ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Είναι η συνείδηση έμφυτη;

Γεννιούνται οι άνθρωποι με συνείδηση ή είναι κάτι το επίκτητο;

Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι, ανθρωπολόγοι και νευρολόγοι θεωρούν τη συνείδηση ως μια θεμελιώδη λειτουργία της ανθρώπινης νόησης. Η συνείδησή μας έχει ως σκοπό να προάγει ενέργειες οι οποίες δεν αποβλέπουν στο αυστηρά προσωπικό όφελος, αλλά είναι επωφελείς για το κοινωνικό σύνολο και, κατά συνέπεια, για κάθε μεμονωμένο μέλος του.

Θα μπορούσαμε να πούμε γενικά ότι οι προϋποθέσεις ύπαρξης της συνείδησης είναι εγγενείς και γενετικά προκαθορισμένες, αλλά το περιεχόμενό της είναι επίκτητο, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο, για παράδειγμα, η γλώσσα αποτελεί συστατικό στοιχείο ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Αυτό σημαίνει ότι η συνείδηση μπορεί να οδηγεί τους ανθρώπους να δρουν πολύ διαφορετικά ο ένας από τον άλλο, ανάλογα με τις πεποιθήσεις τους.

Έτσι, για κάποιους ανθρώπους ο πόλεμος είναι ηθικά απορριπτέος, ενώ άλλοι θεωρούν πως έχουν ηθικό καθήκον να αντιπαλεύουν τους εχθρούς τους με κάθε μέσο.

Μπορεί ένας γιγάντιος πλανήτης να φιλοξενεί ζωή;

Θα μπορούσε ένας πλανήτης σαν τη Γη να έχει το μέγεθος του Δία; Είναι δυνατόν να υπάρξει ζωή σε έναν πλανήτη τέτοιου μεγέθους;

Αν και δεν έχουμε, μέχρι σήμερα, δεδομένα από παρατηρήσεις που να συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης «γήινων» πλανητών με μέγεθος σαν αυτό του Δία, από μια αυστηρά θεωρητική σκοπιά δε φαίνεται να υπάρχει κάτι που να εμποδίζει ένα βραχώδη πλανήτη να έχει αυτό το τεράστιο μέγεθος. Από την αναζήτηση πλανητών που περιστρέφονται γύρω από άλλα άστρα, έχει αποκαλυφθεί ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές όσον αφορά τη γέννηση ενός πλανητικού συστήματος. Δεν αποκλείεται στο προσεχές μέλλον να αποδειχθεί ότι υπάρχει κάποιος γιγάντιος πετρώδης πλανήτης σε τροχιά γύρω από ένα κοντινό μας άστρο.

Το αν μπορεί να αναπτυχθεί ζωή σε έναν τέτοιο πλανήτη δεν εξαρτάται τόσο πολύ από το μέγεθός του αυτό καθαυτό, αλλά από το κατά πόσον πληρούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις, και πρωτίστως από την ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή.

Πώς μεταμορφώνεται μια προνύμφη σε πεταλούδα;

Τι είναι αυτό που συμβαίνει μέσα στο σώμα μιας χρυσαλλίδας, για να καταλήξει μια κάμπια να γίνει πεταλούδα;

Η εντυπωσιακή μεταμόρφωση μιας προνύμφης σε πεταλούδα αρχίζει προτού η προνύμφη αλλάξει δέρμα για τελευταία φορά. Η προετοιμασία για τη νέα ζωή αρχίζει ήδη όταν η κάμπια αγκιστρώνεται σε ένα φυτό για να μετατραπεί σε χρυσαλλίδα. Μετά από μερικές μέρες αδράνειας, η προνύμφη απαλλάσσεται από το παλιό της δέρμα και γίνεται χρυσαλλίδα.

Στην αρχή, η χρυσαλλίδα έχει ανοιχτό χρώμα και εξακολουθεί να έχει αρκετά από τα χαρακτηριστικά της προνύμφης, αλλά λίγες ώρες αργότερα παίρνει την τελική μορφή της χρυσαλλίδας. Λίγες μέρες αργότερα, αρχίζουν και φαίνονται οι πρώτες δομές που θυμίζουν ολοκληρωμένη πεταλούδα. Η χρυσαλλίδα έχει προπλάσματα κεραιών, ποδιών και φτερών, τα οποία όμως είναι κολλημένα στο σώμα της. Η εξωτερική μεταμόρφωση θα χρειαστεί να περάσει από δραματικές αλλαγές.

Μέσα στο σώμα της χρυσαλλίδας, η μεταμόρφωση είναι σχεδόν ολική. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, το οποίο –ανάλογα με το είδος της πεταλούδας– μπορεί να κρατήσει από δέκα μέρες ως τρία χρόνια, πραγματοποιείται μια πλήρης αναδόμηση του εσωτερικού της χρυσαλλίδας. Το νευρικό σύστημα και οι αναπνευστικές οδοί αναπτύσσονται πολύ, μεγαλώνει η καρδιά, ενώ το πεπτικό σύστημα προσαρμόζεται στην τροφή της πεταλούδας, που είναι υγρή. Μεγάλα τμήματα των εσωτερικών οργάνων διασπώνται και μετατρέπονται σε μια ρευστή ουσία, από την οποία δομούνται τα όργανα της ενήλικης πεταλούδας. Η χρυσαλλίδα αξιοποιεί αυτούς τους ιστούς, οι οποίοι αναδομούνται τόσο αποτελεσματικά, που στο τέλος από τη ρευστή ουσία απομένει μόνο μια μικρή σταγόνα. Όταν ολοκληρωθεί η αναδόμηση των εσωτερικών οργάνων, η πεταλούδα εγκαταλείπει το δέρμα της νύμφης και μπορεί να πετάξει.

Πώς λειτουργεί μια κλειδαριά αλκοόλ;

Διάβασα κάπου ότι τα λεωφορεία, τα φορτηγά και ίσως ακόμη και τα ιδιωτικά αυτοκίνητα στο μέλλον θα εξοπλιστούν με «κλειδαριές αλκοόλ», οι οποίες θα εμποδίζουν τον οδηγό να οδηγήσει υπό την επήρεια αλκοόλ. Πώς λειτουργεί μια τέτοια κλειδαριά;

Μια «κλειδαριά αλκοόλ» λειτουργεί, ουσιαστικά, κατά τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν και οι μετρητές των αλκοτέστ της αστυνομίας, με τη διαφορά ότι η κλειδαριά αλκοόλ συνδέεται με το σύστημα ανάφλεξης του κινητήρα. Αν η κλειδαριά καταγράψει στον εκπνεόμενο αέρα υψηλότερα ποσοστά αλκοόλ από τα επιτρεπόμενα, το αυτοκίνητο δεν παίρνει μπροστά. Υπάρχουν δύο τύποι μετρητών αλκοόλ για την κλειδαριά, που η λειτουργία τους βασίζεται είτε σε μια κυψέλη καυσίμου είτε σε έναν ημιαγωγό.

Σε μια κυψέλη καυσίμου, το αλκοόλ λειτουργεί ως καύσιμο, όπου χημική ενέργεια μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα. Η ένταση του ρεύματος είναι ανάλογη της ποσότητας του αλκοόλ στον εκπνεόμενο αέρα, κι έτσι μπορεί εύκολα να υπολογιστεί η περιεκτικότητα αλκοόλ στο αίμα. Στον άλλο τύπο μετρητή αλκοόλ, θερμαίνεται ένας ημιαγωγός, που κατόπιν αντιδρά με το οξυγόνο του αέρα. Το οξυγόνο, όμως, αντιδρά επίσης με το αλκοόλ στον εκπνεόμενο αέρα, κι όταν συμβαίνει αυτό, μειώνεται η αντίσταση του ημιαγωγού. Με βάση τη μέτρηση της μείωσης της αντίστασης, υπολογίζεται η περιεκτικότητα του αλκοόλ στο αίμα. Και οι δύο μέθοδοι είναι πολύ ακριβείς – το περιθώριο σφάλματος είναι της τάξης του 0,05 τοις χιλίοις.

Σε ορισμένες χώρες, π.χ., στη Σουηδία, οι κλειδαριές αλκοόλ έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς και πολλές εταιρείες μεταφορών και λεωφορείων τις έχουν ήδη εγκαταστήσει στα οχήματά τους. Γίνεται επίσης δοκιμαστικά μια προσπάθεια, ώστε οδηγοί που έχουν καταδικαστεί για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ να μη χάνουν το δίπλωμά τους, με τον όρο να εγκαταστήσουν κλειδαριά αλκοόλ στο αυτοκίνητό τους. Μακροπρόθεσμα, οι κλειδαριές αλκοόλ είναι πολύ πιθανόν να αποτελούν βασικό εξοπλισμό σε όλα τα καινούργια αυτοκίνητα.

Προσβάλλεται η καρδιά από καρκίνο;

Ποτέ δεν έχω ακούσει ότι κάποιος έχει καρκίνο στην καρδιά. Δεν προσβάλλεται η καρδιά από καρκίνο;

Η καρδιά μπορεί να προσβληθεί από καρκινικούς όγκους, αλλά πρόκειται για εξαιρετικά σπάνια περίπτωση. Κλινικά παρατηρείται λιγότερο από μία τέτοια περίπτωση ανά εκατομμύριο ανθρώπους ετησίως. Αυτό οφείλεται στο ότι τα κύτταρα της καρδιάς δε διαιρούνται σχεδόν καθόλου, και σ’ αυτό διαφέρουν από τα λεγόμενα επιθηλιακά κύτταρα, στα οποία συνήθως εμφανίζονται οι όγκοι. Τέτοια κύτταρα υπάρχουν σε αφθονία στους πνεύμονες, στο έντερο, στους ιστούς των μαστών, καθώς και στο δέρμα και τους αδένες. Αντίθετα, στην καρδιά υπάρχουν λιγότερα επιθηλιακά κύτταρα και περισσότερα καρδιακά μυϊκά κύτταρα και κύτταρα συνδετικού ιστού, και αυτοί οι τύποι κυττάρων εμφανίζουν πολύ σπάνια καρκίνο. Ο καρκίνος οφείλεται σε μία βλάβη του DNA των κυττάρων. Η βλάβη συμβαίνει όταν ένα κύτταρο διαιρείται και, στη συνέχεια, τα νέα κύτταρα διαιρούνται ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται όγκος. Καθώς εκατομμύρια κυτταρικές διαιρέσεις πραγματοποιούνται κάθε ώρα στα επιθηλιακά κύτταρα του σώματος, είναι πιο σύνηθες να σχηματίζονται οι όγκοι σε αυτά.

Ωστόσο, η μετάσταση του καρκίνου από άλλα σημεία του σώματος στην καρδιά είναι κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά. Στο 10% περίπου των περιπτώσεων, ένας θανατηφόρος καρκίνος κάνει μεταστάσεις ή αναπτύσσει καρκινικούς όγκους στην καρδιά. Μάλιστα, λόγω της αντλητικής λειτουργίας της καρδιάς, ενδέχεται ακόμη και καλοήθεις όγκοι να αποβούν επικίνδυνοι. Μεγάλοι καλοήθεις όγκοι είναι πιθανό να σταματήσουν την τροφοδοσία αίματος σε κάποιον από τους κόλπους ή τις κοιλίες της καρδιάς, με αποτέλεσμα να επέλθει καρδιακή ανακοπή.

Δε γνωρίζουμε πολλά για τα αίτια του καρκίνου της καρδιάς. Ωστόσο, κτηνιατρικές έρευνες έδειξαν ότι ορισμένες ράτσες σκύλων είναι πιο επιρρεπείς από άλλες στην πάθηση. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι υπάρχει κάποια κληρονομική προδιάθεση σ’ αυτή την τόσο σπάνια μορφή καρκίνου.

Παθαίνουμε «ανοσία» στην οσμή του σκόρδου;

Γιατί όταν έχουμε φάει σκόρδο δεν αντιλαμβανόμαστε την οσμή του;

Το σκόρδο έχει μία από τις πιο ισχυρές και διαπεραστικές οσμές. Μόλις 0,0000004 χιλιοστά του γραμμαρίου σκόρδο ανά λίτρο αέρα αρκούν για να αντιληφθούμε την οσμή του. Όταν τρώμε οι ίδιοι σκόρδο, αναισθητοποιούνται κάποια νευρικά κύτταρα στη μύτη και τον εγκέφαλό μας, με αποτέλεσμα, μετά από λίγο, να μην μπορούμε να μυρίσουμε το σκόρδο ούτε στη δική μας αναπνοή, αλλά ούτε στων άλλων.

Αυτό οφείλεται σε ένα είδος βομβαρδισμού των αισθήσεων: τα νευρικά κύτταρα γίνονται λιγότερο ευαίσθητα, λόγω της συνεχούς επίδρασης της οσμής, με αποτέλεσμα να μη γίνεται πλέον αντιληπτή σε μας η οσμή του σκόρδου. Με άλλα λόγια, τα νευρικά κύτταρα περιορίζουν την εκπομπή σημάτων όταν πρόκειται για ένα διαρκές ερέθισμα. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό και από πολλές άλλες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, δε δίνουμε σημασία στο ότι φοράμε παπούτσια, μέχρι να μπει ένα πετραδάκι στο παπούτσι μας. Το πετραδάκι αφυπνίζει τα νευρικά μας κύτταρα, επειδή ξαφνικά αντιμετωπίζουμε ένα νέο ερέθισμα. Αν κανείς τρώει σκόρδο συστηματικά, δεν το αισθάνεται στην αναπνοή του, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δε μυρίζει σκόρδο, καθώς οι άλλοι το αντιλαμβάνονται. Δε μειώνεται, δηλαδή, η έντονη μυρωδιά του σκόρδου απλώς επειδή τρώμε πολύ σκόρδο – το μόνο που συμβαίνει είναι ότι οι ίδιοι παθαίνουμε «ανοσία» στην οσμή του.

Κάνουν τα τατουάζ λιγότερο ευαίσθητο το δέρμα;

Έκανα ένα τατουάζ στην πλάτη μου, και από τότε αισθάνομαι ότι σε αυτή την περιοχή το δέρμα μου είναι λιγότερο ευαίσθητο. Ισχύει αυτό;

Μια νέα έρευνα δείχνει ότι το δέρμα όντως χάνει κάπως την ευαισθησία του εκεί όπου έχει γίνει τατουάζ. Ένας νευρολόγος ερευνητής του Πανεπιστημίου Northern Colorado των ΗΠΑ έκανε ένα πείραμα. Στο πείραμα συμμετείχαν 54 άτομα, εκ των οποίων οι 30 είχαν τατουάζ σε διάφορα μέρη του σώματός τους.

Ο ερευνητής χρησιμοποίησε μία συσκευή, η οποία μετρά την ευαισθησία του δέρματος κεντρίζοντάς το ταυτόχρονα σε δύο σημεία με δύο πλαστικές καρφίτσες. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο καρφίτσες αυξομειώνεται, και το μέτρο της ευαισθησίας του δέρματος έγκειται στο κατά πόσον το άτομο συνεχίζει να αντιλαμβάνεται το τσίμπημα σαν διπλό, όσο οι δύο καρφίτσες πλησιάζουν.

Το πείραμα έδειξε ότι τα άτομα με τατουάζ αντιλαμβάνονταν το διπλό τσίμπημα ως μονό, όταν οι καρφίτσες είχαν απόσταση μικρότερη των 32 χιλιοστών. Αντίθετα, σε δέρμα χωρίς τατουάζ η απόσταση έπρεπε να είναι από 28 χιλιοστά και κάτω. Τα τατουάζ, επομένως, μειώνουν την ευαισθησία του δέρματος, αλλά όχι πολύ.

Πώς δεν γκρεμίζονται τα ιστορικά μνημεία;

Πώς άντεξαν μέχρι σήμερα ιστορικά κτίσματα που βρίσκονται σε μέρη όπου έχουν σημειωθεί μεγάλοι σεισμοί;

Τα ιστορικά κτίσματα έχουν, φυσικά, και αυτά όρια αντοχής σε ό,τι αφορά τους σεισμούς. Όταν ένας ισχυρός σεισμός έπληξε το Ιράν το 2003, κατέρρευσε η ηλικίας πολλών εκατοντάδων ετών ακρόπολη της πόλης Μπαμ. Μέχρι τότε, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κτίσματα του κόσμου που είχαν χτιστεί από τούβλα αποξηραμένα στον ήλιο.

Σε γενικές γραμμές, τα πλινθόκτιστα κτίρια δεν είναι και τόσο αντισεισμικά, όσο τουλάχιστον είναι άλλα κτίρια χτισμένα από ελαφρύτερα και πιο εύκαμπτα υλικά.

Ένα ιστορικό πλινθόκτιστο μνημείο που άντεξε δώδεκα μεγάλους σεισμούς είναι ο ύψους 55 μέτρων ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποία χτίστηκε την περίοδο 532-537. Η Αγία Σοφία άντεξε στους σεισμούς, επειδή είναι χτισμένη με σχετικά ελαφριά τούβλα και καλό ασβεστοκονίαμα, το οποίο μπορεί να αποσβένει ισχυρές δονήσεις. Επιπλέον, ο τρούλος της Αγίας Σοφίας, που ολοκληρώθηκε το 562, στηρίζεται σε τέσσερις τεράστιες αψίδες και είναι μια εξαιρετικά σταθερή κατασκευή. Προσομοιώσεις δείχνουν πως ο ναός αντέχει σε σεισμούς μέχρι και 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Ωστόσο, δε γνωρίζουμε κατά πόσον οι αρχιτέκτονές της, ο Ισίδωρος και ο Ανθέμιος, σχεδίασαν συνειδητά το κτίριο ώστε να είναι αντισεισμικό.

Γιατί δεν υπάρχει ερωτική έλξη ανάμεσα σε αδέλφια;

Υπάρχει κάτι στον ανθρώπινο εγκέφαλο που εμποδίζει δύο αδέλφια να ερωτευθούν το ένα το άλλο;

Το ότι δύο αδέλφια, κατά κανόνα, δεν ερωτεύονται το ένα το άλλο έχει να κάνει όχι τόσο με βιολογικά αλλά με κοινωνικά και πολιτισμικά αίτια. Οι επιστήμονες έχουν, μέχρι σήμερα, διατυπώσει τρεις βασικές προϋποθέσεις για να υπάρξει ερωτική έλξη: αβεβαιότητα, κοινωνική αποδοχή και να μην είναι εξοικειωμένα τα δύο άτομα μεταξύ τους.

Στα αδέλφια ισχύει, πρώτον, ότι γνωρίζονται από πολύ μικρή ηλικία, κάτι που μειώνει αισθητά την πιθανότητα να ερωτευθούν το ένα το άλλο. Δεύτερον, η σχέση ανάμεσά τους –σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε ένα ζευγάρι– είναι σταθερή, σίγουρη και εφ’ όρου ζωής, κάτι που εμποδίζει εκ των πραγμάτων την ερωτική έλξη. Τέλος, οι έρευνες δείχνουν ότι η πιθανότητα σύναψης μιας ερωτικής σχέσης έχει να κάνει με τους ισχύοντες κοινωνικούς κανόνες.

Τα όρια στις σχέσεις ανάμεσα σε αδέλφια είναι καθορισμένα πολιτισμικά, αν και, στην πραγματικότητα, υπάρχει και βιολογικό υπόβαθρο. Παιδιά που γεννιούνται από αιμομικτικές σχέσεις είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν γενετικές ανωμαλίες. Η εκτεταμένη αιμομιξία θα ήταν εξαιρετικά βλαβερή για μια κοινωνία, γι’ αυτό και οι σχέσεις αυτές θεωρούνται ταμπού.

Πόσο ταλαντώνεται ένας ουρανοξύστης;

Έχω ακούσει πως τα πολύ ψηλά κτίρια ταλαντώνονται. Γιατί συμβαίνει αυτό, και πόσο πολύ μπορούν να ταλαντωθούν;

Ο δυνατός άνεμος κάνει τα δέντρα να ταλαντώνονται. Αυτό συμβαίνει γιατί το επιτρέπει η δομή τους. Το ίδιο ισχύει και για τα σύγχρονα κτίρια. Είναι κατασκευασμένα από σχετικά ελαφριά υλικά και έχουν ατσάλινο σκελετό, ο οποίος υποχωρεί λίγο όταν πιέζεται από τον άνεμο. Μπορούν να ταλαντωθούν έως και ένα μέτρο, αλλά συνήθως ταλαντώνονται λιγότερο, ενώ πολύ ογκώδεις ουρανοξύστες, όπως το Empire State Building, ταλαντώνονται το πολύ πέντε χιλιοστά.

Κάθε κτίριο έχει τη δική του ιδιοσυχνότητα ταλάντωσης, η οποία ως επί το πλείστον εξαρτάται από το ύψος του. Ένας ουρανοξύστης μπορεί, για παράδειγμα, να έχει ιδιοσυχνότητα 0,16 Hz. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται περίπου έξι δευτερόλεπτα για να ολοκληρώσει μια πλήρη ταλάντωση. Για όσους εργάζονται ή μένουν στην κορυφή ενός ουρανοξύστη, οι επιταχύνσεις από τις ταλαντώσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα δυσάρεστες, ακόμη και να προκαλούν ναυτία. Για το λόγο αυτό, πολλά ψηλά κτίρια κατασκευάζονται πλέον με αποσβεστήρες ταλαντώσεων, όπως ο ψηλότερος ουρανοξύστης του κόσμου, ο Taipei 101 στην Ταϊβάν, που στον 88ο όροφό του αιωρείται μια χαλύβδινη σφαίρα βάρους 730 τόνων. Η σφαίρα σταθεροποιεί το κτίριο και απορροφά τις ταλαντώσεις σε ποσοστό περίπου 40%, προσφέροντας προστασία από δυνατούς ανέμους και σεισμούς.