Archive for December 2010

Πώς παίρνουν τα ουράνια σώματα τα όνοματά τους;

Πώς παίρνει ένα ουράνιο σώμα το όνομά του, αλλά και γιατί σχεδόν οι μισοί δορυφόροι του Κρόνου έχουν ελληνική ονομασία, και μάλιστα οι πιο κοντινοί στον πλανήτη.

Υπεύθυνη για την ονομασία των ουράνιων σωμάτων είναι η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (IAU), που ιδρύθηκε το 1919. Πολλοί πλανήτες, άστρα κτλ. ανακαλύφθηκαν στην αρχαιότητα, και πήραν ονόματα από την ελληνική ή ρωμαϊκή μυθολογία, ενώ υπάρχουν και ουράνια σώματα με αραβικά ονόματα. Η IAU υιοθέτησε όλες τις ονομασίες που δόθηκαν σε ουράνια σώματα πριν από την ίδρυσή της. Το ίδιο ισχύει σε γενικές γραμμές και για τους δορυφόρους των πλανητών. Οι δορυφόροι του Κρόνου, για παράδειγμα, που είχαν ανακαλυφθεί μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, βαφτίστηκαν από τον John Herschel (γιο του William Herschel, που ανακάλυψε και τους δορυφόρους Μίμα και Εγκέλαδο) με τα ονόματα των Τιτάνων, των αδελφών του Κρόνου. Στους πλανήτες ή δορυφόρους που ανακαλύπτονται τα τελευταία χρόνια δίνεται συνήθως ένα προσωρινό όνομα, που περιλαμβάνει την ημερομηνία ανακάλυψης. Όταν η ανακάλυψη επιβεβαιωθεί, δίνεται στο ουράνιο σώμα το τελικό του όνομα, έπειτα από πρόταση του επιστήμονα που το ανακάλυψε. Για παράδειγμα, ο 2003UB313 -ο φερόμενος ως 10ος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος- δεν έχει ακόμη βαφτιστεί επίσημα, αφού τα ονόματα των περισσότερων θεών της μυθολογίας έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για τους υπόλοιπους πλανήτες. Εξαίρεση στα παραπάνω αποτελούν οι δορυφόροι του Ουρανού, που πήραν το όνομά τους από χαρακτήρες θεατρικών έργων του Shakespeare και του Alexander Pope.

Τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό είναι όλα άστρα του Γαλαξία μας και τα πιο φωτεινά από αυτά πήραν το όνομά τους (συνήθως ελληνικό) στην αρχαιότητα. Μάλιστα, ένας από τους πρώτους καταλόγους ουράνιων σωμάτων περιεχόταν στην «Αλμαγέστη» του Πτολεμαίου από την Αλεξάνδρεια. Σήμερα, υπάρχουν διάφοροι κατάλογοι που χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι, στους οποίους τα άστρα ονοματίζονται αριθμητικά. Τα πιο λαμπερά από αυτά προσδιορίζονται με γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου ή αριθμό, συνοδευόμενο από το όνομα του αστερισμού στον οποίο ανήκουν, π.χ., Άλφα Κενταύρου. Έτσι, πολλά άστρα έχουν πολλαπλά ονόματα, π.χ., o Σείριος λέγεται και Aschere (αραβικό), Άλφα Μεγάλου Κυνός ή HR2491.

Οι κομήτες, συνήθως, παίρνουν το όνομα του ανθρώπου (ή και της διαστημοσυσκευής) που τους ανακάλυψε.

Οι περισσότεροι γαλαξίες είναι γνωστοί από τον αριθμό τους σε κάποιον αστρονομικό κατάλογο (π.χ. NGC 224 ή Μ 32). Κάποιοι άλλοι βαφτίζονται και με βάση το ιδιόμορφο σχήμα τους (π.χ. Γαλαξίας «Σομπρέρο»), όπως συμβαίνει και με τα πλανητικά νεφελώματα (π.χ. Νεφέλωμα «Μάτι της Γάτας»).

Ονειρεύονται τα ζώα όπως κι εμείς;

Οι ιδιοκτήτες σκυλιών και γατιών υποστηρίζουν ότι τα κατοικίδιά τους ονειρεύονται. Υπάρχει κάποια επιστημονική τεκμηρίωση γι’ αυτό;

Είναι προφανώς αδύνατον να ρωτήσουμε τα ίδια τα ζώα αν ονειρεύονται. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουν γίνει πολλές έρευνες, που τείνουν στο συμπέρασμα ότι οι ιδιοκτήτες κατοικιδίων έχουν δίκιο. Σε ένα πείραμα που στόχο είχε να κατανοηθεί καλύτερα γιατί οι άνθρωποι ονειρεύονται όταν κοιμούνται, οι επιστήμονες μελέτησαν πολλά είδη ζώων. Αποδείχθηκε ότι, στα περισσότερα ζώα, ένα μέρος του ύπνου τους αποτελείται από το λεγόμενο ύπνο REM. Ο όρος είναι σύντμηση του Rapid Eye Movement (ταχεία οφθαλμική κίνηση) και περιγράφει τις γρήγορες κινήσεις των ματιών, πίσω από τα κλειστά βλέφαρα, ενός ανθρώπου που κοιμάται. Ταυτόχρονα, στον εγκέφαλο παρατηρείται εκτεταμένη ηλεκτρική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι ονειρεύονται κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου REM και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα.

Μέχρι στιγμής, έχει διαπιστωθεί ύπνος REM σε όλα τα είδη θηλαστικών και πτηνών που έχουν μελετηθεί. Η διάρκειά του ποικίλλει από 2 έως 40% της συνολικής διάρκειας του ύπνου. Κατά πόσο αυτό ισχύει και για άλλες ομάδες ζώων είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε. Για παράδειγμα, δεν έχει καταγραφεί ύπνος REM σε μύγες του είδους Drosophila melanogaster, κι έτσι, πιθανόν το φαινόμενο περιορίζεται μόνο στα σπονδυλωτά.

Εφόσον ο ύπνος με όνειρα είναι τόσο διαδεδομένος, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πρόκειται για μια αρχέγονη βιολογική λειτουργία, που έχει τις ρίζες της πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν. Από την άλλη, δεν είναι σίγουρο τι εξυπηρετεί η λειτουργία των ονείρων, αν και φαίνεται ότι σχετίζεται με την «τακτοποίηση» των πληροφοριών στον εγκέφαλό μας. Όπως ακριβώς δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα γιατί ονειρεύονται οι άνθρωποι, έτσι δε γνωρίζουμε γιατί ονειρεύονται και τα ζώα – και σίγουρα δε γνωρίζουμε τι ονειρεύονται.

Πόσο ψηλά βρίσκονται τα σύννεφα;

Τα σύννεφα φαίνεται να βρίσκονται αρκετά χαμηλά. Έτσι συμβαίνει πάντα, ή μήπως υπάρχουν σύννεφα και στο διάστημα;

Τα περισσότερα είδη νεφών βρίσκονται σχετικά κοντά στην επιφάνεια της Γης. Τα λεγόμενα νυχτερινά φωτεινά νέφη (noctilucenta), όμως, εμφανίζονται ακόμη και 80 με 100 χλμ. πάνω από το έδαφος. Από τα 100 χιλιόμετρα αρχίζει το διάστημα.

Απ’ όσο γνωρίζουμε, τα νυχτερινά φωτεινά νέφη παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά το 1885 από τον Άγγλο αστρονόμο Τ.W. Backhouse, και ενδέχεται να μην υπήρχαν παλαιότερα. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1883, εξερράγη το ηφαίστειο Κρακατόα στην Ινδονησία και η στάχτη εκτινάχθηκε ψηλά στην ατμόσφαιρα. Σωματίδια από την τρομακτική αυτή έκρηξη παρέμειναν στην ατμόσφαιρα και σχημάτισαν, πιθανότατα, τα πρώτα νυχτερινά φωτεινά νέφη. Έκτοτε, το φαινόμενο επεκτάθηκε λόγω της βιομηχανικής επανάστασης και της αυξημένης έκλυσης αερίων όπως το μεθάνιο στην ατμόσφαιρα. Στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας παράγονται υδρατμοί από τη διάσπαση του μεθανίου, κάτι που συντελεί στο σχηματισμό και τη διατήρηση αυτών των νεφών. Επιπλέον, φαίνεται πως επεκτείνονται και γεωγραφικά. Την εποχή του Backhouse, τα νυχτερινά φωτεινά νέφη ήταν ορατά μόνο από τον 50ό παράλληλο και βορειότερα, ενώ σήμερα παρατηρούνται και από τον 40ό παράλληλο. Τα σύννεφα είναι ορατά μόνο λίγο πριν από την ανατολή και μετά τη δύση, όταν φωτίζονται υπό μια ορισμένη γωνία από τον Ήλιο.

Πόσο μεγάλη μπορεί να γίνει μια χελώνα;

Η θαλάσσια ή η χερσαία χελώνα κατέχει το ρεκόρ μεγέθους;

Τα περισσότερα από τα περίπου 265 είδη χελώνας στον κόσμο είναι σχετικά μικρά, αλλά ανάμεσά τους υπάρχουν και ορισμένοι γίγαντες.

Όσον αφορά τις χερσαίες χελώνες, το ρεκόρ μεγέθους το κατέχουν δύο γιγάντια είδη: η χελώνα-ελέφαντας και η χελώνα των Γκαλάπαγκος. Οι χελώνες αναπτύσσονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, οπότε το μέγεθός τους εξαρτάται κυρίως από την ηλικία τους. Τα ζώα σε αιχμαλωσία παρουσιάζουν, επίσης, τάση να γίνονται μεγαλύτερα από εκείνα που ζουν ελεύθερα, μια που τα πρώτα έχουν καλύτερη διατροφή. Και τα δύο είδη που προαναφέρθηκαν μπορούν να φτάσουν σε βάρος μέχρι και τα 300 κιλά. Το μεγαλύτερο άτομο που γνωρίζουμε σήμερα είναι μια γιγάντια χελώνα του είδους Geochelone gigantean, η οποία ζυγίζει 304 κιλά.

Το ρεκόρ στις θαλάσσιες χελώνες το κατέχει μια χελώνα που ξεβράστηκε νεκρή σε κάποια παραλία της Ουαλίας το 1988. Είχε μήκος 2,6 μέτρα και βάρος λίγο πάνω από 900 κιλά. Στους προϊστορικούς χρόνους, ωστόσο, υπήρξαν πολύ πιο μεγαλόσωμα είδη. Το 1972, βρέθηκε το απολίθωμα μιας θαλάσσιας χελώνας η οποία θα πρέπει να ζύγιζε περίπου 2 τόνους, όταν ήταν ζωντανή.

Πόσο κολλητικό είναι ένα φτάρνισμα;

Λέγεται ότι θα πρέπει κανείς να μένει στο σπίτι, όταν είναι κρυωμένος. Είναι, όμως, πράγματι ένα φτάρνισμα τόσο κολλητικό;

Το φτάρνισμα είναι πολύ πιο «κολλητικό» απ’ όσο θα πίστευε κανείς. Αν δεν προλάβουμε να φέρουμε το μαντίλι στη μύτη, τα σταγονίδια που εκτοξεύονται από τη μύτη και το στόμα μας εξαπλώνονται σε μεγάλη απόσταση γύρω μας.

Όταν ο άνθρωπος φταρνίζεται, εκσφενδονίζει στον αέρα γύρω στα 3.000-5.000 μικρά σταγονίδια με ταχύτητα 120 χιλιομέτρων την ώρα – η οποία αντιστοιχεί σε θυελλώδη άνεμο. Σε ελεγχόμενα πειράματα, μετρήθηκαν ταχύτητες φταρνίσματος που έφταναν μέχρι και τα 167 χιλιόμετρα την ώρα.

Για να είναι κολλητικό το φτάρνισμα, απαιτείται, φυσικά, το άτομο να έχει μολυνθεί από κάτι. Αν όντως συμβαίνει αυτό, ο κίνδυνος μετάδοσης είναι πολύ μεγάλος. Κι αυτό, γιατί πολλές ιώσεις και λοιμώξεις από βακτήρια, όπως, π.χ., η γρίπη και το συνάχι, μεταδίδονται μέσω των σταγονιδίων. Τα παιδιά και οι νέοι μπορούν, μάλιστα, να μεταδίδουν την ασθένεια ακόμη και μια εβδομάδα πριν αυτή εκδηλωθεί στους ίδιους.

Από τι αποτελείται ένας άνθρωπος;

Από ποια ακριβώς χημικά στοιχεία αποτελείται ένας άνθρωπος;

Αν θελήσουμε να δούμε μόνο τα θεμελιώδη συστατικά ενός ανθρώπου, θα καταλήξουμε σε μια πολύ απλή χημική σύσταση. Περισσότερο από το 99% του σώματος αποτελείται από μόλις 10 βασικά στοιχεία, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων καταλαμβάνεται, φυσικά, από οξυγόνο και υδρογόνο, υπό μορφήν νερού. Στον άνθρωπο υπάρχει, ακόμη, άνθρακας σε ποσότητα αρκετή για να γεμίσει δυο σακιά κάρβουνο, σίδηρος τόσος όσος χρειάζεται για να γίνουν δύο μεγάλα καρφιά, αλλά και θείο το οποίο αρκεί για πάρα πολλά κουτιά σπίρτα.

Πόσο μεγάλη θα πρέπει να είναι μια διαστημική αποικία;

Αν υποθέσουμε πως κάποια μέρα θα στείλουμε ένα διαστημόπλοιο σε κάποιον άλλο πλανήτη, πόσοι άνθρωποι θα πρέπει να συμμετάσχουν στην αποστολή, για να διασφαλιστεί ικανοποιητική γενετική ποικιλότητα;

Γενετιστές και βιολόγοι έχουν υπολογίσει πόσα άτομα χρειάζονται για τη δημιουργία μιας αποικίας ζώων, ώστε αυτή να παραμείνει βιώσιμη για πάρα πολλά χρόνια. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά τις προσπάθειες διάσωσης απειλούμενων ειδών.

Μια χονδρική εκτίμηση για τα περισσότερα θηλαστικά οδηγεί στο συμπέρασμα ότι απαιτούνται τουλάχιστον 50 άτομα, 25 από το κάθε φύλο. Ο αριθμός αυτός προϋποθέτει, ωστόσο, ότι τα άτομα θα αναπαράγονται τυχαία – και αυτό είναι κάτι που δεν το κάνουν οι άνθρωποι, όπως γνωρίζουμε. Όσο πιο συστηματικό χαρακτήρα αποκτά η αναπαραγωγή, τόσο περισσότερα άτομα χρειάζονται για την αποφυγή της αιμομειξίας.

Κανείς, βέβαια, δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα διαμορφωθούν οι σεξουαλικοί κανόνες σε ένα διαστημόπλοιο που θα οδεύει προς ένα μακρινό πλανήτη. Τα 50 άτομα, ωστόσο, είναι απολύτως απαραίτητα. Και, αν δε στοχεύει κανείς μόνο στην αποφυγή αιμομειξίας, αλλά θέλει να διασφαλίσει και ικανή γενετική ποικιλότητα, χρειάζονται πιθανώς χιλιάδες άνθρωποι. Οπότε, το πιθανότερο είναι πως θα πρέπει να στείλουμε περισσότερα από ένα διαστημόπλοια.

Ποια πουλιά πετούν περισσότερο;

Το πουλί που πετάει περισσότερο απ’ όλα τα άλλα στον κόσμο είναι πιθανότατα το τροπικό μαυρογλάρονο. Όταν το νεαρό μαυρογλάρονο αφήνει τη φωλιά, δεν αναμένεται να ακουμπήσει τα πόδια του ξανά στο έδαφος, παρά μόνο όταν πρόκειται να γεννήσει αυγά – περίπου 10 χρόνια αργότερα. Το μαυρογλάρονο μπορεί ακόμη και να κοιμάται καθώς πετάει.

Ποιος Βούδας είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο;

Γιατί φτιάχνουν τα αγάλματα του Βούδα τόσο μεγάλα και ποιο είναι το μεγαλύτερο απ’ όλα;

Η μεγαλύτερη γλυπτή απεικόνιση του Βούδα στον κόσμο έχει μήκος 416 μέτρα και ύψος 68. Ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2004 και βρίσκεται κατά μήκος ενός ποταμού, έξω από την πόλη Γιγιάνγκ της κινεζικής επαρχίας Γιανγκτσί. Η παράδοση της κατασκευής τεράστιων αγαλμάτων του Βούδα προέρχεται, κατά μία άποψη, από την ελληνιστική εποχή, όταν δημιουργήθηκε ένα μείγμα ελληνικής, αιγυπτιακής και μεσανατολικής κουλτούρας, η οποία εξαπλώθηκε από την Ελλάδα ως την Ασία, με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι βουδιστές οικειοποιήθηκαν, αργότερα, την ιδέα της κατασκευής τεράστιων αγαλμάτων, για να δημιουργήσουν λατρευτικούς χώρους συγκέντρωσης και για την έκφραση της πίστης τους.

Του ισλαμισμού εξαιρουμένου, σε όλες τις θρησκείες παρατηρείται η τάση των πιστών να δημιουργούν απεικονίσεις θεών και ιερών προσώπων και να προσεύχονται σ’ αυτές. Στο βουδισμό, η πρακτική αυτή ξεκίνησε λίγα χρόνια μετά το θάνατο του ιστορικού Βούδα, του Σιντάρτα, προφανώς επειδή ο ίδιος δε θεωρούσε τον εαυτό ούτε καν ιδρυτή θρησκείας, αλλά μάλλον πνευματικό καθοδηγητή των ανθρώπων γύρω του.

Τα πλοία που βυθίζονται παρασύρουν ανθρώπους;

Στις ταινίες βλέπουμε συχνά ότι η θάλασσα μαζί με τα πλοία που βυθίζονται ρουφάει και ανθρώπους. Πρόκειται για αλήθεια ή για μύθο;

Αν ποτέ κανείς βρεθεί στη θάλασσα κοντά σε ένα πλοίο που βυθίζεται, καλά θα κάνει να απομακρυνθεί όσο γίνεται πιο γρήγορα. Καθώς το πλοίο χάνεται κάτω από τα κύματα, το νερό που το περιέβαλλε ξεχύνεται ορμητικά, για να γεμίσει το κενό που δημιουργείται. Ωστόσο, δεν πρόκειται έτσι να βουλιάξει κανείς σε ιδιαίτερα μεγάλο βάθος, επειδή το επιφανειακό νερό δε βυθίζεται, ακόμη κι όταν ρέει από τα πλάγια προς την τρύπα. Υπάρχει, όμως, ένας άλλος μεγάλος κίνδυνος. Τα μεγάλα πλοία περιέχουν μεγάλους θύλακες με αέρα, ο οποίος, καθώς το πλοίο βουλιάζει, ανεβαίνει προς τα πάνω και «αραιώνει» το νερό. Κανονικά, ένας άνθρωπος μπορεί να κρατηθεί στην επιφάνεια με τη βοήθεια της άνωσης, η οποία είναι ανάλογη με την πυκνότητα του νερού. Οι πολλές φυσαλίδες, όμως, μειώνουν πολύ την πυκνότητα του νερού, και γι’ αυτό βυθιζόμαστε. Επιπλέον, μπορεί να αποσπαστούν αντικείμενα από το κατάστρωμα του πλοίου, να ανέβουν στην επιφάνεια με μεγάλη ταχύτητα και να χτυπήσουν τους ανθρώπους που κολυμπούν στο νερό.

Ωστόσο, δε χρειάζεται να απομακρυνθεί κανείς πολύ από το πλοίο, για να είναι ασφαλής. Ο Ολλανδός μηχανικός Reint Dallinga, τεχνικός διευθυντής στο Ολλανδικό Ίδρυμα Ερευνών Ναυσιπλοΐας (MARIN), εκτιμά ότι οι αναταράξεις που δημιουργεί ένα βυθιζόμενο πλοίο μπορούν να παρασύρουν ένα άτομο το οποίο βρίσκεται σε απόσταση που αντιστοιχεί στο μισό του πλάτους του καταστρώματος. Αυτό σημαίνει πως, αν το κατάστρωμα έχει πλάτος 30 μέτρα, η επικίνδυνη ζώνη για ένα ναυαγό που κολυμπάει στη θάλασσα έχει ακτίνα 15 μέτρων από το πλοίο.

Αυτό ισχύει όμως μόνο για μεγάλα πλοία. Σε πειράματα με μικρότερα σκάφη, αποδείχθηκε πως δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος.