Archive for December 2010

Πόσο αργά μπορεί να κινηθεί κάτι;

Είναι δυνατόν να βρίσκεται κάτι σε συνεχή κίνηση, αλλά τόσο αργά ώστε να κινείται λιγότερο από ένα χιλιοστό το χρόνο;

Σχεδόν απειροελάχιστα αργές, αλλά πολύ σταθερές κινήσεις παρατηρούνται σε παχύρρευστα υγρά. Όσο πιο παχύρρευστο είναι ένα υγρό, τόσο πιο αργά ρέει. Έτσι, το ιξώδες του κέτσαπ είναι 50.000 φορές μεγαλύτερο από αυτό του νερού. Παρ’ ότι όλοι γνωρίζουμε πόσο εκνευριστικά αργά ρέει το κέτσαπ, ρέει ωστόσο πολύ ταχύτερα από ένα χιλιοστό το χρόνο.

Αντίθετα, άξιος διεκδικητής του ρεκόρ είναι ο μόλυβδος, που είναι ταυτόχρονα ένα πολύ βαρύ και πολύ μαλακό μέταλλο. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι το ίδιο το βάρος μιας μολύβδινης οροφής την έλκει προς τα κάτω, παραμορφώνοντάς την. Η κίνηση αυτή εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, π.χ., από τη θερμοκρασία και την πίεση, αλλά ένα κομμάτι μολύβδου που κρέμεται στον αέρα θα χρειαστεί τουλάχιστον 100 χρόνια για να διπλασιαστεί σε μήκος. Ανάλογα με το μέγεθος του κομματιού, η ταχύτητα της κίνησής του μπορεί να είναι μικρότερη από ένα χιλιοστό το χρόνο.

Όμως, και στη φύση παρατηρούνται αργές κινήσεις. Οι τεκτονικές πλάκες της Γης κινούνται με ταχύτητα πέντε περίπου εκατοστών το χρόνο, ενώ η ενδοχώρα του Καναδά ανυψώνεται κατά ένα εκατοστό το χρόνο.

Πόσα χρόνια μπορεί να ζήσει ένα φυτό;

Υπάρχουν δέντρα που ζουν ίσως και πάνω από 4.000 χρόνια, αλλά κι αυτά ακόμη είναι πολύ νεαρά σε σχέση με κάποια άλλα φυτά, και ειδικά τον απόλυτο κάτοχο του ρεκόρ, τη Lomatia tasmanica, που φύεται μόνο σε μια συγκεκριμένη ορεινή περιοχή της Τασμανίας.

Το φυτό L. tasmanica είναι στείρο, καθώς έχει τρεις σειρές χρωμοσωμάτων αντί για δύο. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να παράγει σπόρους και πολλαπλασιάζεται μόνο με παραφυάδες. Επομένως, όλα τα φυτά του είδους στην περιοχή είναι γενετικά κλωνοποιημένα το ένα από το άλλο. Φυτά αυτού του τύπου μπορούν να φτάσουν σε πολύ μεγάλη ηλικία. Έρευνες σε απολιθωμένα φύλλα, τα οποία είναι πανομοιότυπα με τα σημερινά, απέδειξαν πως η L. tasmanica φυτρώνει στην περιοχή αυτή εδώ και 43.600 χρόνια. Το ότι πολλαπλασιάζεται μόνο με παραφυάδες σημαίνει ότι τα απολιθωμένα φύλλα προέρχονται από το ίδιο φυτό που φυτρώνει και σήμερα στην περιοχή.

Το L. tasmanica δεν είναι μόνο το πιο ηλικιωμένο φυτό αλλά και ένα από τα πιο σπάνια, εφ’ όσον υπάρχουν μόνο 500 άτομα του είδους. Μια ομάδα φυτών ανακαλύφθηκε, για πρώτη φορά, το 1937, αλλά αυτά τα φυτά κάηκαν σε μια πυρκαγιά. Η σημερινή ομάδα ανακαλύφθηκε μόλις το 1965, όταν και περιγράφηκε επιστημονικά το είδος.

Ποιος είναι ο εξυπνότερος άνθρωπος στην ιστορία;

Είναι αδύνατο να αποφανθούμε επιστημονικά για το ποιος υπήρξε ο εξυπνότερος άνθρωπος όλων των εποχών. Κι αυτό γιατί, πρώτον, δεν υπήρχαν τεστ ευφυΐας πριν από το 1905, και δεύτερον, σε αυτά τα τεστ παρεμβαίνουν ούτως ή άλλως πολλοί απροσδιόριστοι παράγοντες.

Ανάμεσα σε αυτούς που έχουν υποβληθεί σε τεστ, δύο Αμερικανοί είχαν από τους υψηλότερους δείκτες ευφυΐας: ο σκακιστής Bobby Fischer και η συγγραφέας Marylin vos Savant, με 187 και 186 αντίστοιχα. Τους ξεπερνούν, όμως, αρκετά ιστορικά πρόσωπα, των οποίων οι δείκτες ευφυΐας έχουν υπολογιστεί από την ψυχολόγο Catharine Morris Cox με βάση, μεταξύ άλλων, μαρτυρίες για την ευφυΐα τους στα παιδικά τους χρόνια και από μελέτες μεταγενέστερων έργων τους.

Ορισμένοι πάντως πιστεύουν πως η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα στην ιστορία ήταν ο Αμερικανός William James Sidis (1898–1944), ο οποίος ήξερε ανάγνωση σε ηλικία μόλις ενός έτους, ενώ στα τέσσερά του διάβαζε Όμηρο στα ελληνικά. Ο Sidis έδινε διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ σε ηλικία έντεκα ετών και υπολογίζεται ότι ο δείκτης ευφυΐας του ήταν τουλάχιστον 250.

Η μέθοδος του τεστ IQ επινοήθηκε από το Γάλλο ψυχολόγο Alfred Binet και τελειοποιήθηκε από άλλους. Ωστόσο, το τεστ μετρά μόνο ορισμένες πλευρές της ευφυΐας και δε λαμβάνει υπόψη του, π.χ., τη δημιουργικότητα.

Τι είναι τα αιωρούμενα στίγματα στα μάτια;

Όταν κοιτάζουμε σε μια φωτεινή επιφάνεια, βλέπουμε καμιά φορά διάφανες, μικρές φυσαλίδες να σχηματίζονται μπροστά στα μάτια μας. Μοιάζουν με μονοκύτταρους οργανισμούς. Τι είναι;

Οι φωτεινές φουσκάλες είναι όντως «μονοκύτταροι οργανισμοί», γιατί αυτό που βλέπουμε είναι η σκιά λευκών αιμοσφαιρίων που ρέουν στα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς χιτώνα. Τα λευκά αιμοσφαίρια απορροφούν λιγότερο φως απ’ ό,τι τα ερυθρά, γι’ αυτό και φαίνονται σαν φωτεινές τρύπες στη ροή των αιμοσφαιρίων. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται στα τριχοειδή αγγεία που βρίσκονται κοντά στην ωχρά κηλίδα του αμφιβληστροειδούς, το σημείο όπου έχουμε την οξύτερη όραση. Μερικές φορές, μπορεί να δούμε αυτές τις φουσκάλες να κινούνται συγχρονισμένα πάνω κάτω ακολουθώντας τους χτύπους της καρδιάς.

Ένα άλλο πασίγνωστο φαινόμενο είναι τα μαύρα αιωρούμενα στίγματα («μυγάκια»), τα οποία οφείλονται σε μικρές ποσότητες πηχτής γέλης (ζελέ), που σχηματίζονται μέσα στο υαλοειδές υγρό της κοιλότητας του ματιού και οι οποίες ρίχνουν τη σκιά τους στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.

Πώς στρίβει η γάτα το σώμα της στον αέρα;

Η γάτα μας έχει πέσει αμέτρητες φορές από ψηλά, αλλά σχεδόν πάντα προσγειώνεται στα πόδια της. Πώς το καταφέρνει αυτό;

Όταν πέφτει μια γάτα, στο σώμα της επιδρά μόνο η βαρύτητα – αν εξαιρέσουμε την αντίσταση του αέρα. Θεωρητικά, δε θα έπρεπε να μπορεί να στρίβει στον αέρα. Το ότι, παρ’ όλα αυτά, οι γάτες μπορούν και κάνουν τέτοια ακροβατικά οφείλεται, πρωτίστως, στο μικρό τους βάρος, στην εξαιρετικά εύκαμπτη σπονδυλική τους στήλη και στους ευέλικτους μυς τους. Έτσι, στρέφοντας κατάλληλα το σώμα τους στον αέρα, οι γάτες μπορούν να πετύχουν μία πλήρη περιστροφή γύρω από τον άξονά τους. Ταυτόχρονα, επειδή διαθέτουν μια πολύ εξελιγμένη αίσθηση προσανατολισμού, ξέρουν πάντα πού είναι το πάνω και το κάτω όταν πέφτουν.

Ερευνητές της συμπεριφοράς των ζώων διεξήγαγαν πειράματα, στα οποία άφηναν γάτες να πέφτουν από διάφορα ύψη. Διαπίστωσαν ότι οι γάτες προλάβαιναν να κάνουν μια περιστροφή ακόμη και από ύψος μισού μέτρου πάνω από το έδαφος.

Επίσης, κτηνίατροι στις ΗΠΑ παρατήρησαν γάτες που έπεφταν από διάφορα ύψη και έκαναν στατιστικούς υπολογισμούς. Αποδείχθηκε ότι οι γάτες τραυματίζονται πιο δύσκολα όταν πέφτουν από μεγάλα ύψη – προφανώς επειδή προλαβαίνουν να μειώσουν την ταχύτητα πτώσης απλώνοντας το σώμα τους στον αέρα.

Υπάρχουν ανάποδα μηνύματα;

Ορισμένα ροκ συγκροτήματα έχουν κατηγορηθεί ότι στους στίχους τραγουδιών τους κρύβουν σατανιστικά μηνύματα, τα οποία ακούγονται μόνο αν ο δίσκος παιχτεί ανάποδα. Ισχύει αυτό; Και αν ναι, μπορεί όντως κάποιοι να επηρεαστούν;

Πολλά συγκροτήματα, όπως οι Beatles, οι Led Zeppelin και οι Eagles, έχουν κατά καιρούς κατηγορηθεί για τέτοιου είδους «ανάποδα μηνύματα». Το 1985, οι Judas Priest κατηγορήθηκαν ότι σατανιστικά μηνύματα σε τραγούδια τους οδήγησαν δύο νεαρά αγόρια σε απόπειρα αυτοκτονίας. Το συγκρότημα, ωστόσο, απαλλάχθηκε των κατηγοριών, αφού αποδείχθηκε ότι ανάλογα μηνύματα μπορεί κανείς, αν το θελήσει, να βρει ακόμη και σε θρησκευτική μουσική.

Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και μια έρευνα των Αμερικανών ψυχολόγων John Vokey και Don Read το 1985. Σε ένα πείραμα, που οι συμμετέχοντας άκουγαν ένα μουσικό κομμάτι ανάποδα, χωρίς να έχουν καμιά πληροφορία ότι υπάρχει κάποιο μήνυμα, λιγότεροι από το 10% αναγνώρισαν ότι κάτι υπάρχει. Αντίθετα, όταν τους ζητήθηκε να ακούσουν μια συγκεκριμένη φράση, που στην πραγματικότητα είχε επιλεγεί εντελώς τυχαία, το ποσοστό αυτών που την αναγνώρισαν εκτοξεύτηκε στο 90%.

Πολλοί από τους ισχυρισμούς περί ανάποδων μηνυμάτων προέρχονται από την αμερικανική νεοσυντηρητική δεξιά, όπου ένα πλήθος οργανώσεων –με επικεφαλής τη Moral Majority («Ηθική Πλειοψηφία»)– θεωρεί εδώ και χρόνια ότι η ροκ μουσική ευθύνεται, σε μεγάλο βαθμό, για όλα τα δεινά που μαστίζουν τις δυτικές κοινωνίες.

Ωστόσο, όπως σχολίασαν χαρακτηριστικά οι Judas Priest, το να προτρέπεις τους θαυμαστές σου να αυτοκτονήσουν δεν είναι και το καλύτερο μάρκετινγκ. Αν τα ανάποδα μηνύματα είχαν όντως κάποια επίδραση, τότε οι καλλιτέχνες θα επέλεγαν να βάλουν στους δίσκους τους μηνύματα του τύπου «Αγοράστε περισσότερους δίσκους μας».

Χρησιμοποιούν τα ζώα φάρμακα;

Οι βιολόγοι γνωρίζουν αρκετές περιπτώσεις ζώων που χρησιμοποιούν φυσικά φάρμακα είτε από το στόμα είτε εξωτερικά. Το τελευταίο ισχύει, για παράδειγμα, για τους καπουτσίνους πιθήκους και τους λεμούριους, που αλείφουν τη γούνα τους με εντομοκτόνες ουσίες. Οι καπουτσίνοι πίθηκοι χρησιμοποιούν διάφορα φύλλα που περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες, ενώ οι λεμούριοι κυλιούνται πάνω σε σαρανταποδαρούσες, οι οποίες εκκρίνουν δηλητήριο όταν τις πειράξει κανείς.

Όλοι όσοι έχουν σκύλους και γάτες έχουν δει τα ζώα τους να μασουλάνε χόρτα και άλλα πράσινα φυτά. Χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι τα φυτά αυτά περιέχουν διάφορες ουσίες που είτε κάνουν καλό στη βαρυστομαχιά είτε καταπολεμούν τα σκουλήκια των εντέρων και άλλα παράσιτα. Ένα από τα πιο ασυνήθιστα παραδείγματα αυτοθεραπείας παρατηρείται σε έγκυους θηλυκούς ελέφαντες. Τρώνε φύλλα από ορισμένα φυτά, τα οποία περιέχουν ουσίες που προκαλούν ωδίνες τοκετού.

Δε γνωρίζουμε ακριβώς πώς τα ζώα βρίσκουν τα κατάλληλα φυτά, αλλά προφανώς πρόκειται για συνδυασμό ενστίκτου και μάθησης. Όποια κι αν είναι όμως η εξήγηση, οι φαρμακοβιομηχανίες δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτές τις ουσίες, ενώ πάνω σε αυτό τον τομέα διεξάγονται έρευνες σε πολλά μέρη του κόσμου.

Θα βρίσκεται πάντα ο Πολικός Αστέρας στο βορρά;

Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της, ο οποίος περνάει νοητά από τους δύο πόλους της. Μια νοητή ευθεία από το Βόρειο Πόλο προς τα πάνω συναντά ένα σημείο του ουρανού, όπου τυγχάνει να βρίσκεται ένα ευδιάκριτο άστρο, ο Πολικός Αστέρας. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, τα άστρα φαίνεται να κινούνται κυκλικά στον ουρανό γύρω από αυτό το άστρο, το οποίο μοιάζει σχεδόν ακίνητο.

Στην εποχή μας, ο Πολικός Αστέρας βρίσκεται περίπου μια μοίρα από το Βόρειο Πόλο. Καθώς όμως ο άξονας περιστροφής της Γης μετατοπίζεται με την κυκλική κίνηση, η εικόνα του ορίζονται αλλάζει με αργό ρυθμό. Σε εκατό χρόνια η απόσταση θα είναι μισή μοίρα, ενώ σε περίπου 12.000 χρόνια ο Πολικός Αστέρας θα έχει μετατοπιστεί αρκετά από τη σημερινή του θέση. Τη θέση του σαν «πολικό αστέρι» θα πάρει τότε ο αστέρας Vega.

Χάρη στη θέση του, ο Πολικός Αστέρας βοηθάει τους ναυτικούς από αρχαιοτάτων χρόνων να προσανατολίζονται τη νύχτα. Αυτή η δυνατότητα δεν υφίσταται στο νότιο ημισφαίριο, καθώς δεν υπάρχουν ευδιάκριτα, σταθερά άστρα κοντά στο Νότιο Πόλο.

Ποιο ζώο έχει την καλύτερη όσφρηση;

Οι νυχτοπεταλούδες του είδους Sphinx ligustri εκκρίνουν αρωματικές ουσίες για να προσελκύουν τα αρσενικά. Η ποσότητα των ουσιών είναι όμως είναι τόσο μικρή, που μόνο αρσενικά με καλή όσφρηση μπορούν να ανταποκριθούν. Πρωταθλητής είναι η νυχτοπεταλούδα Antheraea polyphemus της Βόρειας Αμερικής, το αρσενικό της οποίας μπορεί να εντοπίσει ακόμη και ένα μόριο της αρωματικής ουσίας των θηλυκών.

Τι προκαλεί την αχρωματοψία;

Είναι η αχρωματοψία μια πάθηση του ματιού ή μια αδυναμία του εγκεφάλου να κατανοήσει το οπτικό σήμα; Γιατί εμφανίζεται κυρίως σε άντρες;

Το γεγονός ότι μπορούμε να διακρίνουμε χρώματα οφείλεται στο ότι έχουμε τριών ειδών κωνία στα μάτια μας, τα οποία καταγράφουν φως σε διαφορετικά μήκη κύματος, που αντιστοιχούν στο κόκκινο, το πράσινο και το μπλε – τα τρία βασικά χρώματα. Αν κάποιοι από τους τύπους κωνίων δε λειτουργούν σωστά, είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τα χρώματα. Συνήθως, τα ελαττωματικά κωνία είναι του κόκκινου ή του πράσινου χρώματος, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ανάμεσα στο κόκκινο και το πράσινο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, δε λειτουργεί κανένας από τους τρεις τύπους κωνίων, και τότε διακρίνουμε μόνο αποχρώσεις του γκρι.

Η αχρωματοψία οφείλεται σε γενετικά αίτια. Όταν κληρονομεί κανείς το γονίδιο της πάθησης, τα κωνία δε διαθέτουν τη χρωστική ουσία που καταγράφει τα χρώματα, με αποτέλεσμα να μη μεταβιβάζεται η σωστή εικόνα στον εγκέφαλο.

Το γεγονός ότι η αχρωματοψία οφείλεται σε γενετικά αίτια εξηγεί επίσης γιατί είναι περίπου 20 φορές συχνότερη στους άντρες. Το γονίδιο της αχρωματοψίας υπάρχει στο χρωμόσωμα Χ, αλλά επειδή είναι υπολειπόμενο, η γυναίκα πρέπει να έχει το γονίδιο και στα δύο χρωμοσώματα Χ για να πάσχει από αχρωματοψία. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει και οι δύο γονείς της είτε να έχουν αχρωματοψία οι ίδιοι είτε να είναι φορείς του γονιδίου. Οι άντρες, αντίθετα, επειδή έχουν ένα χρωμόσωμα Υ και ένα Χ, παθαίνουν αχρωματοψία όταν το ένα αυτό χρωμόσωμα Χ περιέχει το γονίδιο.

Pages:« Prev12...20212223242526...5152Next »