Archive for December 2010
Πώς στοιβάζει η φύση τις πέτρες;
Βλέπουμε συχνά μεγάλες πέτρες να στέκονται η μια πάνω στην άλλη, σαν ένα σύμπλεγμα βράχων. Πώς βρέθηκαν εκεί;
Πράγματι, είναι να απορεί κανείς όταν βλέπει τεράστιες πέτρες να βρίσκονται η μια πάνω στην άλλη, για παράδειγμα σε μια πεδιάδα, αλλά η φύση έχει στην πράξη πολλούς τρόπους να «δημιουργεί» και να μετακινεί πέτρες. Τα νερά ποταμών, λιμνών και θαλασσών μπορούν να παρασύρουν μικρές σχετικά πέτρες, και μέχρι πριν από 10.000 χρόνια οι παγετώνες μετακινούσαν πέτρες στη βόρεια Ευρώπη.
Οι παγετώνες μπορούσαν να μεταφέρουν πέτρες βάρους χιλιάδων τόνων πολλά χιλιόμετρα μακριά. Αυτό δε σημαίνει ότι όλες οι μεγάλες πέτρες αυτού του είδους έχουν μετακινηθεί. Όταν οι βροχές και οι άνεμοι διαβρώνουν βουνά, το αποτέλεσμα είναι λάσπη, άμμος και πέτρες όλων των μεγεθών. Η λάσπη, η άμμος και οι μικρότερες πέτρες παρασύρονται από τα νερά και τους πάγους, ενώ οι μεγαλύτερες πέτρες όχι. Μετά τη διάβρωση του βουνού, και αφού οι κοιλάδες έχουν γεμίσει με άμμο και χαλίκια, το τοπίο μετατρέπεται από ένα απόκρημνο βουνό με κοιλάδες σε μια επίπεδη πεδιάδα με βράχους που προεξέχουν, οι οποίοι δεν είναι παρά ό,τι απέμεινε από τα βουνά που διαβρώθηκαν. Το κάτω μέρος των πελώριων αυτών βράχων στην πραγματικότητα είναι η παλιά κορυφή του βουνού, που έχει πλέον θαφτεί από χώμα.
Ποιος εφηύρε την ηλεκτρική σκούπα;
Κατά το 19ο αιώνα πολλοί προσπάθησαν να κατασκευάσουν μια ηλεκτρική σκούπα. Μεταξύ άλλων, ο Βρετανός μηχανικός Cecil Booth κατοχύρωσε μια σχετική ευρεσιτεχνία. Το μηχάνημά του μεταφερόταν πάνω σε ένα κάρο και ήταν εξοπλισμένο με ένα πλήθος από σωλήνες, που έμπαιναν μέσα στο σπίτι από τα παράθυρα. Το 1907 ο Αμερικανός James Murray Spangler εφηύρε μια φορητή ηλεκτρική σκούπα, και ο William Hoover, που ήταν άντρας της ξαδέλφης του, άρχισε να την παράγει.
Μπορούμε να προαισθανθούμε την κακοκαιρία;
Γιατί πολλοί άνθρωποι νιώθουν πόνους στις αρθρώσεις όταν επίκειται κακοκαιρία;
Όλοι οι άνθρωποι επηρεαζόμαστε από τον καιρό, και πιο συγκεκριμένα από την ατμοσφαιρική πίεση, τη θερμοκρασία και την υγρασία, που επιδρούν στην κατάσταση του σώματός μας. Η ατμοσφαιρική πίεση, για παράδειγμα, επηρεάζει άμεσα τα αιμοφόρα αγγεία, τους τένοντες, τις αρθρώσεις και τα άκρα. Η κακοκαιρία είναι συνυφασμένη με χαμηλή πίεση και υψηλή υγρασία, και το σώμα «καταγράφει» μια επικείμενη χειροτέρευση του καιρού.
Εδώ και χρόνια, είναι αντικείμενο συζήτησης το γιατί άτομα με αρθριτικές παθήσεις βιώνουν σοβαρότερα συμπτώματα όταν ο καιρός είναι κακός. Υπάρχουν πολλά αντικρουόμενα ερευνητικά αποτελέσματα, αλλά πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι όντως υπάρχει μια σημαντική επίδραση του καιρού στα άτομα με αρθριτικές παθήσεις.
Μια έρευνα από Ισπανούς επιστήμονες το 2004 έδειξε ότι η χαμηλή πίεση επιδεινώνει τους πόνους σε ανθρώπους που πάσχουν από αρθριτικά. Οι χαμηλές θερμοκρασίες μπορούν να επιδεινώσουν περαιτέρω τους πόνους από ρευματοειδή αρθρίτιδα. Αυτό οφείλεται στο ότι τένοντες, μύες, οστά και ιστοί σε ουλές παλιών τραυμάτων έχουν διαφορετική πυκνότητα, κι έτσι ο κρύος και υγρός καιρός ενδεχομένως τα διαστέλλει ή τα συστέλλει. Αυτό προκαλεί μικρές κινήσεις, που καταγράφονται από τους ευαίσθητους υποδοχείς πόνου στις αρθρώσεις που έχουν προσβληθεί από νόσο.
Τι χρώμα είχαν οι δεινόσαυροι;
Σε βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες οι δεινόσαυροι απεικονίζονται συνήθως πράσινοι, καφέ ή γκρι, αλλά πώς ξέρουμε τι χρώματα είχαν;
Το δέρμα διατηρείται σε απολιθώματα μόνο σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις. Αυτό μπορεί να συμβεί στην περίπτωση που ένα νεκρό ζώο πρόλαβε να μουμιοποιηθεί πριν εξελιχθεί η διαδικασία απολίθωσής του. Πάντως, έχουν βρεθεί κατά καιρούς φολίδες ή επιδερμίδα από διάφορα είδη δεινοσαύρων, και είναι ξεκάθαρο ότι οι δεινόσαυροι είχαν δέρμα παρόμοιο με αυτό των σημερινών ερπετών. Η σύσταση ορισμένων φολίδων οδήγησε ερευνητές να υποστηρίξουν ότι αυτές θα πρέπει να έφεραν κάποια χρωστική ουσία, αλλά ενδείξεις για συγκεκριμένα χρώματα δεν έχουν βρεθεί ποτέ, αφού η χρωστική διασπάται γρήγορα και τα απολιθώματα παίρνουν το χρώμα των πετρωμάτων μέσα στα οποία απολιθώνονται. Κατά συνέπεια, οι γνώσεις μας για το χρώμα των δεινοσαύρων είναι ελλιπείς, κι έτσι οι επιστήμονες βασίζονται κυρίως σε υποθέσεις.
Όπως και τα σημερινά ζώα, έτσι και οι δεινόσαυροι είναι σίγουρο ότι αναζητούσαν τροφή, αντιμετώπιζαν εχθρούς και έψαχναν για ταίρι. Γι’ αυτό και υποθέτουμε ότι τα χρώματά τους εξυπηρετούσαν τις ίδιες ανάγκες με αυτές των σημερινών ζώων, για παράδειγμα, το καμουφλάζ, ή την επικοινωνία με τα ομοειδή. Ένας δεινόσαυρος που ζούσε εν μέσω πυκνής βλάστησης μπορούμε να εικάσουμε ότι θα είχε πρασινωπό ή καφετί χρώμα, και ίσως επίσης να είχε βούλες ή λωρίδες συγκεκριμένου χρώματος, που θα τον βοηθούσαν να κρύβεται ανάμεσα στα φύλλα ή στη σκιά. Οι δεινόσαυροι που ζούσαν σε ακάλυπτα τοπία θα πρέπει να είχαν χρώματα παρόμοια με αυτά που έχουν σήμερα τα ζώα της σαβάνας.
Μπορεί να κοπεί ένα ανθρώπινο κεφάλι με σπαθί;
Ήταν τα σπαθιά στην αρχαιότητα τόσο δυνατά και κοφτερά, ώστε να αποκεφαλίζουν έναν άνθρωπο;
Ο διαχωρισμός του κεφαλιού από το υπόλοιπο σώμα με μια σπαθιά απαιτεί ένα πολύ γερό και κοφτερό σπαθί. Τόσο τα ρωμαϊκά σπαθιά όσο και αυτά του μεσαίωνα, αλλά και τα σπαθιά των Ιαπώνων σαμουράι, είχαν τη δύναμη να αποκεφαλίσουν έναν άνθρωπο. Δε φαίνεται όμως κάτι τέτοιο να συνέβαινε συχνά στις μάχες. Για να κοπεί το κεφάλι του εχθρού απαιτείται κάτι περισσότερο από ένα γερό και κοφτερό σπαθί, και συγκεκριμένα, απαιτείται ένα ισχυρό και ακριβές χτύπημα. Από την άλλη, όμως, ο αποκεφαλισμός με σπαθί ήταν, σε διάφορες ιστορικές περιόδους, μια συνήθης μέθοδος εκτέλεσης. Συχνά χρειάζονταν περισσότερα από ένα χτυπήματα για να κοπεί το κεφάλι.
Υπάρχουν ζώα με περισσότερους από έναν εγκεφάλους;
Η αποστολή του νευρικού συστήματος των ζώων είναι να συλλέγει πληροφορίες από το περιβάλλον και από το εσωτερικό του σώματος, να τις επεξεργάζεται και να καθοδηγεί τον οργανισμό ώστε να αντιδρά με το βέλτιστο τρόπο, αναλόγως της περίστασης. Τα περισσότερα ζώα έχουν το μεγαλύτερο μέρος των νευρικών τους κυττάρων οργανωμένο στο κεντρικό νευρικό σύστημα, που αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό. Μόνο τα απλά ζώα, όπως οι μέδουσες και οι αστερίες, δε διαθέτουν εγκέφαλο, αλλά ένα δίκτυο νευρικών κυττάρων που απλώνεται σε όλο το σώμα.
Στα ζώα με κεντρικό νευρικό σύστημα συναντάμε συχνά μικρές συγκεντρώσεις νευρικών κυττάρων εκτός του κεντρικού νευρικού συστήματος. Πρόκειται για τα λεγόμενα γάγγλια. Θα έλεγε κανείς ότι είναι «μίνι» εγκέφαλοι, επιφορτισμένοι με λειτουργίες ελέγχου συγκεκριμένων μερών του σώματος. Τα αρθρόποδα, για παράδειγμα, έχουν σε κάθε τμήμα του σώματός τους από ένα γάγγλιο, το οποίο αναλαμβάνει λειτουργίες ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο του ζώου, που βρίσκεται στο κεφάλι του.
Εμείς οι άνθρωποι διαθέτουμε αντίστοιχα γάγγλια κατά μήκος της σπονδυλικής μας στήλης. Αυτά λειτουργούν αυτόνομα όσον αφορά ορισμένα καθήκοντα. Το να αποκαλούμε ωστόσο τα γάγγλια μικρούς εγκεφάλους δεν είναι απολύτως σωστό, αφού δεν παύουν να κατευθύνονται από τον «πραγματικό» εγκέφαλο, που συντονίζει τα πάντα στον οργανισμό, ώστε αυτός να λειτουργεί σαν ένα ενιαίο σύνολο. Μπορούμε επομένως γενικά να θεωρήσουμε ότι τα ζώα διαθέτουν μόνο έναν εγκέφαλο για να μην προκύπτουν εσωτερικές συγκρούσεις.
Μέχρι ποιου σημείου μπορούμε να «γεμίσουμε» ένα δωμάτιο με φως;
Το φως μπορεί να εκληφθεί κατά κάποιον τρόπο ως σωματίδια, και υπ’ αυτή την έννοια έχει νόημα το ερώτημα κατά πόσον ένα δωμάτιο μπορεί να γεμίσει με φως, ώστε να μην υπάρχει χώρος για άλλα φωτόνια. Στην πραγματικότητα όμως, δεν υπάρχουν όρια για το πόσο πολύ φως μπορεί να υπάρχει σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Αυτό οφείλεται στο ότι τα φωτόνια είναι σωματίδια-φορείς δυνάμεων (μποζόνια) και αυτά τα σωματίδια έχουν εντελώς διαφορετικές κβαντομηχανικές ιδιότητες από τα σωματίδια ύλης (φερμιόνια), από τα οποία είναι φτιαγμένα τα άτομα.
Αν συμπιέσουμε ένα στερεό στοιχείο, σίδηρο για παράδειγμα, μπορούμε να φτάσουμε το πολύ σε μια πυκνότητα τάξης μεγέθους ενός τόνου ανά κυβικό εκατοστό –όσο τα ηλεκτρόνια του στοιχείου συνεχίζουν να υφίστανται–, αλλά τα σωματίδια-φορείς δυνάμεων μπορούν να στοιβάζονται απεριόριστα, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζουμε. Αυτήν την αρχή αξιοποιεί το λέιζερ, το οποίο δημιουργεί μια εξαιρετικά υψηλής συγκέντρωσης ακτίνα φωτός.
Έχουν καλύτερη μνήμη οι τυφλοί;
Ναι, οι εκ γενετής τυφλοί έχουν σαφώς καλύτερη μνήμη από αυτούς που βλέπουν. Η ικανότητα των τυφλών να θυμούνται μια ακολουθία δεδομένων είναι διπλάσια απ’ ό,τι των υπόλοιπων ανθρώπων. Αυτό απέδειξαν πειράματα που διεξήχθησαν στο Ισραήλ. Το φαινόμενο ερμηνεύεται προφανώς από το γεγονός ότι οι τυφλοί έχουν ανάγκη από μια ισχυρή μνήμη για τις μετακινήσεις τους.
Μπορούν να υπάρξουν φοίνικες στη Σκανδιναβία σαν αποτέλεσμα του φαινομένου του θερμοκηπίου;
Υπάρχει πιθανότητα, λόγω της παγκόσμιας αλλαγής του κλίματος, να γίνει κάποτε εφικτή η ανάπτυξη φοινικόδεντρων στις σκανδιναβικές χώρες;
Νίκος Πολίτης, Λευκάδα
Δεν είναι εντελώς σαφές το πώς θα εξελιχθούν οι κλιματικές αλλαγές, αλλά, όπως όλα δείχνουν, μέχρι το 2100 η υπερθέρμανση του πλανήτη θα σημάνει για τη νότια Σκανδιναβία εν προκειμένω μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας από 0,7 έως 4,6 βαθμούς. Η άνοδος θα είναι ακόμη μεγαλύτερη βορειότερα. Η υπερθέρμανση θα είναι επίσης μεγαλύτερη κατά τη νύχτα, ενώ η διαφορά ως προς την αύξηση της θερμοκρασίας μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού θα είναι μικρή. Θα έχουμε περισσότερες βροχές το χειμώνα και κάπως λιγότερες το καλοκαίρι.
Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι η Σκανδιναβία θα γεμίσει φοίνικες. Ορισμένοι πάντως σε αυτές τις χώρες έχουν ήδη αρχίσει να φυτεύουν διάφορα είδη φοινικόδεντρων στις αυλές τους. Καθώς μάλιστα πρόκειται για ανθεκτικά είδη, σίγουρα οι μελλοντικές συνθήκες θα τα ευνοήσουν, στις νότιες τουλάχιστον περιοχές της Σκανδιναβίας, όπου οι χειμώνες δεν είναι τόσο ψυχροί.
Πώς φτιάχνεται το μαλλί της γριάς;
Το μαλλί της γριάς δεν είναι τίποτε άλλο παρά ζάχαρη και χρωστική ουσία, και η παρασκευή του είναι σχετικά απλή υπόθεση, αρκεί να διαθέτει κανείς την κατάλληλη μηχανή. Στο κέντρο της μηχανής υπάρχει ένα δοχείο, μέσα στο οποίο η ζάχαρη θερμαίνεται και η μορφή της από κρυσταλλική γίνεται ρευστή. Καθώς το δοχείο περιστρέφεται, η ρευστή ζάχαρη βγαίνει από μικρές τρυπίτσες. Μόλις έρθει σε επαφή με τον αέρα, ψύχεται και γίνεται πορώδης. Δεν προλαβαίνει να κρυσταλλωθεί εκ νέου, αλλά αντίθετα σχηματίζει τις πασίγνωστες μακρόστενες ζαχαρένιες «τρίχες». Στα τοιχώματα του μεταλλικού βαρελιού στη μέση του οποίου βρίσκεται το δοχείο με τη ζάχαρη συγκεντρώνονται οι «τρίχες». Αν τώρα βάλουμε ένα καλαμάκι κοντά σε αυτά τα τοιχώματα, οι ζαχαρένιες τρίχες τυλίγονται πάνω του και η λιχουδιά είναι έτοιμη!
Αν ρίξουμε νερό πάνω σε μαλλί της γριάς, οι τρίχες θα λιώσουν αμέσως – και θα διαπιστώσουμε ότι όλο κι όλο δεν είναι παρά δυο κουταλιές ζάχαρη.