Archive for December 2010

Πώς λειτουργεί το κρόταλο του κροταλία;

Ο κροταλίας έχει πάρει το όνομά του από το χαρακτηριστικό ήχο. Πώς δημιουργείται αυτός ο ήχος;

Το κρόταλο στην άκρη της ουράς του κροταλία είναι κούφιο και αποτελείται από αρθρωτά τμήματα κερατίνης. Οι δακτύλιοι αυτοί συνδέονται χαλαρά μεταξύ τους και παράγουν έναν κροταλιστό ή σφυριχτό ήχο, όταν το φίδι κουνάει την ουρά του. Οι δακτύλιοι σχηματίζονται κατά διαστήματα, ένας κάθε φορά, όταν το φίδι αλλάζει δέρμα. Σε κάθε έκδυση του φιδιού, το δέρμα στην άκρη της ουράς παραμένει και δημιουργεί έναν καινούργιο αποξηραμένο δακτύλιο. Ύστερα από δύο χρόνια, ένας κροταλίας έχει συνήθως 6-8 δακτυλίους στο κρόταλό του. Το τελευταίο κομμάτι του κροτάλου αποσπάται ανά τακτά διαστήματα, οπότε ένας κροταλίας σπάνια έχει πάνω από 10 δακτυλίους. Ο κροταλιστός ήχος, η ένταση του οποίου μπορεί να φτάσει και τα 80 ντεσιμπέλ, αποτελεί κυρίως σήμα προειδοποίησης προς άλλα ζώα που βρίσκονται κοντά.

Πού βρίσκονται τα όρια Ευρώπης και Ασίας;

Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη δεν είναι παρά μια χερσόνησος της Ευρασιατικής ηπείρου. Στην πράξη, όμως, τα σύνορα Ευρώπης και Ασίας καθορίζονται από μία φυσική διαχωριστική γραμμή, που ακολουθεί, από Βορρά προς Νότο, τα Ουράλια όρη, την Κασπία Θάλασσα και την οροσειρά του Καυκάσου. Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς λόγους, έστω κι αν το μεγαλύτερο μέρος της ανήκει στην Ασία.

Γιατί το χιόνι είναι λευκό;

Το φως που πέφτει στο χιόνι αντανακλάται από τους μικρούς παγοκρυστάλλους, οι οποίοι δεν απορροφούν σχεδόν καθόλου φως. Όταν το φως φτάνει στο μάτι, όλα τα χρώματα της ίριδας είναι παρόντα – και έτσι το φως γίνεται αντιληπτό ως λευκό.

Τι συμβαίνει όταν συγκρούονται δύο γαλαξίες;

Έχω ακούσει ότι οι γαλαξίες κάποιες φορές συγκρούονται. Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας τέτοιας σύγκρουσης;

Η ορατή ύλη κάθε γαλαξία –ανάλογα με το είδος και το μέγεθός του– είναι συμπυκνωμένη σε λίγες δεκάδες έως λίγες εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα, που οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι πραγματικά τεράστιες.

Λόγω της πολύ αραιής αστρικής εξάπλωσης, μια γαλαξιακή σύγκρουση δεν έχει τίποτα το κοινό με τις γνωστές συγκρούσεις που παρατηρούμε στη Γη (π.χ., σαν κι αυτήν που συμβαίνει ανάμεσα στις μπίλιες του μπιλιάρδου). Γι’ αυτό, συγκρούσεις μεταξύ μεμονωμένων άστρων δεν παρατηρούνται σχεδόν ποτέ.

Μια γαλαξιακή «σύγκρουση» διαρκεί εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων οι δύο γαλαξίες χορεύουν ένα ιδιότυπο ταγκό, καθώς πλησιάζουν, απομακρύνονται και ξαναπροσεγγίζουν ο ένας τον άλλον, υπό την αμοιβαία επίδραση της βαρυτικής τους έλξης. Εκτός από τις εμφανείς παραμορφώσεις στο αρχικό σχήμα των γαλαξιών, μια γαλαξιακή σύγκρουση οδηγεί συχνά στην ολοκληρωτική συγχώνευση των δύο γαλαξιών – φαινόμενο που πολύ εύστοχα αποδόθηκε με τον όρο «γαλαξιακός κανιβαλισμός». Όπως, μάλιστα, πιστεύουν πολλοί αστρονόμοι, οι ελλειπτικοί γαλαξίες δημιουργήθηκαν από τέτοιες γαλαξιακές συγχωνεύσεις. Στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν καλύτερα τους μηχανισμούς σχηματισμού των γαλαξιών και τις γαλαξιακές συγκρούσεις, οι επιστήμονες καταφεύγουν συχνά σε προσομοιώσεις σε πανίσχυρους υπολογιστές.

Γιατί έχουν οι άντρες γένια;

Θα με χαροποιούσατε ιδιαίτερα αν μπορούσατε να με διαφωτίσετε γιατί έχουν γένια οι άντρες, αλλά όχι οι γυναίκες. Δεν έχω καταφέρει να βρω ικανοποιητική εξήγηση γι’ αυτό μέχρι τώρα.

Τα γένια συγκαταλέγονται στα λεγόμενα δευτερεύοντα φυλετικά χαρακτηριστικά. Είναι ένα στοιχείο που δεν έχει καμία λειτουργία σε ό,τι αφορά το ζευγάρωμα αυτό καθαυτό ή τις φυσικές διεργασίες που παρατηρούνται κατά την παραγωγή ωαρίων ή σπερματοζωαρίων, αλλά απλώς δείχνει ότι ο ιδιοκτήτης τους ανήκει στο συγκεκριμένο φύλο.

Το φαινόμενο παρατηρείται ευρέως στο ζωικό βασίλειο και μπορεί να λάβει πολλές και διαφορετικές μορφές. Ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ποικιλόχρωμα δευτερεύοντα φυλετικά χαρακτηριστικά είναι η τεράστια ουρά του αρσενικού παγονιού. Από μόνη της δεν έχει καμία πρακτική λειτουργία, αλλά, όταν ανοίξει, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι ο ιδιοκτήτης της είναι γένους αρσενικού.

Ένα δευτερεύον φυλετικό χαρακτηριστικό των αρσενικών προσφέρει επίσης την ευκαιρία στα θηλυκά να κρίνουν τη δύναμη ή την κοινωνική θέση του υποψήφιου ερωτικού συντρόφου τους. Όσο πιο ευδιάκριτο και ανεπτυγμένο είναι το χαρακτηριστικό, τόσο ισχυρότερο είναι το αρσενικό. Μια σεβαστή γενειάδα, λοιπόν, υποδηλώνει ότι πρόκειται για έναν άντρα «σημαντικό», ο οποίος αξίζει το ενδιαφέρον με απώτερο στόχο την αναπαραγωγή.

Η ανάπτυξη των δευτερευόντων φυλετικών χαρακτηριστικών ελέγχεται κατά κύριο λόγο από ορμόνες. Οι γυναίκες δεν έχουν γένια, επειδή δε διαθέτουν τις ορμόνες που απαιτούνται για την ανάπτυξή τους. Έχουν, ωστόσο, πολλά άλλα δευτερεύοντα φυλετικά χαρακτηριστικά, τα οποία δείχνουν ξεκάθαρα στους αρσενικούς ότι έχουν να κάνουν με θηλυκά.

Τι είναι οι ηλιακές κηλίδες;

Στο τηλεσκόπιο βλέπουμε σκοτεινές περιοχές στον Ήλιο. Γνωρίζουμε τι είναι αυτές οι κηλίδες;

Στην επιφάνεια του Ήλιου, η θερμοκρασία ανέρχεται στους 5.800 βαθμούς περίπου. Οι ηλιακές κηλίδες είναι κάποιες περιοχές με θερμοκρασία σχετικά χαμηλότερη. Γι’ αυτό και φαίνονται πιο σκοτεινές.

Όσο ανεβαίνουμε προς την επιφάνεια του Ήλιου, η ενέργεια που απελευθερώνεται στο εσωτερικό του παύει να διαδίδεται μέσω της ακτινοβολίας ή της διάχυσης και αρχίζει να θυμίζει καζάνι που βράζει. Στο τελευταίο 20% της ακτίνας του, η ενέργεια αυτή αναδύεται προς την επιφάνεια με τη βοήθεια αέριων φυσαλίδων, που, αφού «απελευθερώσουν» τη θερμότητά τους, ξαναβυθίζονται στη συνέχεια ψυχρότερες. Οι ηλιακές κηλίδες δεν είναι παρά περιοχές οι οποίες, για μικρό χρονικό διάστημα, εμπεριέχουν ένα μαγνητικό πεδίο τόσο ισχυρό, που παρεμποδίζει τις αέριες φυσαλίδες να αναδυθούν μεταφέροντας θερμότητα στην επιφάνεια. Σε αυτές τις περιοχές, που συνήθως εμφανίζονται ανά ζεύγη ή ομάδες διαφορετικής πολικότητας, οι δυναμικές γραμμές του ισχυρότατου μαγνητικού πεδίου που εμπεριέχουν «διαπερνούν» την επιφάνεια του Ήλιου. Επειδή, όμως, ο Ήλιος δεν περιστρέφεται σαν ένα συμπαγές σώμα (στον ισημερινό του ο χρόνος περιστροφής είναι 25 μερόνυχτα, ενώ στους πόλους 35), οι δυναμικές γραμμές σε αυτές τις περιοχές αρχίζουν να «τυλίγονται» γύρω από τον εαυτό τους. Καθώς η μαγνητική ενέργεια συνεχίζει να συσσωρεύεται, μπορεί ξαφνικά να απελευθερωθεί βίαια, σχηματίζοντας γιγάντιες ηλιακές εκλάμψεις.

Η έντονη ηλιακή δραστηριότητα αυξάνεται και μειώνεται ακολουθώντας τον 11ετή Ηλιακό κύκλο, που επηρεάζει, απ’ ό,τι φαίνεται, τον καιρό και το κλίμα του πλανήτη μας. Ο μηχανισμός σχηματισμού ηλιακών κηλίδων και εκλάμψεων αλλά και η αλληλεπίδραση Ήλιου και Γης δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί πλήρως.

Γιατί δε βλέπουμε καθαρά μέσα στο νερό;

Όταν είμαστε μέσα στο νερό, τα βλέπουμε όλα πιο θολά. Γιατί τότε δε λειτουργεί εξίσου καλά η όρασή μας;

Το ανθρώπινο μάτι είναι προσαρμοσμένο για να βλέπει στον αέρα. Όταν το φως πέφτει στο μάτι, ο κερατοειδής χιτώνας ξεκινά την πρώτη φάση στη διαδικασία της εστίασης. Κατόπιν το φως διέρχεται μέσα από τον κρυσταλλοειδή φακό, ο οποίος ολοκληρώνει τη σύγκλιση των φωτεινών ακτίνων. Κάτω από το νερό, όμως, το φως διαθλάται διαφορετικά και ο κερατοειδής, που είναι προσαρμοσμένος να λειτουργεί στον αέρα, δεν είναι σε θέση να συμβάλει στην εστίασή του. Έτσι, επειδή η λειτουργία αυτή εκτελείται αποκλειστικά από το φακό, το φως δεν εστιάζεται σωστά, με αποτέλεσμα να βλέπουμε θολά.

Νέες έρευνες δείχνουν, ωστόσο, πως είναι εφικτή η εκπαίδευση του ματιού μας, ώστε να βλέπει καλύτερα μέσα στο νερό. Τα μέλη της φυλής Moken, που ζουν σαν νομάδες της θάλασσας στη νοτιοανατολική Ασία, βλέπουν αισθητά καλύτερα μέσα στο νερό σε σχέση με το μέσο όρο των ανθρώπων. Η διαφορά δεν είναι γενετική, όπως ίσως θα πίστευε κανείς, αλλά οφείλεται στην εξάσκηση. Οι Moken είναι γνωστοί για τις καταδυτικές τους ικανότητες. Επιδίδονται σε καταδύσεις καθημερινά από πολύ μικρή ηλικία, κι έτσι έχουν εξασκήσει τα μάτια τους να βλέπουν καλά σε αυτές τις συνθήκες. Η Σουηδέζα ερευνήτρια Anna Gislen υπολόγισε ότι τα παιδιά της φυλής Moken βλέπουν περίπου τρεις φορές καλύτερα μέσα στο νερό απ’ ό,τι τα παιδιά στη Σουηδία. Ωστόσο, ύστερα από εντατική εκπαίδευση ενός μήνα, η υποβρύχια όραση μιας ομάδας παιδιών από τη Σουηδία βελτιώθηκε σημαντικά.

Γιατί μερικοί πίθηκοι έχουν κόκκινο πρόσωπο;

Ορισμένοι πίθηκοι στη Λατινική Αμερική έχουν κατακόκκινο πρόσωπο. Σε τι οφείλεται αυτό;

Πρόκειται για δύο είδη πιθήκων του γένους Cacajao, που ονομάζονται ουακάρι και ζουν στα τροπικά δάση της Λατινικής Αμερικής. Το πρόσωπο των πιθήκων αυτών είναι άτριχο και κόκκινο. Δεν είναι γνωστό γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά οι ζωολόγοι εικάζουν ότι σχετίζεται με την ανάγκη για αναγνώριση των ατόμων του ίδιου είδους μέσα στα πυκνά φυλλώματα του τροπικού δάσους ή με τη δήλωση καλής υγείας, καθώς η ένταση του χρώματος μειώνεται στα άρρωστα άτομα αλλά και σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Γιατί οι δρομείς τρέχουν αριστερόστροφα;

Οι αγώνες στίβου και αυτοκινήτων, οι ιπποδρομίες και πολλά άλλα αγωνίσματα διεξάγονται κατά κανόνα αριστερόστροφα. Για ποιο λόγο;

Έχει παρατηρηθεί ότι εμάς τους ανθρώπους –τουλάχιστον τους δεξιόχειρες– μας διευκολύνει να στρίβουμε προς αριστερά. Για παράδειγμα, πολλές έρευνες δείχνουν ότι παραμένουμε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και ψωνίζουμε περισσότερα πράγματα σε ένα καταστήματα, όταν κινούμαστε με κατεύθυνση αντίθετη από τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Γι’ αυτό και πολλά μεγάλα καταστήματα έχουν υιοθετήσει την ανάλογη διαρρύθμιση.

Δε γνωρίζουμε ακριβώς το λόγο για τον οποίο οι αγώνες διεξάγονται αριστερόστροφα. Αν πάρουμε τους αγώνες δρόμου στο στίβο, για παράδειγμα, μία εξήγηση μπορεί να είναι ότι, έτσι, το συνήθως δυνατότερο δεξί πόδι θα τρέξει τη μεγαλύτερη απόσταση. Αν, ωστόσο, παρατηρήσει κανείς διάφορους δρομείς στις προπονήσεις τους στο στίβο, θα διαπιστώσει ότι οι περισσότεροι τρέχουν και τότε αριστερόστροφα.

Μια άλλη θεωρία εστιάζει στην οπτική γωνία των θεατών. Ίσως οι θεατές να παρακολουθούν πιο άνετα τους δρομείς ή τα άλογα, όταν εισέρχονται στην τελική ευθεία από τα αριστερά προς τα δεξιά – όπως ακριβώς διαβάζουμε στη δική μας περιοχή του κόσμου. Αυτή η θεωρία υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι στην αρχαία Ελλάδα η κατεύθυνση της γραφής από τα αριστερά προς τα δεξιά παγιώθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με αυτήν των αγώνων δρόμου, γύρω στο 500 π. Χ. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε αργότερα και από τους Ρωμαίους.

Πόσο αίμα μπορεί να χάσει κανείς;

Ένας ενήλικας έχει πέντε περίπου λίτρα αίμα και αντέχει να χάσει μέχρι ένα μέρος του. Ένας αιμοδότης δίνει μισό λίτρο αίμα χωρίς κανένα πρόβλημα. Αν όμως, π.χ., σε ένα ατύχημα, χάσει κανείς περισσότερο από ενάμισι λίτρο, τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή του.