admin

Μπορούμε πράγματι να πιστέψουμε στη θεωρία της εξέλιξης;

Οι θρησκευόμενοι που υποστηρίζουν την εκδοχή της Δημιουργίας αναφέρουν συχνά το μάτι σαν ένα όργανο το οποίο η θεωρία της εξέλιξης αδυνατεί να εξηγήσει. Υπάρχει μια καλή απάντηση σε αυτό;

Το μάτι των θηλαστικών είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο αισθητήριο όργανο και, αν αφαιρέσουμε έστω και ένα μικρό τμήμα του –π.χ., τον αμφιβληστροειδή–, παύει να λειτουργεί. Όμως, τόσο στα σημερινά ζώα όσο και σε εκείνα που έχουν εκλείψει, μπορεί κανείς να βρει όλα τα ενδιάμεσα στάδια που απαιτούνται για να αναπτυχθεί εξελικτικά ένα λειτουργικό μάτι. Αυτό το έχει αποδείξει, μεταξύ άλλων, και ο Σουηδός βιολόγος Dan-Eric Nilsson.

Σε ένα πρωταρχικό στάδιο, ορισμένα φωτοευαίσθητα κύτταρα στο δέρμα ενός ζώου που ζει στα βάθη της θάλασσας μπορούν να προσφέρουν σ’ αυτό ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Όταν το φως διεγείρει τα κύτταρα, το ζώο γνωρίζει ότι είναι εκτεθειμένο και, συνεπώς, αποτελεί εύκολη λεία. Όταν πέσει πάνω στα κύτταρα η σκιά ενός αρπακτικού, το ζώο ίσως προλάβει να κρυφτεί. Σε ένα δεύτερο στάδιο, θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι, αν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα βρίσκονται πιο βαθιά στο δέρμα ή σε ένα θύλακο, θα είναι πιο προστατευμένα. Εάν όλα μαζί σχηματίσουν και ένα ημισφαίριο, τότε το ζώο θα μπορεί επιπλέον να αντιληφθεί από πού προέρχεται, π.χ., η σκιά του αρπακτικού, ανάλογα με τη θέση των κυττάρων που διεγείρονται. Μια διαφανής εξωτερική μεμβράνη μπορεί, στη συνέχεια, να λειτουργήσει ως προ-στατευτική ασπίδα για τα κύτταρα, και, αν αυτή διαθλά ταυτόχρονα το φως, τότε μπορεί να αυξήσει τη φωτοευαισθησία του οργάνου.

Κάθε μεμονωμένο βήμα αποτελεί μια βελτίωση ενός ήδη λειτουργικού συστήματος. Συνεπώς, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι με συνεχείς βελτιώσεις του συστήματος μέσω της εξέλιξης μπορέσαμε να φτάσουμε μέχρι το ανθρώπινο μάτι. Έτσι, καταρρίπτεται αυτό το θρησκευτικό επιχείρημα υπέρ της «Δημιουργίας». Σύνθετα μάτια, μάλιστα, έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα σε αρκετές ομάδες ζώων.

Γιατί χρησιμοποιούμε αλάτι και πιπέρι;

Συνηθίζουμε να βάζουμε αλάτι και πιπέρι στο φαγητό μας. Γιατί;

Το χλωριούχο νάτριο, το γνωστό μαγειρικό αλάτι, διεγείρει στη γλώσσα μας τους γευστικούς υποδοχείς του αλμυρού, ένα από τα κύρια είδη γευστικών υποδοχέων. Το ότι η γεύση αυτή ήταν εύκολα αναγνωρίσιμη φαίνεται ότι άρεσε από παλιά στους προγόνους μας. Επιπλέον, το αλάτι είναι το μόνο καρύκευμα που, σε συγκεκριμένες ποσότητες, είναι αναγκαίο τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα.

Όσον αφορά το πιπέρι, πρόκειται μάλλον για μια «μόδα» αρκετών χιλιετιών, που αντέχει ακόμη. Το πιπέρι ήταν δημοφιλές ήδη στην αρχαία Ρώμη και, επειδή οι κόκκοι του είναι εύχρηστοι και η γεύση του ταιριάζει σε όλα σχεδόν τα φαγητά, η δημοτικότητά του επιβίωσε στο πέρασμα του χρόνου.

Ποιος επινόησε το τατουάζ και από πότε υπάρχει αυτή η συνήθεια;

Ποιος επινόησε το τατουάζ και από πότε υπάρχει αυτή η συνήθεια;

Ο καλλωπισμός του σώματος με τεχνικές τατουάζ –ή, επί το ελληνικότερον, με δερματοστιξία– έχει ιστορία περισσότερων από 5.000 ετών. Ο γνωστός «άνθρωπος των πάγων», η μούμια Otzi, που βρέθηκε σε έναν παγετώνα των Άλπεων το 1991, είχε 57 τατουάζ στο σώμα του. Τα τατουάζ του Otzi, που έζησε περίπου το 3.300 π.Χ., αποτελούνταν από στιγμές και μικρές γραμμές των οποίων τη σημασία δε γνωρίζουμε. Πιθανότατα η παράδοση αυτή είναι ακόμη παλιότερη.

Δεν μπορούμε, προφανώς, να ξέρουμε ποιος επινόησε πρώτος τα τατουάζ, αλλά είναι βέβαιο πως ήταν διαδεδομένα σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι αρχαίοι Σκύθες, για παράδειγμα, που ζούσαν βόρεια της Μαύρης Θάλασσας, ήταν φημισμένοι για τα τατουάζ τους. Τα παλιότερα γνωστά τατουάζ που αναπαριστούν εικόνες ανήκουν σε ένα φύλαρχο 2.400 ετών, ο οποίος έφερε στο σώμα του παραστάσεις ζώων και τοτέμ. Οι κάτοικοι των αρκτικών περιοχών συνήθιζαν επίσης να κάνουν τατουάζ από πολύ παλιά. Επιπλέον, στη Σκανδιναβία έχουν βρεθεί βελόνες από την Εποχή του Χαλκού (1700-500 π.Χ.), που πιστεύεται ότι χρησιμοποιούνταν για δερματοστιξία.

Πώς βγαίνουν τα νύχια;

Όταν χτυπάμε το νύχι μας, αυτό μερικές φορές μαυρίζει και βγαίνει. Πώς βγαίνει, πού βρίσκονται τα καινούργια νύχια και γιατί μακραίνουν όταν τα κόβουμε;

Τα νύχια αποτελούνται κυρίως από τη σκληρή πρωτεΐνη κερατίνη, η οποία περιέχει στη σύστασή της άνθρακα, άζωτο, υδρογόνο, θείο και νερό. Πρόκειται για την ίδια βασική ουσία από την οποία σχηματίζονται οι τρίχες και τα μαλλιά μας, τα κέρατα των ζώων αλλά και το εξωτερικό στρώμα της επιδερμίδας μας.

Φαινομενικά, τα νύχια αρχίζουν να φυτρώνουν από την απονεκρωμένη πτυχή δέρματος που τα περιβάλλει. Ωστόσο, στην πραγματικότητα τα νύχια «φυτρώνουν» από τη ρίζα τους, η οποία βρίσκεται κάτω από την πτυχή της επιδερμίδας που βλέπουμε, όπου υπάρχουν εξειδικευμένα δερματικά κύτταρα τα οποία πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Τα νεαρά κύτταρα του νυχιού παράγουν μεγάλες ποσότητες κερατίνης, η οποία αποθηκεύεται μέσα σ’ αυτά. Καθώς η κερατίνη αυξάνεται, η δραστηριότητα του κυττάρου σταδιακά ελαττώνεται, με αποτέλεσμα το θάνατό του. Το νεκρό πλέον κύτταρο, που αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από κερατίνη, ωθείται σταδιακά από τα νεότερα κύτταρα προς τα έξω, πάνω στη σάρκα, η οποία τροφοδοτείται με αίμα από πολλά μικρά αγγεία, που δίνουν σε ένα υγιές νύχι το ρόδινο χρώμα του. Όπως είναι φανερό, λοιπόν, το νύχι δεν είναι μόνο η κερατινοποιημένη σκληρή πλάκα που βλέπουμε. Τραυματισμοί στα σημεία επαφής του με το δέρμα μπορούν να προκαλέσουν αποκόλληση ή να κάνουν το νύχι να «μαυρίσει», ενώ κακώσεις και βλάβες στη ρίζα του, στο ζωντανό του τμήμα, μπορούν να οδηγήσουν σε παροδική ή μόνιμη παραμόρφωση του νυχιού.

Η δραστηριότητα των κυττάρων στη ρίζα των νυχιών είναι αδιάλειπτη, με αποτέλεσμα τα νύχια να μη σταματούν ποτέ να αναπτύσσονται. Η συνεχής παραγωγή κερατίνης στην πραγματικότητα σπρώχνει προς τα εμπρός το ήδη σχηματισμένο νύχι πάνω στη σάρκα. Ο ρυθμός ανάπτυξης των νυχιών είναι πολύ αργός: 1-3 χιλιοστά το μήνα. Τα νύχια των χεριών αναπτύσσονται πιο γρήγορα –2-3 χιλιοστά το μήνα–, ενώ αυτά των ποδιών μεγαλώνουν μόνο κατά 1-1,5 χιλιοστό το μήνα. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επιταχύνουν ή επιβραδύνουν την ανάπτυξη των νυχιών, όπως, π.χ., η θερμοκρασία, η ηλικία του ατόμου και η περιποίησή τους.

Πώς εμφανίστηκε το νερό στη Γη;

Το νερό χαρακτηρίζει τη Γη μας. Ποια είναι, όμως, η προέλευσή του;

Σήμερα οι ωκεανοί καλύπτουν τα δύο τρίτα της επιφάνειας της Γης. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι. Τα πρώτα 500 περίπου εκατομμύρια χρόνια μετά τη γέννηση της Γης, η επιφάνεια του πλανήτη μας ήταν μάλλον μια κόκκινη θάλασσα πυρακτωμένης λάβας, που δεχόταν βομβαρδισμό μετεωριτών από το διάστημα. Οι μετεωρίτες περιέχουν περίπου μισό τοις εκατό νερό, και οι μεγάλες ποσότητες βράχων καταβροχθίζονταν από τις ρευστές μάζες της λάβας. Στη συνέχεια, το νερό μεταφερόταν, μαζί με το μάγμα, στα πολυάριθμα ηφαίστεια. Όμως, όταν εκρήγνυνται τα ηφαίστεια, δεν ξεπηδάει μόνο λάβα από τα έγκατα της Γης. Μαζί με το ρευστό μάγμα, εκτινάσσονται διάφορα αέρια μέσα από τις ρωγμές και τους κρατήρες, μεταξύ των οποίων και υδρατμοί.

Κατά την πρώιμη περίοδο της Γης, η θερμοκρασία ήταν τόσο υψηλή, που το νερό υπήρχε μόνο σε μορφή υδρατμών. Όταν, αργότερα, η θερμοκρασία μειώθηκε, οι υδρατμοί αυτοί άρχισαν να πέφτουν στην επιφάνεια του πλανήτη με τη μορφή βροχής. Έτσι, με το πέρασμα πολλών εκατομμυρίων ετών σχηματίστηκαν οι ωκεανοί. Οι παλιότερες μέχρι σήμερα ενδείξεις μαρτυρούν ότι το νερό πρωτοεμφανίστηκε στη Γη πριν από 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι υπήρχε στον πλανήτη μας μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα.

Γεννούν και τα ζώα σιαμαία δίδυμα;

Υπάρχουν γεννήσεις σιαμαίων διδύμων στο ζωικό βασίλειο; Και, αν συμβαίνει αυτό, μπορούν να επιβιώσουν τα ζώα που γεννιούνται έτσι;

Τα σιαμαία δίδυμα δεν είναι κάτι το άγνωστο στο ζωικό βασίλειο. Το φαινόμενο παρατηρείται συνήθως σε οικόσιτα ζώα και σε ζώα που γεννιούνται σε αιχμαλωσία, αλλά αυτό οφείλεται πιθανότατα στο γεγονός ότι τα σιαμαία δεν έχουν πολλές ελπίδες επιβίωσης στη φύση. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Το Σεπτέμβριο του 2005, βρέθηκε στην Κούβα ένα νεογέννητο χελωνάκι με δύο κεφάλια. Ειδήμονες του τοπικού ενυδρείου, οι οποίοι εξέτασαν το ζώο, διαπίστωσαν ότι τα κατάφερνε μια χαρά και έχαιρε άκρας υγείας.

Το φαινόμενο των σιαμαίων συναντάται πιο συχνά στα ερπετά, αλλά οι επιστήμονες δε γνωρίζουν γιατί συμβαίνει αυτό. Κατά κανόνα, πρόκειται για περιπτώσεις ατελούς διαχωρισμού περιορισμένης έκτασης. Έχουν αναφερθεί, για παράδειγμα, αρκετές χελώνες και φίδια με δύο κεφάλια. Στα ζώα αυτά, το κάθε κεφάλι έχει το δικό του εγκέφαλο, ενώ το υπόλοιπο σώμα, με όλα τα εσωτερικά του όργανα, είναι κοινό. Ωστόσο, αυτό δεν εμποδίζει τα δύο κεφάλια να δίνουν μεταξύ τους μάχη για την τροφή και να έχουν γενικά δική τους βούληση – κάτι που μπορεί γενικώς να κάνει τη ζωή του ζώου ακόμη πιο δύσκολη.

Οικόσιτα θηλαστικά, όπως τα άλογα, οι αγελάδες και τα πρόβατα, μπορεί επίσης να γεννηθούν με εν μέρει διαχωρισμένα κεφάλια, αλλά έχουν παρατηρηθεί και περιπτώσεις τετράποδων –κανονικά– ζώων με περισσότερα από τέσσερα πόδια. Στα πουλιά, αντίθετα, ο διαχωρισμός εντοπίζεται συνήθως στο κάτω μέρος του σώματος. Δεν είναι, για παράδειγμα, σπάνιο να δούμε νεοσσούς πάπιας ή κοτόπουλα με περισσότερα από δύο πόδια.

Γιατί τραυλίζουν ορισμένοι άνθρωποι;

Τι είναι ο τραυλισμός και γιατί τραυλίζει κάποιος σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ σε άλλες όχι;

Ο τραυλισμός είναι μια διαταραχή της ροής του λόγου, η οποία χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συγχρονισμού της εκφοράς, του τόνου και της αναπνοής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της ροής του λόγου από επαναλήψεις και καθυστερήσεις.

Οι επιστήμονες δε γνωρίζουν επακριβώς το λόγο για τον οποίο ορισμένοι άνθρωποι τραυλίζουν, αλλά το πρόβλημα αυτό οφείλεται πιθανότατα σε πολλούς παράγοντες. Αναμφίβολα οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτό μπορεί, π.χ., να το διαπιστώσει κανείς με τη συνήθη επιδείνωση του τραυλισμού σε συνθήκες στρες ή λόγω νευρικότητας. Αντίθετα, το πρόβλημα μπορεί να εξαφανιστεί παροδικά, υπό το κράτος ενθουσιασμού ή όταν το άτομο είναι απορροφημένο με κάποια άλλη σκέψη.

Όμως, και κάποιοι βιολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι πιθανό να μπλοκάρει ολόκληρος ο μηχανισμός της ομιλίας, με αποτέλεσμα να κλείσει όλος ή μέρος του λάρυγγα. Υπάρχει, επίσης, και κάποια μορφή κληρονομικής προδιάθεσης, καθώς στις μισές περίπου των περιπτώσεων τραυλίζουν και άλλα μέλη της οικογένειας.

Ο τραυλισμός εμφανίζεται 3 με 4 φορές συχνότερα στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια και παρουσιάζεται στο 1% του συνόλου των παιδιών ηλικίας 6 ετών.

Πώς λειτουργεί η μέθοδος του άνθρακα 14;

Πόσο ακριβής είναι η μέθοδος του άνθρακα 14 και πόσο παλιά αντικείμενα μπορεί να χρονολογήσει;

Τα άτομα της πιο συνηθισμένης μορφής του άνθρακα περιέχουν 6 πρωτόνια και 6 νετρόνια, και από αυτό προκύπτει η ονομασία άνθρακας 12. Ο άνθρακας 14 είναι ένα βαρύτερο, ραδιενεργό ισότοπο του άνθρακα, που περιέχει οκτώ νετρόνια στον ατομικό του πυρήνα. Ο άνθρακας 14 σχηματίζεται στην ατμόσφαιρα, όταν το στοιχείο έρχεται σε επαφή με την κοσμική ακτινοβολία του διαστήματος.

Τα φυτά προσλαμβάνουν από την ατμόσφαιρα και τις δύο μορφές άνθρακα, και έτσι ο άνθρακας 14 εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα. Όταν ένας οργανισμός πεθαίνει, παύει να απορροφά άνθρακα. Επειδή, όμως, ο άνθρακας 14 είναι ασταθής, μετασχηματίζεται αργά και σταθερά σε άζωτο μέσω ραδιενεργού διάσπασης. Ο χρόνος διάσπασης των μισών ατόμων του ραδιενεργού ισοτόπου, ο λεγόμενος «χρόνος ημιζωής», είναι 5.730 χρόνια. Αυτή είναι η γνώση που αξιοποιούμε, για να χρονολογήσουμε οστά, ξύλο και άλλα οργανικά υλικά με τη μέθοδο του άνθρακα 14.

Η μέθοδος άρχισε να εφαρμόζεται γύρω στο 1950, αλλά αρχικά απαιτούνταν πολύ μεγάλες ποσότητες άνθρακα, προκειμένου να προσδιοριστεί η ηλικία ενός αρχαιολογικού ευρήματος. Σήμερα, μόλις ένα χιλιοστό του γραμμαρίου είναι αρκετό. Το δείγμα τοποθετείται σε έναν επιταχυντή που, με απλά λόγια, μπορεί να ξεχωρίσει τον βαρύ άνθρακα 14 από τον ελαφρύτερο άνθρακα 12. Πρέπει όμως να υπάρχει στο δείγμα μια ορισμένη ελάχιστη ποσότητα άνθρακα 14, και γι’ αυτό η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί σε ευρήματα ηλικίας το πολύ μέχρι 50.000 ετών. Αν το δείγμα έχει ηλικία μικρότερη των 10.000 ετών, μπορεί να χρονολογηθεί με προσέγγιση 10-20 ετών.

Τι είναι οι γραμμές του δορυφόρου Ευρώπη;

Ο δορυφόρος του Δία Ευρώπη είναι καλυμμένος από μικρές και μεγάλες γραμμές. Πώς δημιουργήθηκαν αυτές;

Οι δομές που μοιάζουν με γραμμές στην επιφάνεια της Ευρώπης είναι χαράδρες και ρήγματα στον πάγο. Οι χαράδρες αυτές παίρνουν το χρώμα τους από πέτρες και ανόργανες ενώσεις που προέρχονται από το εσωτερικό του δορυφόρου.

Η Ευρώπη δομείται πιθανότατα από έναν μεταλλικό πυρήνα υψηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο και νικέλιο, με διάμετρο 1.200 χιλιομέτρων, ο οποίος περιβάλλεται από έναν πετρώδη μανδύα. Ανάμεσα σε αυτό το μανδύα και το σχετικά λεπτό επιφανειακό στρώμα πάγου, πάχους έως και 30 χιλιομέτρων, εκτιμάται ότι υπάρχει μια θάλασσα ρευστού ύδατος και παγολάσπης βάθους 100 περίπου χιλιομέτρων. Εξαιτίας των ισχυρών παλιρροϊκών δυνάμεων από το μητρικό πλανήτη Δία, ο οποίος απέχει μόλις 671.000 χιλιόμετρα, το στρώμα του πάγου συχνά σπάει, μετακινείται και παγώνει ξανά. Σε κάθε περιφορά της Ευρώπης γύρω από το Δία, που διαρκεί τριάμισι ημερονύκτια, το στρώμα του πάγου μπορεί να ανυψωθεί ή να βυθιστεί κατά 50 μέτρα. Τα ρήγματα που δημιουργούνται γεμίζουν με νερό και λάσπη από τη θάλασσα που βρίσκεται από κάτω, η οποία περιέχει διάφορες ανόργανες ενώσεις από τον πυρήνα της Ευρώπης. Οι ενώσεις αυτές συγκεντρώνονται στις χαράδρες ή παγώνουν στην επιφάνεια, δημιουργώντας αυτές τις χαρακτηριστικές γραμμές.

Η ασυνήθιστη όψη της Ευρώπης έχει προβληματίσει για καιρό τους αστρονόμους. Η διαστημοσυσκευή Galileo, από το 1995 μέχρι το 2003, βοήθησε σημαντικά στην αποκρυπτογράφηση των μυστικών του δορυφόρου του Δία, και οι μελλοντικές αποστολές που ήδη σχεδιάζονται αναμένεται να φωτίσουν ακόμη περισσότερα.

Έχουν αφαλό όλα τα θηλαστικά;

Δύσκολα μπορεί να διακρίνει κανείς τον αφαλό των ζώων, γιατί καλύπτεται από το τρίχωμά τους. Όλα όμως τα θηλαστικά έχουν αφαλό. Το ίδιο ισχύει ακόμη και για τα μαρσιποφόρα, όπως, π.χ., τα καγκουρό, που γεννιούνται και μετά αναπτύσσονται μέσα στο μάρσιπο της μητέρας τους.