Archive for December 2010

Γεννούν και τα ζώα σιαμαία δίδυμα;

Υπάρχουν γεννήσεις σιαμαίων διδύμων στο ζωικό βασίλειο; Και, αν συμβαίνει αυτό, μπορούν να επιβιώσουν τα ζώα που γεννιούνται έτσι;

Τα σιαμαία δίδυμα δεν είναι κάτι το άγνωστο στο ζωικό βασίλειο. Το φαινόμενο παρατηρείται συνήθως σε οικόσιτα ζώα και σε ζώα που γεννιούνται σε αιχμαλωσία, αλλά αυτό οφείλεται πιθανότατα στο γεγονός ότι τα σιαμαία δεν έχουν πολλές ελπίδες επιβίωσης στη φύση. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Το Σεπτέμβριο του 2005, βρέθηκε στην Κούβα ένα νεογέννητο χελωνάκι με δύο κεφάλια. Ειδήμονες του τοπικού ενυδρείου, οι οποίοι εξέτασαν το ζώο, διαπίστωσαν ότι τα κατάφερνε μια χαρά και έχαιρε άκρας υγείας.

Το φαινόμενο των σιαμαίων συναντάται πιο συχνά στα ερπετά, αλλά οι επιστήμονες δε γνωρίζουν γιατί συμβαίνει αυτό. Κατά κανόνα, πρόκειται για περιπτώσεις ατελούς διαχωρισμού περιορισμένης έκτασης. Έχουν αναφερθεί, για παράδειγμα, αρκετές χελώνες και φίδια με δύο κεφάλια. Στα ζώα αυτά, το κάθε κεφάλι έχει το δικό του εγκέφαλο, ενώ το υπόλοιπο σώμα, με όλα τα εσωτερικά του όργανα, είναι κοινό. Ωστόσο, αυτό δεν εμποδίζει τα δύο κεφάλια να δίνουν μεταξύ τους μάχη για την τροφή και να έχουν γενικά δική τους βούληση – κάτι που μπορεί γενικώς να κάνει τη ζωή του ζώου ακόμη πιο δύσκολη.

Οικόσιτα θηλαστικά, όπως τα άλογα, οι αγελάδες και τα πρόβατα, μπορεί επίσης να γεννηθούν με εν μέρει διαχωρισμένα κεφάλια, αλλά έχουν παρατηρηθεί και περιπτώσεις τετράποδων –κανονικά– ζώων με περισσότερα από τέσσερα πόδια. Στα πουλιά, αντίθετα, ο διαχωρισμός εντοπίζεται συνήθως στο κάτω μέρος του σώματος. Δεν είναι, για παράδειγμα, σπάνιο να δούμε νεοσσούς πάπιας ή κοτόπουλα με περισσότερα από δύο πόδια.

Γιατί τραυλίζουν ορισμένοι άνθρωποι;

Τι είναι ο τραυλισμός και γιατί τραυλίζει κάποιος σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ σε άλλες όχι;

Ο τραυλισμός είναι μια διαταραχή της ροής του λόγου, η οποία χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συγχρονισμού της εκφοράς, του τόνου και της αναπνοής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της ροής του λόγου από επαναλήψεις και καθυστερήσεις.

Οι επιστήμονες δε γνωρίζουν επακριβώς το λόγο για τον οποίο ορισμένοι άνθρωποι τραυλίζουν, αλλά το πρόβλημα αυτό οφείλεται πιθανότατα σε πολλούς παράγοντες. Αναμφίβολα οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτό μπορεί, π.χ., να το διαπιστώσει κανείς με τη συνήθη επιδείνωση του τραυλισμού σε συνθήκες στρες ή λόγω νευρικότητας. Αντίθετα, το πρόβλημα μπορεί να εξαφανιστεί παροδικά, υπό το κράτος ενθουσιασμού ή όταν το άτομο είναι απορροφημένο με κάποια άλλη σκέψη.

Όμως, και κάποιοι βιολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι πιθανό να μπλοκάρει ολόκληρος ο μηχανισμός της ομιλίας, με αποτέλεσμα να κλείσει όλος ή μέρος του λάρυγγα. Υπάρχει, επίσης, και κάποια μορφή κληρονομικής προδιάθεσης, καθώς στις μισές περίπου των περιπτώσεων τραυλίζουν και άλλα μέλη της οικογένειας.

Ο τραυλισμός εμφανίζεται 3 με 4 φορές συχνότερα στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια και παρουσιάζεται στο 1% του συνόλου των παιδιών ηλικίας 6 ετών.

Πώς λειτουργεί η μέθοδος του άνθρακα 14;

Πόσο ακριβής είναι η μέθοδος του άνθρακα 14 και πόσο παλιά αντικείμενα μπορεί να χρονολογήσει;

Τα άτομα της πιο συνηθισμένης μορφής του άνθρακα περιέχουν 6 πρωτόνια και 6 νετρόνια, και από αυτό προκύπτει η ονομασία άνθρακας 12. Ο άνθρακας 14 είναι ένα βαρύτερο, ραδιενεργό ισότοπο του άνθρακα, που περιέχει οκτώ νετρόνια στον ατομικό του πυρήνα. Ο άνθρακας 14 σχηματίζεται στην ατμόσφαιρα, όταν το στοιχείο έρχεται σε επαφή με την κοσμική ακτινοβολία του διαστήματος.

Τα φυτά προσλαμβάνουν από την ατμόσφαιρα και τις δύο μορφές άνθρακα, και έτσι ο άνθρακας 14 εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα. Όταν ένας οργανισμός πεθαίνει, παύει να απορροφά άνθρακα. Επειδή, όμως, ο άνθρακας 14 είναι ασταθής, μετασχηματίζεται αργά και σταθερά σε άζωτο μέσω ραδιενεργού διάσπασης. Ο χρόνος διάσπασης των μισών ατόμων του ραδιενεργού ισοτόπου, ο λεγόμενος «χρόνος ημιζωής», είναι 5.730 χρόνια. Αυτή είναι η γνώση που αξιοποιούμε, για να χρονολογήσουμε οστά, ξύλο και άλλα οργανικά υλικά με τη μέθοδο του άνθρακα 14.

Η μέθοδος άρχισε να εφαρμόζεται γύρω στο 1950, αλλά αρχικά απαιτούνταν πολύ μεγάλες ποσότητες άνθρακα, προκειμένου να προσδιοριστεί η ηλικία ενός αρχαιολογικού ευρήματος. Σήμερα, μόλις ένα χιλιοστό του γραμμαρίου είναι αρκετό. Το δείγμα τοποθετείται σε έναν επιταχυντή που, με απλά λόγια, μπορεί να ξεχωρίσει τον βαρύ άνθρακα 14 από τον ελαφρύτερο άνθρακα 12. Πρέπει όμως να υπάρχει στο δείγμα μια ορισμένη ελάχιστη ποσότητα άνθρακα 14, και γι’ αυτό η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί σε ευρήματα ηλικίας το πολύ μέχρι 50.000 ετών. Αν το δείγμα έχει ηλικία μικρότερη των 10.000 ετών, μπορεί να χρονολογηθεί με προσέγγιση 10-20 ετών.

Τι είναι οι γραμμές του δορυφόρου Ευρώπη;

Ο δορυφόρος του Δία Ευρώπη είναι καλυμμένος από μικρές και μεγάλες γραμμές. Πώς δημιουργήθηκαν αυτές;

Οι δομές που μοιάζουν με γραμμές στην επιφάνεια της Ευρώπης είναι χαράδρες και ρήγματα στον πάγο. Οι χαράδρες αυτές παίρνουν το χρώμα τους από πέτρες και ανόργανες ενώσεις που προέρχονται από το εσωτερικό του δορυφόρου.

Η Ευρώπη δομείται πιθανότατα από έναν μεταλλικό πυρήνα υψηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο και νικέλιο, με διάμετρο 1.200 χιλιομέτρων, ο οποίος περιβάλλεται από έναν πετρώδη μανδύα. Ανάμεσα σε αυτό το μανδύα και το σχετικά λεπτό επιφανειακό στρώμα πάγου, πάχους έως και 30 χιλιομέτρων, εκτιμάται ότι υπάρχει μια θάλασσα ρευστού ύδατος και παγολάσπης βάθους 100 περίπου χιλιομέτρων. Εξαιτίας των ισχυρών παλιρροϊκών δυνάμεων από το μητρικό πλανήτη Δία, ο οποίος απέχει μόλις 671.000 χιλιόμετρα, το στρώμα του πάγου συχνά σπάει, μετακινείται και παγώνει ξανά. Σε κάθε περιφορά της Ευρώπης γύρω από το Δία, που διαρκεί τριάμισι ημερονύκτια, το στρώμα του πάγου μπορεί να ανυψωθεί ή να βυθιστεί κατά 50 μέτρα. Τα ρήγματα που δημιουργούνται γεμίζουν με νερό και λάσπη από τη θάλασσα που βρίσκεται από κάτω, η οποία περιέχει διάφορες ανόργανες ενώσεις από τον πυρήνα της Ευρώπης. Οι ενώσεις αυτές συγκεντρώνονται στις χαράδρες ή παγώνουν στην επιφάνεια, δημιουργώντας αυτές τις χαρακτηριστικές γραμμές.

Η ασυνήθιστη όψη της Ευρώπης έχει προβληματίσει για καιρό τους αστρονόμους. Η διαστημοσυσκευή Galileo, από το 1995 μέχρι το 2003, βοήθησε σημαντικά στην αποκρυπτογράφηση των μυστικών του δορυφόρου του Δία, και οι μελλοντικές αποστολές που ήδη σχεδιάζονται αναμένεται να φωτίσουν ακόμη περισσότερα.

Έχουν αφαλό όλα τα θηλαστικά;

Δύσκολα μπορεί να διακρίνει κανείς τον αφαλό των ζώων, γιατί καλύπτεται από το τρίχωμά τους. Όλα όμως τα θηλαστικά έχουν αφαλό. Το ίδιο ισχύει ακόμη και για τα μαρσιποφόρα, όπως, π.χ., τα καγκουρό, που γεννιούνται και μετά αναπτύσσονται μέσα στο μάρσιπο της μητέρας τους.

Πού απέχει περισσότερο η ξηρά;

Ένα σημείο στον Ειρηνικό ωκεανό ανάμεσα στη Νέα Ζηλανδία, τη Λατινική Αμερική και την Ανταρκτική είναι το πιο απομακρυσμένο από την ξηρά. Αν κανείς πέσει στη θάλασσα σε 1230 Δ γεωγραφικό μήκος και 490 Ν γεωγραφικό πλάτος, θα πρέπει να κολυμπήσει 2.683 χιλιόμετρα.

Πόσο νερό απορροφά ένα δέντρο;

Άκουσα κάποτε ότι ένα μεγάλο δέντρο μπορεί να απορροφά εκατοντάδες λίτρα νερού κάθε μέρα. Ισχύει κάτι τέτοιο; Και ποιο δέντρο «πίνει» περισσότερο;

Στις γεωγραφικές ζώνες που ζούμε, μια μεγάλη βελανιδιά που ριζώνει σε υγρό έδαφος μπορεί να απορροφήσει μέχρι και 400 λίτρα νερού ημερησίως. Οι βελανιδιές, όμως, είναι σχετικά ολιγαρκείς σε σχέση με τους πραγματικά μεγάλους πότες του φυτικού βασιλείου. Ο τίτλος του πιο διψασμένου δέντρου ανήκει στο τεράστιο δέντρο Euperua purpurea, που ευδοκιμεί στα τροπικά δάση της Λατινικής Αμερικής. Η Euperua καταναλώνει καθημερινά 1.180 λίτρα νερού. Μάλιστα, απορροφά περισσότερα από 200 λίτρα την ώρα από το έδαφος, όταν ο Ήλιος λάμπει και η φωτοσύνθεση του δέντρου λειτουργεί εντατικά. Ελάχιστα πιο πίσω βρίσκεται ένας άλλος γίγαντας, ο ευκάλυπτος του βουνού, που ευδοκιμεί στην Αυστραλία. Ένα ενήλικο δέντρο είναι σε θέση να απορροφά από το έδαφος μέχρι και 1.000 λίτρα νερού την ημέρα.

Παρά τη μεγάλη κατανάλωση νερού, οι κορυφές των ψηλών δέντρων είναι ξερές, είτε γιατί ξεραίνονται από τον αέρα και το φως του Ήλιου, είτε γιατί το δέντρο δυσκολεύεται να αντλήσει το νερό, σε ορισμένες περιπτώσεις από αποστάσεις μέχρι και 100 μέτρων. Τα δέντρα χρησιμοποιούν το νερό για να μεταφέρουν ανόργανες ουσίες στα φύλλα τους.

Στο άλλο άκρο της κλίμακας, υπάρχουν και πολύ ολιγαρκη δέντρα. Μια βελανιδιά του είδους Quercus petraea σε περίοδο ξηρασίας αρκείται με μόλις δέκα λίτρα νερού την ημέρα.

Γίνονται σεισμοί στο φεγγάρι;

Οι γήινοι σεισμοί έχουν το αντίστοιχό τους στη Σελήνη. Οι διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ του εσωτερικού και της επιφάνειας της Σελήνης προκαλούν δονήσεις στην επιφάνεια του δορυφόρου μας. Οι σεληνιακοί σεισμοί καταγράφονται από σεισμογράφους που εγκατέστησαν εκεί οι αστροναύτες.

Πόσο γρήγορα κινείται η λάβα;

Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η λάβα; Μπορούμε να ξεφύγουμε από ένα ποτάμι λάβας που μας κυνηγά;

Όταν το ηφαίστειο Nyiragongo εξερράγη στo Ζαΐρ το 1977, η λάβα διέτρεξε αρχικά ένα πυκνό τροπικό δάσος με ταχύτητα 10 χλμ./ώρα. Αργότερα, όμως, αφού η λάβα διάνοιξε κανάλια μέσα από τη βλάστηση, η ταχύτητά της έφτασε τα 97 χλμ./ώρα. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι ασυνήθιστο, και κατά κανόνα μπορεί κανείς να ξεφύγει από τη λάβα τρέχοντας.

Η λάβα από το Mauna Loa της Χαβάης διήνυσε τη μεγαλύτερη γνωστή διαδρομή, φτάνοντας σε απόσταση 51 χλμ., ύστερα από μια έκρηξη του 1859.

Η μορφολογία του εδάφους παίζει σημαντικό ρόλο στην ταχύτητα με την οποία κινείται η λάβα. Το ίδιο ισχύει και για τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, άνω των 1.000 βαθμών, οι οποίες κάνουν τη λάβα πιο ρευστή.

Ποια είναι τα πιο αταίριαστα ζευγάρια σε μέγεθος;

Στο ζωικό βασίλειο, τα αρσενικά είναι συνήθως πιο μεγαλόσωμα από τα θηλυκά. Σε ποιο είδος παρατηρείται η μεγαλύτερη διαφορά;

Αυτό ισχύει κυρίως για τα θηλαστικά. Το πιο ακραίο παράδειγμα είναι οι θαλάσσιοι ελέφαντες του νότου, τα αρσενικά των οποίων μπορεί να φτάσουν και τους 4 τόνους, ενώ τα θηλυκά είναι «ελαφρών βαρών», καθώς ζυγίζουν μόλις 500 κιλά. Κατά το ζευγάρωμα, δεν είναι σπάνιο το θηλυκό να πεθαίνει από ασφυξία. Πιθανότατα, τα αρσενικά έχουν γίνει τόσο ογκώδη, επειδή χρειάζονται τη μεγάλη φυσική τους δύναμη στον εξοντωτικό ανταγωνισμό τους για τη διεκδίκηση των θηλυκών.

Στα ασπόνδυλα ζώα, αντίθετα, τα θηλυκά είναι συχνά μεγαλύτερα. Η τροπική θηλυκή αράχνη Nephila ζυγίζει μέχρι και 100 φορές περισσότερο από την αρσενική. Επιπλέον, το άμοιρο αρσενικό κινδυνεύει να γίνει ένα μικρό αλλά θρεπτικό κολατσιό για το θηλυκό, αν δεν καταφέρει να απομακρυνθεί γρήγορα μετά το ζευγάρωμα.

Το απόλυτο ρεκόρ το κατέχει, όμως, ο θαλάσσιος σκώληκας Bonellia viridis. Εδώ τα θηλυκά μπορεί να φτάσουν και το ένα μέτρο σε μήκος, ενώ ζυγίζουν δύο με τρία εκατομμύρια φορές περισσότερο από τα μήκους μόλις τριών χιλιοστών αρσενικά, που ζουν μέσα στο σώμα των θηλυκών. Η διαφορά είναι τόσο τεράστια, που οι βιολόγοι για μεγάλο διάστημα πίστευαν ότι το αρσενικό ήταν ένα παράσιτο του θηλυκού.