ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Υπάρχει νανισμός στο ζωικό βασίλειο;

Ο νανισμός είναι αρκετά συνηθισμένος στους ανθρώπους. Εμφανίζεται όμως και στα ζώα;

Άτομα που, για κάποιο λόγο, είναι πολύ πιο μικρόσωμα από τα ομοειδή τους, απαντώνται συχνά και ανάμεσα στα ζώα, όπως και στους ανθρώπους. Στη φύση, όμως, αυτά τα άτομα δυσκολεύονται ιδιαίτερα να επιβιώσουν, σε σχέση με τα ζώα κανονικών διαστάσεων, και πεθαίνουν πρόωρα ή γίνονται λεία των αρπακτικών.

Υπάρχουν όμως και ζώα που, λόγω κάποιας γενετικής μετάλλαξης, είναι αφύσικα μικρόσωμα, και τα οποία ο άνθρωπος χρησιμοποίησε για την αναπαραγωγή διαφόρων τύπων οικόσιτων ζώων που υπάρχουν. Αυτό ισχύει, π.χ., για το αργεντίνικο άλογο Falabella, το ύψος της ράχης του οποίου μερικές φορές δεν ξεπερνάει το μισό μέτρο. Πρόγονος του Falabella λέγεται ότι είναι ένα άλογο-νάνος, που ζούσε στην Αργεντινή το 19ο αιώνα. Άλλα μικροσκοπικά άλογα προήλθαν είτε από αναπαραγωγή βραχύσωμων ατόμων είτε από τα πόνι του Σέτλαντ, τα οποία είναι η πιο μικρόσωμη ράτσα αλόγων που υπάρχει στη φύση.

Το πόνι του Σέτλαντ κατάγεται, πιθανότατα, από κανονικά άλογα, που μεταφέρθηκαν κάποτε στα νησιά Σέτλαντ. Λόγω των δύσκολων κλιματικών συνθηκών που επικρατούν εκεί και της περιορισμένης τροφής, η φυσική επιλογή ευνόησε τα πιο μικρόσωμα άλογα.

Αυτό το φαινόμενο, δηλαδή να προκύψει μια μικρόσωμη ράτσα από κανονικά ζώα, είναι συνηθισμένο στο ζωικό βασίλειο. Οι παραλλαγές αυτές, οι οποίες ονομάζονται επίσης νάνες φυλές, απαντώνται συνήθως σε μικρά νησιά, όπου οι συνθήκες ζωής δίνουν ένα πλεονέκτημα στα μικρόσωμα άτομα. Αυτό παρατηρείται, μεταξύ άλλων, σε πολλές περιοχές της Ινδονησίας.

Πώς τροχίζονται τα διαμάντια;

Το διαμάντι είναι το πιο σκληρό από όλα τα γνωστά υλικά και χρησιμοποιείται για να τροχίζουμε άλλα πράγματα. Πώς όμως τροχίζονται τα ίδια τα διαμάντια;

Επειδή το διαμάντι είναι τόσο σκληρό, μπορεί να τροχιστεί μόνο με ένα άλλο διαμάντι. Στην πράξη, χρησιμοποιείται διαμαντόσκονη αναμεμειγμένη με ελαιόλαδο. Το μείγμα τοποθετείται σε ένα δίσκο, που περιστρέφεται με 2.800 στροφές το λεπτό.

Το ότι μπορούμε να τροχίσουμε ένα διαμάντι οφείλεται στο γεγονός ότι η σκληρότητα του ορυκτού ποικίλλει και εξαρτάται, μάλιστα, από το συγκεκριμένο σημείο που τροχίζουμε. Το διαμάντι είναι ένα κρυσταλλικό υλικό και, κατά το τρόχισμά του, εκμεταλλευόμαστε τις φυσικές σχισμές που έχει στις επιφάνειές του. Σε κάποια σημεία της επιφάνειάς του είναι πιο σκληρό απ’ ό,τι σε άλλα σημεία. Στη διαμαντόσκονη που χρησιμοποιούμε, υπάρχουν πάντα ορισμένοι κόκκοι που είναι πιο σκληροί από το διαμάντι που επεξεργαζόμαστε, και γι’ αυτό μπορούμε να το τροχίσουμε. Αυτή η διαφοροποίηση στη σκληρότητα είναι επίσης και ο λόγος που μπορούμε να κονιορτοποιήσουμε ένα διαμάντι. Αν ένα διαμάντι υποστεί πίεση υπό μια πολύ συγκεκριμένη γωνία, τότε είναι εκπληκτικά εύθραυστο.

Τα περισσότερα διαμάντια που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία έχουν υποστεί επεξεργασία. Κατά τα άλλα, για το τρόχισμα, το κόψιμο ή το στίλβωμα, χρησιμοποιούνται ακατέργαστα ή χαμηλής αξίας διαμάντια. Λιγότερο από το ένα τρίτο όλων των διαμαντιών είναι τόσο υψηλής ποιότητας, ώστε να γίνουν κοσμήματα.

Στην πραγματικότητα, το διαμάντι δεν είναι παρά καθαρός άνθρακας, που όμως έχει εκτεθεί σε συνθήκες εξαιρετικά μεγάλης πίεσης και θερμοκρασίας, βαθιά μέσα στο υπέδαφος.

Μπορεί το νερό να εξατμιστεί εντελώς μόνο του;

Γιατί εξατμίζεται το νερό αργά σε θερμοκρασία δωματίου, ενώ ξέρουμε ότι κανονικά εξατμίζεται στους 100 βαθμούς Κελσίου;

Για να εξατμιστεί το νερό, πρέπει μεμονωμένα μόρια να υπερνικήσουν την ηλεκτρομαγνητική έλξη από τα άλλα μόρια.

Αυτό απαιτεί ενέργεια και, όταν η θερμοκρασία φτάσει τους 100 βαθμούς Κελσίου, η ενέργεια είναι αρκετή ώστε να μεταπηδήσουν τα μόρια σε αέρια κατάσταση. Το ότι το νερό, παρ’ όλα αυτά, εξατμίζεται αργά ακόμη και στους 20 βαθμούς οφείλεται στο ότι ορισμένα μόρια επιταχύνουν όσο χρειάζεται για να απελευθερωθούν. Η θερμοκρασία του νερού δεν αντιστοιχεί στην ενέργεια του κάθε μεμονωμένου μορίου, αλλά στο μέσο όρο ενέργειας ενός τεράστιου αριθμού μορίων. Αν όλα τα μόρια είχαν ακριβώς την ίδια χαμηλή ενέργεια, κανένα μόριο δε θα είχε αρκετή ταχύτητα για να εγκαταλείψει τα υπόλοιπα, κι έτσι δε θα προέκυπτε εξάτμιση.

Το νερό, όμως, περιέχει μόρια που έχουν πολύ διαφορετικές ταχύτητες, και ανάμεσά τους υπάρχουν κάθε στιγμή ορισμένα μεμονωμένα μόρια που έχουν αρκετά υψηλή ενέργεια για να απελευθερωθούν. Όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασία, τόσο ταχύτερη είναι συνολικά η εξάτμιση.

Μπορεί ένας επιβάτης να προσγειώσει ένα αεροπλάνο;

Βλέπουμε συχνά σε ταινίες έναν επιβάτη να προσγειώνει ένα αεροπλάνο. Μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει στην πραγματικότητα; Έχει συμβεί ποτέ;

Απ’ όσο γνωρίζουμε, δεν έχει συμβεί ποτέ άνθρωπος χωρίς κάποια εκπαίδευση πιλότου να καταφέρει να προσγειώσει ένα μεγάλο επιβατικό αεροπλάνο. Ωστόσο, σύμφωνα με έναν εκπαιδευτή στα Airbus, το Niels Peder Ternvig, κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Απαιτούνται, βέβαια, γερά νεύρα και, φυσικά, οδηγίες από κάποιον που γνωρίζει το συγκεκριμένο τύπο αεροσκάφους. Αυτός θα μπορούσε να είναι κάποιος που βρίσκεται στο έδαφος ή ένας πιλότος σε ένα αεροπλάνο του ίδιου τύπου που πετάει κοντά.

Σε ένα σύγχρονο αεροπλάνο, πολλές λειτουργίες είναι αυτοματοποιημένες, αλλά κατά την προσγείωση υπάρχουν διαδικασίες που πρέπει να γίνουν χειροκίνητα. Μεταξύ άλλων, πρέπει να προγραμματιστεί ο υπολογιστής με τα στοιχεία του επιλεγμένου αεροδρομίου και τα καιρικά δεδομένα. Επιπλέον, πρέπει να ρυθμιστούν τα flaps, ώστε να μειωθεί η ταχύτητα πριν από την προσγείωση, και να κατέβουν οι τροχοί.

Η προσγείωση αυτή καθαυτή γίνεται, ως επί το πλείστον, αυτόματα, αλλά παρ’ όλα αυτά ο χειριστής θα πρέπει να τραβήξει το μοχλό και να φρενάρει το αεροπλάνο.

Μπορεί ένα άλογο και μια ζέβρα να γεννήσουν πουλάρια;

Ένα άλογο και ένας γάιδαρος μπορούν να δώσουν απογόνους. Μπορεί να συμβεί το ίδιο με ένα άλογο και μία ζέβρα;

Τα άλογα, οι όνοι και οι ζέβρες ανήκουν όλα στο γένος Equus, και αυτό σημαίνει ότι μπορούν να διασταυρωθούν μεταξύ τους. Δεν έχουν όμως όλοι οι συνδυασμοί ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τα άλογα έχουν 64 χρωμοσώματα και οι όνοι 62, και μπορούν σχετικά εύκολα να γεννήσουν μουλάρια. Οι ζέβρες, όμως, έχουν 32, 44 ή 46 χρωμοσώματα, ανάλογα με το είδος. Αυτή η μεγάλη διαφορά στον αριθμό των χρωμοσωμάτων ίσως ευθύνεται για το ότι μια διασταύρωση ζέβρας και αλόγου δίνει απογόνους σπάνια και με μικρές πιθανότητες επιβίωσης.

Επίσης, κάτι τέτοιο είναι εφικτό μόνο αν ο επιβήτορας είναι ζέβρα. Φαίνεται ότι ο μικρότερος αριθμός χρωμοσωμάτων θα πρέπει να προέρχεται από το αρσενικό. Διασταυρώσεις ανάμεσα σε ζέβρες και άλογα/όνους δε συμβαίνουν στη φύση, παρά μόνο σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Πώς γίνεται να φυτρώνει ένα φυτό στην άσφαλτο;

Βλέπουμε συχνά χορτάρια να φυτρώνουν στην άσφαλτο και στα πεζοδρόμια. Πώς το καταφέρνει αυτό ένα φυτό, ενώ είναι τόσο ευπαθές, που μπορούμε να το συνθλίψουμε με τα χέρια μας;

Η ερμηνεία του φαινομένου έχει να κάνει με τη μηχανική των ρευστών. Σύμφωνα με το νόμο του Πασκάλ, αν αυξηθεί η πίεση σε ένα σημείο ενός ασυμπίεστου ρευστού που βρίσκεται μέσα σε κλειστό δοχείο, τότε θα αυξηθεί κατά τον ίδιο τρόπο και σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του ρευστού. Το φαινόμενο αυτό έχει πολλές τεχνικές εφαρμογές, όπως για παράδειγμα στις υδραυλικές αντλίες και στην ανύψωση βαρέων αντικειμένων. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα δοχείο, το οποίο περιέχει ένα μη συμπιεστό υγρό, π.χ. λάδι, και στο οποίο έχουμε προσαρ- μόσει δύο έμβολα: ένα με μικρή και ένα με μεγάλη διάμετρο. Σπρώχνοντας προς τα μέσα το μικρό έμβολο με μικρή δύναμη, η πίεση μέσα στο υγρό αυξάνει και μεταφέρεται αυτούσια στο μεγάλο έμβολο, σπρώχνοντάς το προς τα πάνω με πολύ μεγαλύτερη δύναμη από αυτήν που ασκήσαμε αρχικά. Μπορούμε έτσι, με την εφαρμογή πολύ μικρής δύναμης σε ένα μικρό έμβολο, να ανυψώσουμε πολύ βαριά αντικείμενα.

Το ίδιο, ουσιαστικά, συμβαίνει και μέσα σε ένα φυτό που φυτρώνει κάτω από ένα στρώμα ασφάλτου. Το φυτό απορροφά νερό, που διοχετεύεται στα κύτταρά του, τα οποία έτσι διαστέλλονται. Τα κύτταρα του φυτού αποτελούνται, ως επί το πλείστον, από κυτταρίνη, που δεν μπορεί να συμπιεστεί ούτε η ίδια αλλά ούτε και το νερό που περιέχει. Έτσι, όταν η πίεση από κάτω γίνει αρκετά μεγάλη, η επιφάνεια του εδάφους υποχωρεί, δίνοντας στο φυτό χώρο για να αναπτυχθεί.

Πώς παίρνουν τα ουράνια σώματα τα όνοματά τους;

Πώς παίρνει ένα ουράνιο σώμα το όνομά του, αλλά και γιατί σχεδόν οι μισοί δορυφόροι του Κρόνου έχουν ελληνική ονομασία, και μάλιστα οι πιο κοντινοί στον πλανήτη.

Υπεύθυνη για την ονομασία των ουράνιων σωμάτων είναι η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (IAU), που ιδρύθηκε το 1919. Πολλοί πλανήτες, άστρα κτλ. ανακαλύφθηκαν στην αρχαιότητα, και πήραν ονόματα από την ελληνική ή ρωμαϊκή μυθολογία, ενώ υπάρχουν και ουράνια σώματα με αραβικά ονόματα. Η IAU υιοθέτησε όλες τις ονομασίες που δόθηκαν σε ουράνια σώματα πριν από την ίδρυσή της. Το ίδιο ισχύει σε γενικές γραμμές και για τους δορυφόρους των πλανητών. Οι δορυφόροι του Κρόνου, για παράδειγμα, που είχαν ανακαλυφθεί μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, βαφτίστηκαν από τον John Herschel (γιο του William Herschel, που ανακάλυψε και τους δορυφόρους Μίμα και Εγκέλαδο) με τα ονόματα των Τιτάνων, των αδελφών του Κρόνου. Στους πλανήτες ή δορυφόρους που ανακαλύπτονται τα τελευταία χρόνια δίνεται συνήθως ένα προσωρινό όνομα, που περιλαμβάνει την ημερομηνία ανακάλυψης. Όταν η ανακάλυψη επιβεβαιωθεί, δίνεται στο ουράνιο σώμα το τελικό του όνομα, έπειτα από πρόταση του επιστήμονα που το ανακάλυψε. Για παράδειγμα, ο 2003UB313 -ο φερόμενος ως 10ος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος- δεν έχει ακόμη βαφτιστεί επίσημα, αφού τα ονόματα των περισσότερων θεών της μυθολογίας έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για τους υπόλοιπους πλανήτες. Εξαίρεση στα παραπάνω αποτελούν οι δορυφόροι του Ουρανού, που πήραν το όνομά τους από χαρακτήρες θεατρικών έργων του Shakespeare και του Alexander Pope.

Τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό είναι όλα άστρα του Γαλαξία μας και τα πιο φωτεινά από αυτά πήραν το όνομά τους (συνήθως ελληνικό) στην αρχαιότητα. Μάλιστα, ένας από τους πρώτους καταλόγους ουράνιων σωμάτων περιεχόταν στην «Αλμαγέστη» του Πτολεμαίου από την Αλεξάνδρεια. Σήμερα, υπάρχουν διάφοροι κατάλογοι που χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι, στους οποίους τα άστρα ονοματίζονται αριθμητικά. Τα πιο λαμπερά από αυτά προσδιορίζονται με γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου ή αριθμό, συνοδευόμενο από το όνομα του αστερισμού στον οποίο ανήκουν, π.χ., Άλφα Κενταύρου. Έτσι, πολλά άστρα έχουν πολλαπλά ονόματα, π.χ., o Σείριος λέγεται και Aschere (αραβικό), Άλφα Μεγάλου Κυνός ή HR2491.

Οι κομήτες, συνήθως, παίρνουν το όνομα του ανθρώπου (ή και της διαστημοσυσκευής) που τους ανακάλυψε.

Οι περισσότεροι γαλαξίες είναι γνωστοί από τον αριθμό τους σε κάποιον αστρονομικό κατάλογο (π.χ. NGC 224 ή Μ 32). Κάποιοι άλλοι βαφτίζονται και με βάση το ιδιόμορφο σχήμα τους (π.χ. Γαλαξίας «Σομπρέρο»), όπως συμβαίνει και με τα πλανητικά νεφελώματα (π.χ. Νεφέλωμα «Μάτι της Γάτας»).

Ονειρεύονται τα ζώα όπως κι εμείς;

Οι ιδιοκτήτες σκυλιών και γατιών υποστηρίζουν ότι τα κατοικίδιά τους ονειρεύονται. Υπάρχει κάποια επιστημονική τεκμηρίωση γι’ αυτό;

Είναι προφανώς αδύνατον να ρωτήσουμε τα ίδια τα ζώα αν ονειρεύονται. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουν γίνει πολλές έρευνες, που τείνουν στο συμπέρασμα ότι οι ιδιοκτήτες κατοικιδίων έχουν δίκιο. Σε ένα πείραμα που στόχο είχε να κατανοηθεί καλύτερα γιατί οι άνθρωποι ονειρεύονται όταν κοιμούνται, οι επιστήμονες μελέτησαν πολλά είδη ζώων. Αποδείχθηκε ότι, στα περισσότερα ζώα, ένα μέρος του ύπνου τους αποτελείται από το λεγόμενο ύπνο REM. Ο όρος είναι σύντμηση του Rapid Eye Movement (ταχεία οφθαλμική κίνηση) και περιγράφει τις γρήγορες κινήσεις των ματιών, πίσω από τα κλειστά βλέφαρα, ενός ανθρώπου που κοιμάται. Ταυτόχρονα, στον εγκέφαλο παρατηρείται εκτεταμένη ηλεκτρική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι ονειρεύονται κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου REM και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα.

Μέχρι στιγμής, έχει διαπιστωθεί ύπνος REM σε όλα τα είδη θηλαστικών και πτηνών που έχουν μελετηθεί. Η διάρκειά του ποικίλλει από 2 έως 40% της συνολικής διάρκειας του ύπνου. Κατά πόσο αυτό ισχύει και για άλλες ομάδες ζώων είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε. Για παράδειγμα, δεν έχει καταγραφεί ύπνος REM σε μύγες του είδους Drosophila melanogaster, κι έτσι, πιθανόν το φαινόμενο περιορίζεται μόνο στα σπονδυλωτά.

Εφόσον ο ύπνος με όνειρα είναι τόσο διαδεδομένος, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πρόκειται για μια αρχέγονη βιολογική λειτουργία, που έχει τις ρίζες της πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν. Από την άλλη, δεν είναι σίγουρο τι εξυπηρετεί η λειτουργία των ονείρων, αν και φαίνεται ότι σχετίζεται με την «τακτοποίηση» των πληροφοριών στον εγκέφαλό μας. Όπως ακριβώς δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα γιατί ονειρεύονται οι άνθρωποι, έτσι δε γνωρίζουμε γιατί ονειρεύονται και τα ζώα – και σίγουρα δε γνωρίζουμε τι ονειρεύονται.

Πόσο ψηλά βρίσκονται τα σύννεφα;

Τα σύννεφα φαίνεται να βρίσκονται αρκετά χαμηλά. Έτσι συμβαίνει πάντα, ή μήπως υπάρχουν σύννεφα και στο διάστημα;

Τα περισσότερα είδη νεφών βρίσκονται σχετικά κοντά στην επιφάνεια της Γης. Τα λεγόμενα νυχτερινά φωτεινά νέφη (noctilucenta), όμως, εμφανίζονται ακόμη και 80 με 100 χλμ. πάνω από το έδαφος. Από τα 100 χιλιόμετρα αρχίζει το διάστημα.

Απ’ όσο γνωρίζουμε, τα νυχτερινά φωτεινά νέφη παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά το 1885 από τον Άγγλο αστρονόμο Τ.W. Backhouse, και ενδέχεται να μην υπήρχαν παλαιότερα. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1883, εξερράγη το ηφαίστειο Κρακατόα στην Ινδονησία και η στάχτη εκτινάχθηκε ψηλά στην ατμόσφαιρα. Σωματίδια από την τρομακτική αυτή έκρηξη παρέμειναν στην ατμόσφαιρα και σχημάτισαν, πιθανότατα, τα πρώτα νυχτερινά φωτεινά νέφη. Έκτοτε, το φαινόμενο επεκτάθηκε λόγω της βιομηχανικής επανάστασης και της αυξημένης έκλυσης αερίων όπως το μεθάνιο στην ατμόσφαιρα. Στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας παράγονται υδρατμοί από τη διάσπαση του μεθανίου, κάτι που συντελεί στο σχηματισμό και τη διατήρηση αυτών των νεφών. Επιπλέον, φαίνεται πως επεκτείνονται και γεωγραφικά. Την εποχή του Backhouse, τα νυχτερινά φωτεινά νέφη ήταν ορατά μόνο από τον 50ό παράλληλο και βορειότερα, ενώ σήμερα παρατηρούνται και από τον 40ό παράλληλο. Τα σύννεφα είναι ορατά μόνο λίγο πριν από την ανατολή και μετά τη δύση, όταν φωτίζονται υπό μια ορισμένη γωνία από τον Ήλιο.

Πόσο μεγάλη μπορεί να γίνει μια χελώνα;

Η θαλάσσια ή η χερσαία χελώνα κατέχει το ρεκόρ μεγέθους;

Τα περισσότερα από τα περίπου 265 είδη χελώνας στον κόσμο είναι σχετικά μικρά, αλλά ανάμεσά τους υπάρχουν και ορισμένοι γίγαντες.

Όσον αφορά τις χερσαίες χελώνες, το ρεκόρ μεγέθους το κατέχουν δύο γιγάντια είδη: η χελώνα-ελέφαντας και η χελώνα των Γκαλάπαγκος. Οι χελώνες αναπτύσσονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, οπότε το μέγεθός τους εξαρτάται κυρίως από την ηλικία τους. Τα ζώα σε αιχμαλωσία παρουσιάζουν, επίσης, τάση να γίνονται μεγαλύτερα από εκείνα που ζουν ελεύθερα, μια που τα πρώτα έχουν καλύτερη διατροφή. Και τα δύο είδη που προαναφέρθηκαν μπορούν να φτάσουν σε βάρος μέχρι και τα 300 κιλά. Το μεγαλύτερο άτομο που γνωρίζουμε σήμερα είναι μια γιγάντια χελώνα του είδους Geochelone gigantean, η οποία ζυγίζει 304 κιλά.

Το ρεκόρ στις θαλάσσιες χελώνες το κατέχει μια χελώνα που ξεβράστηκε νεκρή σε κάποια παραλία της Ουαλίας το 1988. Είχε μήκος 2,6 μέτρα και βάρος λίγο πάνω από 900 κιλά. Στους προϊστορικούς χρόνους, ωστόσο, υπήρξαν πολύ πιο μεγαλόσωμα είδη. Το 1972, βρέθηκε το απολίθωμα μιας θαλάσσιας χελώνας η οποία θα πρέπει να ζύγιζε περίπου 2 τόνους, όταν ήταν ζωντανή.