού βάρους 600 κιλών. Το ότι εμείς μπορούμε να σηκώνουμε το χαρτί χωρίς πρόβλημα οφείλεται στο γεγονός ότι η ατμοσφαιρική πίεση είναι η ίδια προς κάθε κατεύθυνση στο περιβάλλον, και έτσι είναι η ίδια τόσο στην επάνω όσο και στην κάτω επιφάνεια του χαρτιού. Έτσι, λοιπόν, τελικά σηκώνουμε στην πραγματικότητα μόνο το βάρος του ίδιου του χαρτιού, που είναι ελάχιστο.

Με τον ίδιο τρόπο, το σώμα μας, επειδή είναι προσαρμοσμένο στην ατμοσφαιρική πίεση, δεν συνθλίβεται από το βάρος των τεράστιων μαζών του ατμοσφαιρικού αέρα. Όταν όμως βρισκόμαστε σε μεγάλο υψόμετρο, η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται και χρειαζόμαστε χρόνο για να ρυθμίσουμε την πίεση στο σώμα μας. Αυτός είναι και ο λόγος που βουλώνουν τα αυτιά μας όταν πετάμε ή οδηγούμε σε ορεινές περιοχές.

Κανονικά, τα αισθητήρια του δέρματός μας θα έπρεπε να καταγράφουν την πίεση του αέρα. Επειδή όμως αυτή είναι σταθερή, οι υποδοχείς την έχουν συνηθίσει και το σήμα δε γίνεται αντιληπτό.

Μπορούν τα φυτά να καούν από το φως του Ήλιου;

Οι άνθρωποι και πολλά ζώα παθαίνουν εγκαύματα από τον ήλιο. Γιατί δεν ισχύει αυτό και για τα φυτά;

Ένας οργανισμός που εκτίθεται υπερβολικά στην υπεριώδη ακτινοβολία του Ήλιου αρχίζει να μετατρέπει το οξυγόνο που περιέχουν τα επιφανειακά κύτταρα σε ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, οι οποίες καταστρέφουν τα κύτταρα. Το ίδιο πρόβλημα έχουν και τα φυτά, τα οποία όμως έχουν αναπτύξει έναν ειδικό μηχανισμό που τα προστατεύει από τη βλαβερή ακτινοβολία.

Αν ένα φυτό δεχτεί περισσότερο ηλιακό φως απ’ ό,τι χρειάζεται, παράγει ζεαξανθίνη, μια ουσία που ανήκει στην οικογένεια των καροτενοειδών. Η ουσία αυτή φροντίζει να μεταφερθεί ένα ηλεκτρόνιο στη χλωροφύλλη που υπάρχει στην επιφάνεια, εμποδίζοντάς τη να δομήσει ελεύθερες ρίζες. Στη συνέχεια, η θετικά φορτισμένη ζεαξανθίνη ενώνεται με την αρνητικά φορτισμένη χλωροφύλλη και κατά τη διαδικασία αυτή το πλεόνασμα ηλιακού φωτός μετατρέπεται σε εντελώς αβλαβή θερμότητα.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν τη διαδικασία αυτή στην παραμικρή της λεπτομέρεια, επειδή μπορούν να καταγράψουν τις χημικές αντιδράσεις που γίνονται ακόμη και σε εκατομμυριοστό δισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου, όταν δηλαδή ένα μονωμένο φωτόνιο φτάνει στο φυτό.

Ποιος είναι ο ταχύτερος ανελκυστήρας του κόσμου;

Σε ποιο μέρος του κόσμου βρίσκεται ο ταχύτερος ανελκυστήρας; Με πόσα χιλιόμετρα την ώρα κινείται;

Ο ταχύτερος ανελκυστήρας του κόσμου βρίσκεται στο ψηλότερο οικοδόμημα του κόσμου, τον ουρανοξύστη Ταϊπέι 101, στην Ταϊβάν, που έχει ύψος 508 μέτρα. Οι ανελκυστήρες αυτοί –γιατί υπάρχουν δύο– αναπτύσσουν ταχύτητα που πλησιάζει τα 17 μέτρα το δευτερόλεπτο, δηλαδή πάνω από 60 χλμ./ώρα. Μέσω του φρεατίου τους, που έχει ύψος 382,2 μέτρα, ανεβάζουν 24 άτομα σε έναν εξώστη με πανοραμική θέα, στον 89ο όροφο, μέσα σε 30 δευτερόλεπτα.

Οι ανελκυστήρες έχουν αεροδυναμικό σχήμα, που εμποδίζει τους συριστικούς ήχους που δημιουργούνται όταν ο θάλαμος κινείται με μεγάλη ταχύτητα μέσα σε στενό φρεάτιο. Επιπλέον, οι θάλαμοι είναι εξοπλισμένοι με σταθεροποιητές πίεσης, ώστε να μη βουλώνουν τα αυτιά των επιβατών. Για μεγαλύτερη άνεση, τα ασανσέρ διαθέτουν και ηλεκτρονικά συστήματα απόσβεσης κραδασμών. Οι αισθητήρες του ανελκυστήρα καταγράφουν ενδεχόμενα τραντάγματα και στέλνουν τα δεδομένα στο αντίβαρο, το οποίο εξουδετερώνει τους κραδασμούς.

Οι δύο αυτοί ανελκυστήρες-εξπρές δεν αποτελούν τα μοναδικά μέσα για την εξυπηρέτηση των 12.000 ανθρώπων που κινούνται καθημερινά στο κτίριο. Ο ουρανοξύστης Ταϊπέι 101 διαθέτει συνολικά 61 ανελκυστήρες, από τους οποίους οι 34 είναι διώροφοι, καθώς και 50 παραδοσιακές κυλιόμενες σκάλες.

Από το 1955, στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες υπάρχει η κατηγορία για τα ταχύτερα ασανσέρ. Πριν από 50 χρόνια, ο γρηγορότερος ανελκυστήρας ανέπτυσσε ταχύτητα 426 μέτρων το λεπτό, ή 25,6 χλμ./ώρα.

Ποιος έκανε τον πρώτο περίπλου της Αφρικής;

Οι Φοίνικες ή οι Κινέζοι έπλευσαν πρώτοι γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας;

Οι Φοίνικες, που είχαν την κοιτίδα τους στην ανατολική Μεσόγειο, ήταν ο μεγάλος ναυτικός λαός εμπόρων της αρχαιότητας. Οι αποικίες τους στα δυτικά εκτείνονταν μέχρι τις ακτές του Μαρόκου, αλλά πιθανότατα τα καράβια τους δεν έφτασαν ποτέ μέχρι το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας.

Οι Κινέζοι όμως έφτασαν, και μάλιστα πριν από τον πρώτο Ευρωπαίο, το Βαρθολομαίο Ντιάζ, που περιέπλευσε την Αφρική το 1487-1488. Αυτό αποδεικνύεται από πολλούς παλιούς κινέζικους χάρτες που απεικονίζουν τη νότια Αφρική. Ο παλιότερος από αυτούς σχεδιάστηκε από τον Κινέζο χαρτογράφο Τσου Σου-Πεν γύρω στο 12ο αιώνα. Δυστυχώς, το πρωτότυπο δεν έχει σωθεί και ο χάρτης είναι γνωστός από μια γκραβούρα του 16ου αιώνα. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλοι χάρτες, όπως ο χάρτης Ντα Μινγκ Χουν Γι Του, που χρονολογείται από το 1389. Επίσης, πολλά αρχαιολογικά ευρήματα και παλιές κινέζικες ιστορίες αποδεικνύουν ότι οι Κινέζοι ήταν οι πρώτοι που επισκέφτηκαν την περιοχή αυτή.

Γιατί είναι οι πλανήτες στρογγυλοί;

Γιατί τα ουράνια σώματα, όπως οι πλανήτες και ο Ήλιος, έχουν τη μορφή σφαίρας και όχι κύβου ή οποιουδήποτε άλλου σχήματος;

Η μορφή των μικρών σωμάτων –όπως οι άνθρωποι, τα σπίτια, αλλά και τα βουνά και οι μικροί αστεροειδείς– καθορίζεται από τις μηχανικές τους ιδιότητες. Αν πάρουμε ένα βράχο και τον λαξεύσουμε σε ένα συγκεκριμένο σχήμα, το σχήμα του θα παραμείνει, λίγο πολύ, αμετάβλητο.

Όσο μεγαλύτερο είναι όμως ένα αντικείμενο, τόσο μεγαλύτερο είναι και το βαρυτικό του πεδίο. Για παράδειγμα, αν θα θέλαμε να χτίσουμε ένα πολύ μεγάλο κτίριο, θα έπρεπε να σιγουρευτούμε εκ των προτέρων ότι τα θεμέλιά του θα είναι αρκετά ισχυρά, αλλιώς το οικοδόμημα θα κινδύνευε να καταρρεύσει από το ίδιο του το βάρος. Έτσι, οτιδήποτε θα εξείχε πάρα πολύ πάνω από την επιφάνεια ενός πλανήτη ή ενός άστρου, η βαρύτητα θα το έκανε να καταρρεύσει. Εάν ένας πλανήτης είχε το σχήμα κύβου, οι κορυφές του κύβου θα εξείχαν από τον υπόλοιπο πλανήτη. Επειδή όμως τα άστρα και οι πλανήτες έχουν τόσο μεγάλο μέγεθος, είναι αδύνατο να υπάρξουν αρκετά ισχυρά «θεμέλια» για να στηρίξουν αυτές τις προεξοχές, και κατά συνέπεια η βαρύτητα θα προκαλούσε την κατάρρευσή τους. Έτσι, επειδή η βαρύτητα έλκει τα πάντα προς το κέντρο των ουράνιων σωμάτων, τα αναγκάζει να πάρουν σφαιρικό σχήμα.

Ωστόσο, τα άστρα και οι πλανήτες δεν έχουν τέλειο σφαιρικό σχήμα, αλλά ελλειπτικό. Λόγω της περιστροφής τους, διογκώνονται ελαφρά γύρω από τον ισημερινό.

Πόσο επικίνδυνα είναι τα διαστημικά σκουπίδια;

Πόσοι παροπλισμένοι δορυφόροι υπάρχουν στο διάστημα; Αποτελούν απειλή για μας;

Υπάρχουν περίπου 2.000 δορυφόροι εκτός λειτουργίας σε τροχιά γύρω από τη Γη, αλλά και πολύ περισσότερα μικρότερα αντικείμενα. Συνήθως αυτά καίγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να φτάσουν μέχρι τη Γη – κάτι που, πάντως, συμβαίνει σπάνια.

Τα διαστημικά σκουπίδια δεν αποτελούν σοβαρό κίνδυνο ούτε για τους δορυφόρους που βρίσκονται σε λειτουργία ούτε για τα διαστημόπλοια, παρά μόνο στη γεωστατική τροχιά που βρίσκεται 35.900 χιλιόμετρα πάνω από τον ισημερινό. Εκεί υπάρχουν τόσο πολλά διαστημικά παλιοσίδερα, που ο κίνδυνος συγκρούσεων είναι σημαντικός. Γι’ αυτό, έχει αποφασιστεί ότι οι παροπλισμένοι δορυφόροι πρέπει να μετακινούνται σε μια τροχιά «νεκροταφείο», 300 χιλιόμετρα ψηλότερα. Δυστυχώς, δεν τηρούν όλες οι χώρες αυτό τον κανόνα, και έτσι έχουμε πού και πού κάποιες συγκρούσεις.

Ανεβαίνει ήδη η στάθμη των ωκεανών;

Πολλές φορές ακούμε ότι η στάθμη των θαλασσών ανεβαίνει λόγω των πάγων που λιώνουν. Φαίνεται ήδη αυτό σήμερα, και ποιες είναι οι προοπτικές;

Από το 1900, η παγκόσμια στάθμη των ωκεανών έχει ανέβει από 10 έως 20 εκατοστά, εκ των οποίων η άνοδος 3 εκατοστών επήλθε μόνο μεταξύ του 1993 και του 2003. Από χρόνο σε χρόνο εμφανίζονται παντού κάποιες φυσιολογικές αυξομειώσεις στη στάθμη της θάλασσας. Χάρη σε δορυφορικές μετρήσεις κυρίως, οι ειδικοί έχουν διαπιστώσει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε μάλλον άνοδο της στάθμης –αν και ανισομερώς κατανεμημένη στη Γη– εξαιτίας των μεταβολών στα θαλάσσια ρεύματα και τις θερμοκρασίες.

Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε τι οφείλεται η άνοδος της στάθμης των θαλασσών. Οι περισσότεροι τη συνδέουν με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία μεταξύ άλλων συντελεί στο λιώσιμο των παγετώνων και των πολικών πάγων γενικότερα. Το νερό από την τήξη των πάγων τροφοδοτεί τις θάλασσες, ανεβάζοντας βαθμιαία τη στάθμη τους αλλά και μειώνοντας την αλατότητά τους.

Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος (IPCC), η στάθμη των ωκεανών μέχρι το έτος 2100 θα ανέβει από 9 έως 88 εκατοστά. Το πόσο μεγάλη θα είναι η άνοδος εξαρτάται κυρίως από την έκλυση αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Όμως, ακόμη και αν η έκλυση αυτή περιοριστεί, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η άνοδος της στάθμης θα συνεχιστεί σε κάποιο βαθμό και μετά το 2100.

Αν η εκτίμηση αυτή αποδειχτεί σωστή, εκατομμύρια άνθρωποι σε παράλιες περιοχές με χαμηλό υψόμετρο κινδυνεύουν να μείνουν άστεγοι στο μέλλον από τις πλημμύρες. Μεγάλες περιοχές του Μπαγκλαντές θα βρεθούν κάτω από το νερό, και θα απειληθούν επίσης πόλεις όπως η Καλκούτα, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, ή ακόμα και η Θεσσαλονίκη.