ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ

Γιατί οι τρίχες δεν μεγαλώνουν το ίδιο;

Οι τρίχες των φρυδιών και του δέρματος, για παράδειγμα, δεν μεγαλώνουν γρήγορα. Γιατί;

Ο άνθρωπος έχει στο σώμα του 5 εκατομμύρια τρίχες. Από αυτές οι 100.000 μεγαλώνουν στο κρανίο, ενώ οι υπόλοιπες βρίσκονται διάσπαρτες στο υπόλοιπο σώμα, με εξαίρεση τις παλάμες και τις πατούσες. Κάθε τρίχα δημιουργείται σε έναν τριχοφόρο θύλακα, που προγραμματίζεται από τις ουσίες-σήματα του σώματος που αποφασίζουν αν θα αναπτυχθεί ή θα ανασταλεί, πέφτοντας σε λήθαργο και στη συνέχεια κυριολεκτικά.

Το μήκος κάθε τρίχας προσδιορίζεται από τη διάρκεια της φάσης ανάπτυξης. Για τις τρίχες της κεφαλής η ανάπτυξη μπορεί να κρατήσει αρκετά χρόνια, ενώ γι’ αυτές των φρυδιών απαιτούνται λίγοι μήνες.

Ο κύκλος των θυλάκων προσδιορίζεται από διάφορες ορμόνες, στις οποίες όμως όλοι οι θύλακες δεν αντιδρούν ομοιόμορφα. Έτσι, οι τρίχες αναπτύσσονται με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο στα διάφορα σημεία του σώματος. Οι ανδρικές φυλετικές ορμόνες, για παράδειγμα, ελάχιστα επηρεάζουν τις τρίχες του κεφαλιού. Συμβάλλουν όμως καθοριστικά στην ανάπτυξη των τριχών στα φρύδια και τη γενειάδα. Αντιθέτως, οι γυναικείες φυλετικές ορμόνες ελάχιστο ρόλο παίζουν στις τρίχες του προσώπου.

Ωστόσο, φροντίζουν να διατηρούν τους θύλακες του κεφαλιού σε διαρκή φάση ανάπτυξης, προσδίδοντας στις γυναίκες πλούσια κόμη.

Γιατί η καρδιά έχει το σχήμα που γνωρίζουμε;

Κανείς δεν γνωρίζει την αρχική προέλευση του σχήματος της καρδιάς, που έχει συνδεθεί με τον έρωτα και την αγάπη. Η στιλιζαρισμένη, συμβολική καρδιά εν μέρει μόνο μοιάζει με το ανατομικό όργανο. Τα δύο χαρακτηριστικά τόξα από πάνω, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν στην καρδιά που χτυπά στο σώμα μας. Τα εν λόγω τόξα παραπέμπουν με σαφήνεια στη θηλυκότητα.

Επιπρόσθετα, το συγκεκριμένο σχήμα προσιδιάζει στο αιγυπτιακό ιερογλυφικό για την καρδιά. Η καρδιά για τους Αιγυπτίους ήταν υψίστης σημασίας, όχι μόνο για τη λειτουργία του σώματος αλλά και για την ψυχή. Γι’ αυτό ήταν το μόνο όργανο που δεν το αφαιρούσαν κατά τη διαδικασία της ταρίχευσης, καθώς όφειλε να ζυγίζει όσο το βάρος ενός φτερού, για να μπορέσει η ψυχή του νεκρού να λάβει την άδεια εισόδου στον κάτω κόσμο.

Η καρδιά ίσως πήρε το σχήμα της από τον καρπό του φυτού σίλφιου, που ήταν χαραγμένο σε νομίσματα. IMAGE: WIKIMEDIA

Ένα άλλο αρχαίο σχήμα που μοιάζει επίσης πολύ με τη συμβολική καρδιά είναι ο καρπός του βοτάνου Silphium, γνωστού ως «σίλφιο». Πρόκειται για ένα είδος μάραθου που φυόταν στην παραλιακή πόλη της Κυρήνης, στη σημερινή Λιβύη. Αυτό το φυτό υπήρξε για την Κυρήνη προσοδοφόρο εξαγωγικό προϊόν. Μάλιστα, το χάρασσαν, είτε με τη μορφή του φυτού είτε ως καρπό, σε νομίσματα της εποχής. Ο καρπός του είχε επίσης το σχήμα της καρδιάς.

Το σίλφιο το χρησιμοποιούσαν ως λαχανικό και ως καρύκευμα. Σύμφωνα όμως με το γεωγράφο Στράβωνα, είχε και θεραπευτικές ιδιότητες. Ο Ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει πως το χρησιμοποιούσαν επίσης ως αντίδοτο για τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Αυτή ακριβώς η χρήση του, κατά τους ιστορικούς, το ανέδειξε σε σύμβολο του έρωτα και του ρομαντισμού.

Τι είναι το πολικό σέλας;

Με τον όρο «πολικό σέλας» εννοούμε τόσο το βόρειο όσο και το νότιο. Η διεθνής ονομασία του είναι «aurora», το όνομα της θεάς της αυγής, ενώ το ελληνικό της όνομα, όπως περιγράφεται στην Ελληνική Μυθολογία, είναι Ηώ. Δεν συνδέεται συμπτωματικά με την αυγή, αφού το φως την ώρα εκείνη θυμίζει το κόκκινο φως του πολικού σέλαος. Read more

Γιατί τα σύννεφα έχουν διαφορετικά σχήματα;

IMAGE: BERNARD MUHR

Με δυο λόγια, το σχήμα των νεφών περιγράφει το χρονικό της δημιουργίας τους. Τα σύννεφα δημιουργούνται όταν ψύχεται ο αέρας. Καθώς ο ψυχρός αέρας περιέχει λιγότερους υδρατμούς απ’ ό,τι ο θερμός, οι πλεονάζοντες υδρατμοί μετατρέπονται σε σταγονίδια, που αργά αργά πέφτουν στη γη μέσω του αέρα.

Για τα περισσότερα σύννεφα, η ψύξη είναι αποτέλεσμα της ανοδικής πορείας του αέρα σε επίπεδα όπου η πίεση είναι χαμηλότερη και επομένως η θερμοκρασία πέφτει. Η ταχύτητα ανόδου του αέρα καθορίζει το σχήμα των νεφών. Αν η ταχύτητα είναι μεγάλη, τότε δημιουργούνται νέφη-σωρείτες, που θυμίζουν λευκά κουνουπίδια με μαύρη βάση και ξεχωρίζουν για το ύψος τους παρά για το πλάτος τους. Αν η ταχύτητα ανόδου είναι μικρή –συχνά πάνω από μεγάλες εκτάσεις και σε συνδυασμό με την κίνηση μιας θερμότερης αέριας μάζας που «γλιστρά» πάνω από μια ψυχρότερη–, τότε έχουμε πολλά μικρά σταγονίδια που δημιουργούν νέφη-στρώματα. Πρόκειται για σκοτεινότερα και αρκετά απλωμένα σύννεφα, που εκτείνονται στον ουρανό σε οριζόντιες πεπλατυσμένες στρώσεις.

Το σχήμα κάθε τύπου νέφους αποτυπώνει και την επίδραση της θερμοκρασίας της επιφάνειας πάνω από την οποία κινήθηκε ο αέρας.

Ψηλά στην ατμόσφαιρα ο αέρας είναι αλλού σταθερός και αλλού ασταθής, ανακόπτοντας έτσι ή ενισχύοντας, κατά περίπτωση, τα ανοδικά ρεύματα. Επομένως, το σχήμα των νεφών προσδιορίζεται γενικά από τη θερμοκρασία και την ανοδική κίνηση του αέρα.

Από πού προέρχεται το γλυκό νερό;

IMAGE: CLAUS LUNAU

Το γλυκό νερό δημιουργείται όταν εξατμίζεται το θαλασσινό νερό και στη συνέχεια υγροποιείται και πάλι υπό μορφή σταγονιδίων. Όταν εξατμίζεται, το νερό μεταπηδά από την υγρή του μορφή στην αέρια (υδρατμοί). Κατά τη διαδικασία αυτή, όμως, το αλάτι δεν περνά σε αέρια μορφή. Ψηλά στην ατμόσφαιρα, οι υδρατμοί, λόγω των ανοδικών ψυχρών αέριων ρευμάτων, συμπυκνώνονται σε μικρά σταγονίδια γλυκού νερού και γίνονται σύννεφα. Τα σύννεφα, στη συνέχεια, απελευθερώνουν αυτά τα σταγονίδια με τον υετό – βροχή, χαλάζι ή χιόνι. Το μεγαλύτερο ποσοστό του υετού πέφτει στη θάλασσα, αλλά ένα μέρος του πέφτει στην ξηρά. Αυτό το τελευταίο μπορεί είτε να εξατμιστεί και πάλι στην ατμόσφαιρα είτε να φτάσει στο υπέδαφος, δημιουργώντας υπόγεια ύδατα, λίμνες και ποτάμια, απ’ όπου και ρέει ξανά προς τη θάλασσα.

Όλος αυτός ο κύκλος εξάτμισης, υγροποίησης, υετού, υπογειοποίησης και επιστροφής στη θάλασσα αποκαλείται κύκλος του νερού. Το γλυκό νερό αποτελεί το 2,7% περίπου του συνολικού νερού του πλανήτη. Το μεγαλύτερο μέρος του, το 2%, είναι πάγος και παγετώνες. Οι λίμνες αντιστοιχούν μόλις σε 0,009%, τα ποτάμια σε 0,00001%, ενώ ένα 0,7% περίπου είναι τα υπόγεια ύδατα, οι υδρατμοί της ατμόσφαιρας και η υγρασία του εδάφους.

Πώς προέκυψε το κιλό;

Το χιλιόγραμμο είναι το βάρος ενός πρωτοτύπου από πλατίνα και 10% ιρίδιο το οποίο φυλάσσεται στο Παρίσι. IMAGE: AFP / SCANPIX

Το κιλό, ή καλύτερο το χιλιόγραμμο, είναι μια θεμελιώδης μονάδα του Διεθνούς Συστήματος Μονάδων.

Ένα κιλό έχει χίλια γραμμάρια. Το γραμμάριο ως μονάδα μέτρησης προσδιορίστηκε για πρώτη φορά το 1795 στο Παρίσι, ως το βάρος μιας ποσότητας νερού που γεμίζει έναν κύβο με πλευρές μήκους ενός εκατοστού και υπό θερμοκρασία 40C. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το κιλό προσδιορίστηκε ως το βάρος ενός λίτρου νερού.

Ωστόσο, δεν ήταν εύκολο να γίνουν ακριβείς μετρήσεις με ένα πρωτότυπο βασισμένο στο νερό. Το 1799, καθιερώθηκε ένας νέος τρόπος προσδιορισμού, με βάση την πλατίνα. Αργότερα, το 10% της πλατίνας αντικαταστάθηκε από το στοιχείο ιρίδιο.

Πώς υπολογίζουμε τη μάζα του Ήλιου;

Για να υπολογίσουμε τη μάζα του Ήλιου, πρέπει να γνωρίζουμε την ταχύτητα της Γης και την από-στασή της από τον Ήλιο. IMAGE: SPL / FOCI

Οι αστρονόμοι μπορούν να υπολογίσουν τη μάζα του Ήλιου παρατηρώντας απλώς την τροχιά της Γης, και συγκεκριμένα την απόστασή της από τον Ήλιο και την ταχύτητα περιφοράς της γύρω από αυτόν.

Επειδή η τροχιά της Γης είναι ελλειπτική, χρησιμοποιούμε τη μέση απόσταση της Γης από τον Ήλιο, γνωστή ως Αστρονομική Μονάδα, που ισούται με περίπου 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Με βάση αυτή, μπορούμε να υπολογίσουμε τη μέση απόσταση που διανύει η Γη σε ένα χρόνο, όταν και συμπληρώνει μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο. Αυτή η απόσταση είναι περίπου 940 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

Γνωρίζοντας και την ακριβή διάρκεια του γήινου έτους, μπορούμε τώρα να υπολογίσουμε την ταχύτητα με την οποία η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο και η οποία είναι 30 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο – περίπου 107.000 χιλιόμετρα την ώρα. Αυτή η ταχύτητα καθορίζεται ακριβώς από τη βαρυτική έλξη του Ήλιου.

Τώρα πρέπει να κάνουμε υπολογισμούς προς τα πίσω. Με βάση την ταχύτητα της Γης και την απόστασή της από τον Ήλιο, μπορούμε να υπολογίσουμε τη δύναμη της βαρυτικής έλξης που ασκεί ο Ήλιος στη Γη. Κατόπιν, με τη βοήθεια του νόμου του Νεύτωνα, μπορούμε να βρούμε απευθείας τη μάζα του Ήλιου, που είναι περίπου 2 x 1030 κιλά.

Με παρόμοιο τρόπο, μπορούμε να υπολογίσουμε τη μάζα της Γης μελετώντας την κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη και επίσης τη μάζα των υπόλοιπων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος και συγκεκριμένα όσων εξ αυτών έχουν δορυφόρους – ευτυχώς έχουν οι περισσότεροι.

Απομένουν η Αφροδίτη και ο Ερμής, που δεν έχουν δορυφόρους. Ο προσδιορισμός της μάζας τους ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Έπρεπε να μπούμε στη διαστημική εποχή, όταν διαστημοσυσκευές πέρασαν από μπροστά τους, για να βρούμε τις ακριβείς τιμές της μάζας των δύο αυτών πλανητών. Μέχρι τότε, οι αστρονόμοι επινοούσαν διάφορες εξαιρετικά πολύπλοκες μεθόδους και μετρούσαν την πολύ ασθενή επίδραση που έχει η Αφροδίτη και ο Ερμής στους κοντινούς τους πλανήτες – τη Γη, για παράδειγμα.

Γιατί γκριζάρουν οι κρόταφοί μας;

Οι τρίχες του σώματός μας παράγουν χρώμα για περιορισμένο αριθμό ετών. Αυτή η περίοδος είναι γενετικά προσδιορισμένη και ποικίλλει ανάλογα με τη θέση της τρίχας.

Κάθε τρίχα δημιουργείται σε ένα τριχοθυλάκιο, που δεν είναι παρά μια ομάδα κυττάρων του δέρματος, διαφόρων τύπων. Μια τρίχα του κεφαλιού έχει κατά κανόνα έναν κύκλο ζωής δύο έως έξι ετών, μετά πέφτει, και το τριχοθυλάκιο αρχίζει να δημιουργεί μια καινούργια τρίχα. Τις πρώτες δέκα φορές όλα πάνε μια χαρά, αλλά από κει και πέρα αρχίζουν τα προβλήματα.

Αυτό σημαίνει είτε ότι το τριχοθυλάκιο είναι πλέον άχρηστο και δεν μπορεί να δημιουργήσει νέα τρίχα είτε ότι έχουν καταστραφεί τα εξειδικευμένα κύτταρα, τα μελανοκύτταρα, που παράγουν τη χρωστική ουσία μελανίνη. Όσο προχωρά η φθορά των μελανοκυττάρων, τόσο τα μαλλιά γκριζάρουν, μέχρι που ασπρίζουν τελείως, όταν πια δεν τροφοδοτούνται καθόλου με μελανίνη.

Γιατί δεν πρέπει να διατηρούμε μαζί φρούτα και λουλούδια;

Χτυπημένα λουλούδια και φρούτα παράγουν μια ορμόνη που επιταχύνει την ωρίμανσή τους. IMAGE: SHUTTERSTOCK

Τα φυτά, όπως και τα ζώα, αξιοποιούν διάφορες ορμόνες για τη σωστή ανάπτυξη και εξέλιξή τους. Μία από αυτές τις αυξητικές ορμόνες είναι το αέριο αιθυλένιο, που επιδρά ποικιλοτρόπως στα φυτά. Η σημαντικότερη πάντως λειτουργία του είναι η ρύθμιση της ωρίμανσης και της γήρανσης των φρούτων. Το αιθυλένιο επιταχύνει τη διαδικασία, αφού όσο περισσότερο είναι τόσο ταχύτερα ωριμάζουν τα φρούτα και μαραίνονται τα λουλούδια.

Τα λουλούδια και τα φρούτα δεν είναι μόνο ευαίσθητα στο αιθυλένιο. Και τα ίδια παράγουν την ορμόνη, σε αέρια μορφή. Μάλιστα η παραγωγή της είναι ανάλογη του βαθμού καταπόνησής τους. Για παράδειγμα, όταν κόβουμε ένα τριαντάφυλλο, καταστρέφουμε μερικά από τα κύτταρα του κοτσανιού, αυξάνοντας την παραγωγή αιθυλενίου. Γι’ αυτό τα λουλούδια που κοσμούν τα βάζα μας μαραίνονται ταχύτερα σε σύγκριση με αυτά που βρίσκονται στον κήπο.

Το ίδιο ισχύει και με τα φρούτα, που με τα χτυπήματα μωλωπίζονται. Και σε αυτή την περίπτωση ενεργοποιείται η διαδικασία παραγωγής αιθυλενίου, που επιταχύνει την ωρίμανσή τους. Αν ένα μήλο στη φρουτιέρα χτυπηθεί ή ένα λουλούδι του μπουκέτου τσακίσει, θα παραχθεί περισσότερη από την κανονική ποσότητα αιθυλενίου, η οποία και εξαπλώνεται στα υπόλοιπα μήλα ή λουλούδια.

Γιατί το χταπόδι έχει ράμφος;

Τα χταπόδια, κάποια στιγμή της εξελικτικής διαδικασίας, άρχισαν να εκκρίνουν κερατίνη που συνέβαλε στη δημιουργία του ράμφους. IMAGE: ALAMY / IMAGESELECT

Τα χταπόδια διαθέτουν στο στόμα τους, ανάμεσα στα πλοκάμια τους, ένα σκληρό και μυτερό ράμφος. Έχει πολλές ομοιότητες με το ράμφος του παπαγάλου, αλλά δεν τα συνδέει καμία εξελικτική σχέση. Πολλά μαλάκια, όπως το σαλιγκάρι, έχουν μια μασητική συσκευή που μοιάζει με οδοντωτή γλώσσα. Κατά την εξελικτική διαδικασία ανέπτυξαν γύρω από το στόμα ένα ιδιαίτερο στρώμα κυττάρων που εκκρίνει κερατίνη, δημιουργώντας το ράμφος. Το σκληρό ράμφος προσφέρει συγκριτικό πλεονέκτημα στα χταπόδια, καθώς μπορούν να θρυμματίζουν μεγάλα θηράματα, τα οποία και στη συνέχεια διαλύουν με την οδοντωτή τους γλώσσα.

Η χρήση του ράμφους δεν περιορίζεται στην αναζήτηση της τροφής. Επεκτείνεται και στην ενίσχυση των αμυντικών μέσων έναντι των εχθρών τους. Κάποια χταπόδια, με τη βοήθεια του ράμφους τους. μπορούν και τρώνε καβούρια με πολύ σκληρό κέλυφος. Ανοίγουν τρύπες στο κέλυφος και ρουφούν τη σάρκα στο εσωτερικό.

Ορισμένα άλλα, όπως αυτό με τους μπλε δακτυλίους, του γένους Hapalochlaena, με μήκος μόλις 10 εκατοστά, που ζει στους κοραλλιογενείς υφάλους της Αυστραλίας, χρησιμοποιεί το ράμφος του και για να αμύνεται. Με ένα δάγκωμά του εκχέει ποσότητα δηλητηρίου ικανή να σκοτώσει αρκετούς ανθρώπους. Το πάνω μέρος του ράμφους είναι πανομοιότυπο σε όλα τα χταπόδια, ενώ το κάτω, κατά κανόνα, διαφέρει από είδος σε είδος, βοηθώντας έτσι στον προσδιορισμό τους.

Λειτουργίες του ράμφους
• Θρυμμάτισμα του θηράματος
• Απόσπαση της τροφής από το κέλυφος
• Άμυνα κατά των εχθρών