ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Τι κάνουν τα καβούρια μέσα στις πίννες;

Όταν μαζεύουμε πίννες, βλέπουμε ενίοτε ένα καβούρι μέσα στο όστρακο. Τι δουλειά έχει το καβούρι εκεί μέσα;

Πρόκειται για το μικρό καβούρι Pinnotheres pisum, που ενίοτε βρίσκουμε μέσα στις πίννες. Τα καβούρια αυτά είναι μικρά σαν μπιζέλια, καθώς το κέλυφος του αρσενικού δεν υπερβαίνει τα 8 χιλιοστά και του θηλυκού τα 14 χιλιοστά. Τα δύο φύλα ξεχωρίζουν επίσης από το ότι το αρσενικό έχει σκληρές δαγκάνες και κέλυφος, ενώ το θηλυκό συνήθως έχει μαλακό κέλυφος. Αυτή η διαφορά είναι, πιθανότατα, ο λόγος που το αρσενικό εγκαταλείπει την πίννα του για να ζευγαρώσει με ένα θηλυκό μέσα στη δική του πίννα. Τα μικροσκοπικά αυτά καβούρια έχουν προσαρμοστεί να ζουν μέσα σε μεγάλα οστρακοειδή και είναι πολύ διαδεδομένα –από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής μέχρι και τη Σκανδιναβία. Τρέφονται με φυτοπλαγκτόν, που φιλτράρουν τα οστρακοειδή με τα βράγχιά τους.

Παλιότερα οι ζωολόγοι πίστευαν ότι αυτή η συμβίωση δε βλάπτει τα οστρακοειδή, αλλά πρόσφατα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παρουσία των καβουριών κάνει ζημιά στα λεπτεπίλεπτα βράγχια των οστρακοειδών και, επιπλέον, ότι τα καβούρια «κλέβουν» τροφή που προορίζεται για τα οστρακοειδή. Γι’ αυτό, τα καβούρια θεωρούνται πλέον παράσιτα των οστρακοειδών.

Γιατί υπάρχει το σεξ;

Γιατί υπάρχουν τα δύο φύλα και δεν μπορούμε να αναπαραχθούμε χωρίς σεξ;

Το ερώτημα αυτό απασχολεί τους επιστήμονες εδώ και πολύ καιρό. Αρκετές θεωρίες έχουν διατυπωθεί, χωρίς όμως να υπάρχει ακόμη οριστική απάντηση. Μια θεωρία –ίσως η πιο πειστική– λέει ότι τα φύλα εξελίχθηκαν για να «κάνουν δύσκολη» τη ζωή των παρασίτων, αφού με τη φυλετική αναπαραγωγή αυξάνεται η γενετική ποικιλότητα των απογόνων, που έτσι δεν μπορούν να τους «αναγνωρίζουν» εξίσου εύκολα τα παράσιτα.

Η αυξημένη προσαρμοστικότητα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον ήταν πιθανώς ένα πλεονέκτημα που απέκτησαν οι οργανισμοί όταν εμφανίσθηκαν τα φύλα. Η αυξημένη γενετική ποικιλότητα στα είδη με εγγενή αναπαραγωγή έχει να κάνει με το ότι η αναπαραγωγή εδώ μπορεί να λάβει χώρα μόνο όταν ένα ωάριο και ένα σπερματοζωάριο –το καθένα με το δικό του «φορτίο» χρωμοσωμάτων– συγχωνευθούν, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για τη γέννηση ενός νέου ατόμου με διπλή σειρά χρωμοσωμάτων, η οποία είναι διαφορετική από αυτή των γονέων του.

Τα ασεξουαλικά είδη αναπαράγονται με παρθενογένεση, όπως λέγεται, η οποία δίνει απογόνους που είναι πανομοιότυποι κλώνοι του μητρικού ατόμου. Με αυτή την αναπαραγωγική στρατηγική, τα ασεξουαλικά είδη μπορούν να αξιοποιήσουν καλύτερα από τα είδη που αναπαράγονται σεξουαλικά διαθέσιμους πόρους που είναι ομοιογενείς και υπάρχουν σε αφθονία στο περιβάλλον τους, καθώς, μεταξύ άλλων, μπορούν να πολλαπλασιάζονται ταχύτατα.

Ορισμένα ζωικά είδη, όπως π.χ. οι διαφανείς μακροασπόνδυλες δάφνιες (ψύλλοι της θάλασσας), μπορούν μάλιστα να αναπαραχθούν τόσο με φυλετική αναπαραγωγή όσο και με παρθενογένεση, ανάλογα με την ποσότητα τροφής που υπάρχει στο περιβάλλον.

Πώς μπορούμε να μετράμε τη θερμοκρασία από απόσταση;

Έχω δει να μετράται η θερμοκρασία αντικείμενων από απόσταση, με τη βοήθεια ενός ειδικού οργάνου, το οποίο εκπέμπει στο αντικείμενο μια ακτίνα λέιζερ. Πώς μπορεί μια ακτίνα λέιζερ να μετράει τη θερμοκρασία;

Η συσκευή αυτή ονομάζεται θερμόμετρο υπέρυθρης ακτινοβολίας, και υπάρχει σε πολλές παραλλαγές – όλες βασισμένες στην ίδια αρχή λειτουργίας. Μετράει την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται από οποιοδήποτε σώμα. Η ακτίνα λέιζερ που διαθέτουν ορισμένα υπέρυθρα θερμόμετρα χρησιμεύει απλώς στο να προσδιορίζουμε με ακρίβεια το αντικείμενο του οποίου επιθυμούμε να μετρήσουμε τη θερμοκρασία, και ως εκ τούτου δεν είναι αναγκαία για τη λειτουργία του θερμομέτρου.

Το 1879, ο Αυστριακός φυσικός Joseph Stefan διαπίστωσε ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπει ένα αντικείμενο εξαρτάται από τη θερμοκρασία του. Πιο συγκεκριμένα, η ακτινοβολία του, και μαζί και το υπέρυθρο τμήμα της, αυξάνεται κατ’ αναλογία προς την απόλυτη θερμοκρασία –δηλαδή το πλήθος των βαθμών πάνω από το απόλυτο μηδέν– στην τέταρτη δύναμη. Ένα υπέρυθρο θερμόμετρο συλλαμβάνει την ακτινοβολία, και κατόπιν ένας μικρός υπολογιστής «μεταφράζει» την ακτινοβολία σε θερμοκρασία. Η μέθοδος αυτή είναι ακριβής και γρήγορη, και χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για τη μέτρηση της θερμοκρασίας αντικειμένων που βρίσκονται εν κινήσει. Καθώς δεν υπάρχει άμεση επαφή μεταξύ θερμομέτρου και αντικειμένου, η μέθοδος έχει πλεονεκτήματα από απόψεως υγιεινής, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της θερμοκρασίας των τροφίμων.

Το μειονέκτημα είναι ότι ένα υπέρυθρο θερμόμετρο μετρά μόνο την επιφανειακή θερμοκρασία ενός αντικειμένου. Επιπλέον, ενδέχεται να προκύψει σφάλμα μέτρησης όταν εστιάζουμε το όργανο σε λείες και ανακλαστικές επιφάνειες. Η ακρίβεια των μετρήσεων μπορεί επίσης να επηρεαστεί από τη θερμότητα άλλων αντικειμένων που βρίσκονται κοντά.

Ποιος μέτρησε πρώτος την ταχύτητα του φωτός;

Πότε ανακαλύψαμε ότι το φως ταξιδεύει με χιλιάδες χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο;

Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το φως διαδίδεται ακαριαία, αλλά το 1676 ο Δανός αστρονόμος Ole Roemer παρατήρησε «την απόκλιση του φωτός», όπως ονόμασε το φαινόμενο.

Ο Roemer διαπίστωσε ότι όσο πιο μακριά βρίσκεται η Γη από το Δία τόσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται το φως της Ιώς –δορυφόρου του Δία– για να φτάσει σε εμάς. Υπολόγισε ότι το φως χρειάζεται 22 λεπτά για να καλύψει μια απόσταση που αντιστοιχεί στη διάμετρο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο, και με βάση αυτό υπολόγισε την ταχύτητα του φωτός στα 220.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι το φως κάνει αυτό το ταξίδι σε λιγότερο από 17 λεπτά, οπότε η ταχύτητα που υπολόγισε ο Roemer ήταν μικρότερη από την πραγματική. Το φως ταξιδεύει στο κενό με ταχύτητα 299.792.458 μέτρων το δευτερόλεπτο.

Τι θα απογίνει η Γη όταν σβήσει ο Ήλιος;

Ο Ήλιος δεν μπορεί να λάμπει για πάντα. Τι θα συμβεί τελικά στη Γη και τους άλλους πλανήτες όταν τελειώσουν τα καύσιμά του;

Όταν ο Ήλιος, σε περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, θα έχει καταναλώσει όλο του το υδρογόνο, θα διογκωθεί και θα γίνει ένα κόκκινο, γιγάντιο άστρο, με ακτίνα που θα εκτείνεται μέχρι και την περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Γη. Όταν συμβεί αυτό, ο Ήλιος θα έχει καταβροχθίσει τόσο τον Ερμή όσο και την Αφροδίτη, ενώ η τύχη της Γης μας είναι περισσότερο αβέβαιη. Λόγω της διόγκωσής του, ο Ήλιος θα χάσει ένα μέρος της μάζας του και θα μειωθεί η ισχύς της βαρυτικής του έλξης, δηλαδή, θα έλκει λιγότερο τους πλανήτες του. Ταυτόχρονα, είναι πιθανό τα αέρια που θα εκτοξεύονται από τον Ήλιο να απωθήσουν τη Γη σε μια τροχιά εκτός του βεληνεκούς του. Σε αυτή την περίπτωση, είναι πιθανό ο πλανήτης μας να μην καταβροχθιστεί, αλλά να βαδίσει προς το τέλος του ως μια απανθρακωμένη σφαίρα σε κοντινή τροχιά γύρω από τον κόκκινο γίγαντα. Σε κάθε περίπτωση, οι επιθανάτιοι σπασμοί του Ήλιου θα σημάνουν ένα αναπόφευκτο τέλος για κάθε μορφής ζωή στη Γη.

Επίσης, όταν ο Ήλιος διογκωθεί, θα αυξηθεί η θερμοκρασία στα απώτατα σημεία του ηλιακού μας συστήματος. Ωστόσο, μετά από άλλα 250 εκατομμύρια χρόνια, ο γιγάντιος κόκκινος Ήλιος μας θα έχει συρρικνωθεί σε ένα λευκό νάνο, στο μέγεθος της Γης. Τότε, οι πλανήτες θα βρεθούν σε ένα περιβάλλον «κοσμικής κατάψυξης» – αυτή τη φορά για πάντα.

Από πού προέρχεται το λίπος του γάλακτος;

Πώς γίνεται να έχει το γάλα λιπαρά, όταν το χόρτο που τρώει η αγελάδα δεν περιέχει λίπος;

Οι αγελάδες είναι περιπλανώμενα χημικά εργαστήρια, που μπορούν να μετατρέψουν το χορτάρι σε ένα πλήθος χημικών ενώσεων, όπως είναι τα συστατικά του γάλακτος.

Το χορτάρι περιέχει ελάχιστα από τα πολλά μόρια λίπους, πρωτεϊνών, υδατανθράκων και βιταμινών που υπάρχουν στο αγελαδινό γάλα, αλλά οι αγελάδες μπορούν να διασπούν τα συστατικά του χόρτου σε μικρές χημικές μονάδες, που στη συνέχεια χρησιμοποιούνται ως θεμέλια πάνω στα οποία χτίζουν τα μεγάλα μόρια του γάλακτος. Οι αγελάδες μπορούν να αποσυνθέτουν ένα μέρος του χόρτου μόνες τους, αλλά κατά κανόνα υποβοηθούνται από αμέτρητους μονοκύτταρους οργανισμούς στο πρώτο τμήμα του τετραμερούς στομαχιού τους (προστόμαχος). Αυτοί αποσπούν, για παράδειγμα, την κυτταρίνη από το χόρτο, παράγοντας ποικιλία λιπαρών οξέων και σακχάρων. Ο προστόμαχος είναι ο μεγαλύτερος λέβητας ζύμωσης της φύσης. Χάρη στον τεράστιο πληθυσμό από βακτήρια και μονοκύτταρους οργανισμούς που διαθέτει στο πεπτικό της σύστημα, η αγελάδα μπορεί να τραφεί ακόμη και με χαρτόνι, αν παραστεί ανάγκη.

Είναι αυθεντικά τα χρώματα των διαστημικών φωτογραφιών;

Βλέπουμε συχνά εντυπωσιακά πολύχρωμες διαστημικές φωτογραφίες. Είναι τα χρώματα αυτά αυθεντικά ή τεχνητά;

Τα όμορφα χρώματα των φωτογραφιών που λαμβάνουμε από τηλεσκόπια όπως το Hubble δεν αντιστοιχούν πάντα σε αυτό που θα έβλεπαν τα μάτια μας. Το Hubble καταγράφει την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπουν τα διάφορα ουράνια σώματα με ειδικούς ηλεκτρονικούς ανιχνευτές, οι οποίοι δημιουργούν εικόνες σε διάφορες αποχρώσεις του μαύρου και του άσπρου.

Μια έγχρωμη εικόνα του Hubble είναι συνήθως το αποτέλεσμα του συνδυασμού δύο ή περισσότερων τέτοιων «γκρίζων» εικόνων, το δε χρώμα έχει προστεθεί κατά τη διάρκεια της τεχνικής επεξεργασίας τους. Το χρώμα μιας εικόνας του Hubble δεν αντιστοιχεί πάντα σε αυτό που θα βλέπαμε με τα μάτια μας, αν μπορούσαμε να δούμε από κοντά το ουράνιο σώμα που φωτογραφήθηκε. Και αυτό γιατί συχνά το χρώμα χρησιμοποιείται ως εργαλείο προκειμένου να τονιστούν συγκεκριμένες λεπτομέρειες, ή να εμφανιστούν κάποιες άλλες, οι οποίες, επειδή αντιστοιχούν σε ακτινοβολίες αόρατες για το ανθρώπινο μάτι, δε θα μπορούσαμε να τις δούμε ποτέ. Τα παραπάνω παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά.

Επιτίθενται ποτέ οι φάλαινες στους ανθρώπους;

Οι όρκες βγαίνουν συχνά στα ρηχά για να βρουν τη λεία τους. Κινδυνεύουν και οι άνθρωποι από ενδεχόμενη επίθεσή τους;

Υπάρχουν ελάχιστα καταγεγραμμένα περιστατικά επιθέσεων φαλαινών σε ανθρώπους και δεν υπάρχει λόγος να ανησυχεί κανείς όταν κολυμπά σε νερά που φιλοξενούν φάλαινες. Φάλαινες σε αιχμαλωσία έχουν επιδείξει, σε ελάχιστες περιπτώσεις, επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους φροντιστές τους. Επίσης, παλιότερα, όταν το κυνήγι της φάλαινας γινόταν με καμάκια που έριχναν άνθρωποι από μικρές βάρκες, οι μεγάλες φάλαινες μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνες για τους φαλαινοθήρες – πάντα όμως για λόγους αυτοάμυνας και όχι επειδή πραγματικά είναι επιθετικές έναντι των ανθρώπων.

Από όλα τα Οδοντοκήτη, οι όρκες έχουν τη μεγαλύτερη ποικιλία στη διατροφή τους. Κυνηγούν τα πάντα, από ψάρια και καλαμάρια μέχρι πουλιά και χελώνες, είναι δε οι μόνες φάλαινες που κυνηγούν άλλα θηλαστικά. Οι όρκες είναι ευφυείς κυνηγοί, που κυνηγούν είτε μόνες είτε σε συνεργασία με άλλες όρκες από το κοπάδι τους. Μπορούν να σκοτώσουν ακόμη και φάλαινες μεγαλύτερου μεγέθους από τις ίδιες. Ωστόσο, παρότι η θάλασσα είναι το στοιχείο της όρκας, η λεία της δε θα πρέπει να αισθάνεται ασφαλής ούτε στη στεριά – τουλάχιστον αν βρίσκεται κοντά στη θάλασσα.

Στις ακτές της Παταγονίας στην Αργεντινή συγκεντρώνονται κάθε χρόνο μεγάλες αποικίες από θαλάσσιους ελέφαντες και φώκιες για να αναπαραχθούν – μια δραστηριότητα που δε διαφεύγει της προσοχής της όρκας. Πολλοί θαλάσσιοι ελέφαντες και φώκιες πέφτουν θύματα μέσα στη θάλασσα, αλλά ορισμένες όρκες έχουν επίσης αναπτύξει μια τεχνική για να αιχμαλωτίζουν τη λεία τους στην ακτή. Η όρκα κολυμπάει με μεγάλη ταχύτητα μέσα στα κύματα και βγαίνει σχεδόν ολόκληρη έξω στην ακτή, προκειμένου να αρπάξει ένα θαλάσσιο ελέφαντα ή μια φώκια που έχει βρει καταφύγιο εκεί. Στη συνέχεια, επιστρέφει στο νερό με τη λεία της. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν έχουν καταγραφεί επιθέσεις τέτοιου είδους σε ανθρώπους.

Πώς μετράμε το υψόμετρο σε άλλους πλανήτες;

Στη Γη το ύψος των βουνών υπολογίζεται με βάση την επιφάνεια της θάλασσας. Πώς όμως μετράμε το ύψος των βουνών σε πλανήτες όπως ο Άρης και η Αφροδίτη, που δεν έχουν θάλασσα;

Σε άλλους πλανήτες, όπου δεν υπάρχουν θάλασσες, πρέπει να ορίσουμε κάποιο υψομετρικό μέσο όρο ως σημείο αναφοράς, και αυτό επιτυγχάνεται με μετρήσεις που γίνονται με λέιζερ ή με ραντάρ. Οι υψομετρικές διαφορές της επιφάνειας του Άρη έχουν υπολογιστεί με μεγάλη ακρίβεια από τη διαστημοσυσκευή Mars Global Surveyor. Οι μετρήσεις, που έγιναν με το όργανο Mars Orbiter Laser Altimeter, προσδιόρισαν τη μέση ακτίνα στον ισημερινό του Άρη στα 3.396.200 μέτρα, με περιθώριο λάθους συν πλην 160 μέτρα. Η μέτρηση αυτή χρησιμοποιείται τώρα ως ένα συμβατικό «υψομετρικό μηδέν» για τον Άρη.

Με τον ίδιο τρόπο μετρήθηκαν οι υψομετρικές διαφορές στην Αφροδίτη από τη διαστημοσυσκευή Magellan, που βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη επί τέσσερα χρόνια, από το 1990 ως το 1994. Σε αυτή την περίπτωση, το υψομετρικό μηδέν προσδιορίστηκε ως ο μέσος όρος του υψομέτρου του επίπεδου εδάφους που συνιστά το 80% της επιφάνειας του πλανήτη.

Υπήρξε πράγματι ο Πύργος της Βαβέλ;

Έχω ακούσει ότι ο Πύργος της Βαβέλ θα έφτανε ως τον ουρανό, αλλά υπήρξε πράγματι, και τι είδους πύργος ήταν;

Το 11ο κεφάλαιο της Γένεσης της Παλιάς Διαθήκης λέει ότι κάποτε όλοι οι άνθρωποι μιλούσαν την ίδια γλώσσα και κατοικούσαν στη χώρα Σεναάρ (στη Μεσοποταμία), όπου και άρχισαν να χτίζουν μια πόλη και έναν πύργο που θα έφτανε «μέχρι τον ουρανό». Δεν τα κατάφεραν όμως ποτέ, καθώς ο Θεός, για να τους τιμωρήσει για την αλαζονεία τους, τους διασκόρπισε σε όλο τον κόσμο, αφού πρώτα τους έκανε να μιλούν διαφορετικές γλώσσες, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Γι’ αυτό και η περιοχή εκείνη ονομάστηκε Βαβέλ, που στα εβραϊκά σημαίνει «σύγχυση».

Η ονομασία «Βαβέλ» δεν έχει καμιά σχέση με τη Βαβυλώνα, που είναι ελληνοποιημένη απόδοση της ακκαδικής λέξης Babilu, που σημαίνει «Πύλη των θεών».

Ο Πύργος που αναφέρεται στη Γένεση παραπέμπει σε ένα ζιγκουράτ – ένα είδος κλιμακωτής πυραμίδας από ψημένους πλίνθους, με ένα ναό στην κορυφή του. Στη Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ) υπάρχουν ίχνη ζιγκουράτ ηλικίας 6.000 ετών. Επίσης, στη Βαβυλώνα υπήρχε ένα ζιγκουράτ με το όνομα Etemenanki. Η πρώτη αναφορά για τον πύργο αυτό γίνεται σε μια επιγραφή του 680 π.Χ., αλλά είναι πολύ παλιότερος, και πιθανόν να αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης για τη βιβλική ιστορία του Πύργου της Βαβέλ.