Archive for December 2010

Έχουν οι χελώνες φυσικούς εχθρούς;

Οι χελώνες προστατεύονται από το σκληρό τους καύκαλο. Σημαίνει αυτό πως δεν κινδυνεύουν να φαγωθούν από άλλα ζώα;

Οι χελώνες είναι μια πανάρχαια οικογένεια ερπετών, που δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου εδώ και 200 εκατομμύρια χρόνια. Ένας από τους κύριους λόγους αυτής της εξελικτικής τους επιτυχίας είναι το βαρύ και παχύ καύκαλό τους, το οποίο τις προστατεύει αποτελεσματικά από τα αρπακτικά. Υπάρχουν ορισμένα είδη που έχουν ένα μαλακό κέλυφος, αλλά το κλασικό όστρακο της χελώνας αποτελείται από 61 ξεχωριστές οστέινες πλάκες, που ενώνονται στη ράχη και στην κοιλιά της σχηματίζοντας ένα είδος θώρακα. Πάνω από αυτές υπάρχουν άλλες 50 κεράτινες πλάκες, η διάταξη των οποίων είναι ανεξάρτητη από αυτή των οστέινων πλακών που βρίσκονται από κάτω – κάτι που κάνει το καύκαλο ακόμη πιο ανθεκτικό.

Τα μικρά χελωνάκια είναι πολύ ευάλωτα, αλλά ακόμη και οι μεγάλες χελώνες με το σκληρό καβούκι διατρέχουν κίνδυνο να καταλήξουν στο στομάχι κάποιου μεγάλου αρπακτικού ζώου. Οι θαλάσσιες χελώνες κινδυνεύουν κυρίως από τις όρκες και τους μεγάλους καρχαρίες. Επιπλέον, όταν τα θηλυκά βγαίνουν στις ακτές για να γεννήσουν τα αυγά τους, μπορεί να πέσουν θύματα μεγάλων αιλουροειδών, όπως είναι π.χ. οι ιαγουάροι και τα πούμα. Για τις χερσαίες χελώνες και τις χελώνες των βάλτων η μεγαλύτερη απειλή είναι οι αλιγάτορες. Το δάγκωμα του αλιγάτορα είναι από τα ισχυρότερα του ζωικού βασιλείου και μπορεί να συνθλίψει το καύκαλο μιας χελώνας μεσαίου μεγέθους, αν ο αλιγάτορας την «πιάσει» σωστά ανάμεσα στα σαγόνια του.

Κλείνει σταδιακά η τρύπα του όζοντος;

Δε χρησιμοποιούμε πια ουσίες που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος. Aυτό σημαίνει ότι η τρύπα του όζοντος μικραίνει;

Από τη φύση του, το στρώμα του όζοντος δεν έχει το ίδιο πάχος όλες τις εποχές του χρόνου, και ειδικά πάνω από την Ανταρκτική διαλύεται κάθε άνοιξη. Ωστόσο, η λεγόμενη τρύπα του όζοντος δεν υπήρχε προτού εμείς οι άνθρωποι αρχίσουμε να απελευθερώνουμε στην ατμόσφαιρα ενώσεις χλωρίου όπως οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs).

Το ότι το όζον έχει μειωθεί τόσο δραματικά, σε σημείο που πάνω από κάποιες περιοχές να έχει σχεδόν εξαφανιστεί, οφείλεται λοιπόν σε αυτά τα αέρια, που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όμως, υπογράφηκαν διεθνείς συνθήκες που απαγόρευαν τις εκπομπές χλωροφθορανθράκων.

Παρ’ όλο που και σήμερα καταγράφονται τρύπες του όζοντος με μέγεθος ρεκόρ πάνω από την Ανταρκτική, η καταστροφή του όζοντος αναμένεται σταδιακά να περιοριστεί. Ωστόσο, οι χλωροφθοράνθρακες διασπώνται πολύ αργά, και θα πάρει άλλα 50 με 100 χρόνια μέχρι να είμαστε σε θέση να πούμε ότι η τρύπα του όζοντος έχει κλείσει.

Ποιος ανακάλυψε το απόλυτο μηδέν;

Πώς κατέληξε ο Κέλβιν στο συμπέρασμα ότι το απόλυτο μηδέν βρίσκεται στους 273,15 βαθμούς υπό το μηδέν;

Η δόξα για τον προσδιορισμό του απόλυτου μηδενός ανήκει στο Βρετανό φυσικό William Thomson (1824-1907), πιο γνωστό ως λόρδο Kelvin, ο οποίος το 1848 πρότεινε τη θέσπιση μιας απόλυτης θερμοκρασιακής κλίμακας, στην οποία οι 0 βαθμοί ταυτίζονται με το απόλυτο μηδέν και αντιστοιχούν στους -273,15 βαθμούς Κελσίου.

Ωστόσο, ήδη από το 1699, ο Γάλλος φυσικός Guillaume Amontons είχε διαπιστώσει μια γραμμική εξάρτηση ανάμεσα στη θερμοκρασία ενός σταθερού όγκου αερίου και την πίεσή του, και τέσσερα χρόνια αργότερα βρέθηκε πολύ κοντά στο συμπέρασμα ότι σε πάρα πολύ χαμηλές θερμοκρασίες η πίεση θα ελαχιστοποιούνταν.

Το 1787, ένας άλλος Γάλλος φυσικός, ο Jacques Alexandre Cesar Charles, ανακάλυψε ότι, για συγκεκριμένη ποσότητα αερίου υπό συγκεκριμένη πίεση, ο όγκος του αερίου είναι ανάλογος της θερμοκρασίας του. Έτσι, ο όγκος ενός αερίου μειώνεται κατά 1/273 για κάθε βαθμό που η θερμοκρασία πέφτει κάτω από τους 0 βαθμούς Κελσίου, πράγμα που σημαίνει ότι μειώνεται στο ελάχιστο στους -2730C.

Ωστόσο, αυτός που διατύπωσε την ορθή ερμηνεία του φαινόμενου ήταν ο λόρδος Kelvin, ο οποίος πίστευε ότι η θερμότητα είναι ένα είδος εσωτερικής κινητικής ενέργειας των ατόμων του αερίου και ότι όσο μειώνεται η θερμοκρασία τόσο επιβραδύνεται και η κίνηση των ατόμων. Γι’ αυτό και το απόλυτο μηδέν μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση όπου αυτές οι κινήσεις των ατόμων της ύλης σταματούν – αν και σύμφωνα με τους νόμους της θερμοδυναμικής είναι αδύνατον να φτάσουμε στο απόλυτο μηδέν.

Τι είναι το κόκκινο χιόνι;

Την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού, σε βουνά που καλύπτονται από χιόνι όλο το χρόνο, μπορεί να δει κανείς κόκκινο χιόνι. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε ένα μικροσκοπικό μονοκύτταρο φύκος, το Chlamydomonas nivalis, που ζει στο χιόνι και διαθέτει μια κόκκινη χρωστική ουσία, την ασταξανθίνη, η οποία υπάρχει επίσης στις ντομάτες και στις κόκκινες πιπεριές.

Όταν το χιόνι αρχίζει να λιώνει, το φύκος ανθίζει και, με τη βοήθεια ενός ινιδίου, ανεβαίνει προς την επιφάνεια του χιονιού, εκεί όπου το ηλιακό φως είναι πιο δυνατό. Καθώς το υγρό χιόνι γίνεται πιο συμπαγές, το κόκκινο χρώμα γίνεται πιο εμφανές και το χιόνι θυμίζει σχεδόν το εσωτερικό ενός καρπουζιού.

Το φύκος έχει προσαρμοστεί να ζει στο δύσκολο περιβάλλον των χιονισμένων βουνών και αντέχει σε θερμοκρασίες έως και -360C. Ιδανικές συνθήκες σε αυτό το είδος παρέχει το πολύ παγωμένο νερό από το λιωμένο χιόνι, ενώ, αντίθετα, αν η θερμοκρασία ανέβει μόλις δυο βαθμούς πάνω από το σημείο τήξης του νερού, το φύκος πεθαίνει. Ωστόσο, το ψύχος δεν είναι η μεγαλύτερη πρόκληση. Τις ηλιόλουστες, ανοιξιάτικες μέρες, το φως του ήλιου στα βουνά είναι πολύ δυνατό και η υπεριώδης ακτινοβολία συνιστά σοβαρό κίνδυνο για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Ευτυχώς, όμως, για το φύκος, η κόκκινη χρωστική ουσία του λειτουργεί σαν ηλιακό φίλτρο και το προστατεύει από την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ επιτρέπει στο μπλε και στο κόκκινο φως που χρειάζεται για τη φωτοσύνθεσή του να περάσουν. Επιπλέον, η χρωστική ουσία είναι αντιοξειδωτική και αδρανοποιεί τις επικίνδυνες ελεύθερες ρίζες πριν προλάβουν να το βλάψουν.

Ποιο είναι το βαρύτερο ζώο που πετάει;

Ελάχιστα είναι τα πλάσματα του ζωικού βασιλείου που έχουν το χάρισμα να πετούν. Από τις πολλές ομάδες ζώων που υπάρχουν, μόνο τρεις διαθέτουν αυτή την απαιτητική και ενεργοβόρο δεξιότητα: τα έντομα, οι νυχτερίδες και τα πτηνά. Σε αυτά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τους πτερόσαυρους, που όμως έχουν εξαφανιστεί προ πολλού. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων είναι ότι, ως επί το πλείστον, πρόκειται για σχετικά μικρόσωμα ζώα. Το βάρος των εντόμων μετριέται σε γραμμάρια, οι μεγαλύτερες νυχτερίδες ζυγίζουν μετά βίας ένα δύο κιλά, όπως και τα περισσότερα πουλιά.

Ωστόσο, στον κόσμο των πτηνών υπάρχουν και μερικά είδη που ανήκουν στην κατηγορία υπερβαρέων βαρών. Το βαρύτερο πτηνό που υπάρχει σήμερα, απ’ όσα μπορούν να πετάξουν, είναι ο αφρικανικός αγριόγαλος Kori, που μπορεί να φτάσει και τα 22 κιλά. Παλαιότερα όμως, υπήρχαν πτηνά αρκετά μεγαλύτερα και βαρύτερα από αυτόν. Ένα τέτοιο πτηνό ήταν ο –αφανισμένος πλέον– Τερατόρνις, ο οποίος πιθανότατα ζύγιζε μέχρι και 80 κιλά.

Ποια θρησκεία είναι η πιο διαδεδομένη;

Το ένα τρίτο των περίπου 6,5 δισεκατομμυρίων κατοίκων της Γης είναι χριστιανοί, κι επομένως ο χριστιανισμός είναι η πιο διαδεδομένη θρησκεία. Λίγο πάνω από τους μισούς χριστιανούς του κόσμου είναι καθολικοί.

Βοηθούν τα καρότα τη νυχτερινή όραση;

Αληθεύει ότι τα καρότα βελτιώνουν την ικανότητα του ανθρώπου να βλέπει καλύτερα στο σκοτάδι;

Εδώ και πάρα πολλές γενιές, όλα τα παιδιά ακούνε τους γονείς τους να λένε ότι πρέπει να τρώνε καρότα, επειδή είναι θρεπτικά και επειδή διαφορετικά δε θα βλέπουν στο σκοτάδι. Είναι αλήθεια ότι τα καρότα περιέχουν β-καροτίνη, η οποία είναι ένας πρόδρομος της βιταμίνης Α. Αυτή η βιταμίνη συμβάλλει στην καλή υγεία των ματιών μας, αλλά το ό,τι έτσι βλέπουμε καλύτερα στο σκοτάδι δεν είναι παρά ένας μύθος.

Μάλιστα, πρόκειται για μια φήμη που διέδωσε, εντελώς συνειδητά, το βρετανικό υπουργείο Πολεμικής Αεροπορίας κατά τη διάρκεια του B΄ Παγκόσμιου πολέμου. Το 1940 οι Γερμανοί αναρωτιόνταν πώς ήταν δυνατόν οι πιλότοι της RAF να καταρρίπτουν με τόση ευκολία τα γερμανικά βομβαρδιστικά τη νύχτα.

Οι Βρετανοί είχαν διαδώσει τη φήμη ότι η νυχτερινή όραση των πιλότων τους βελτιώθηκε αφότου άρχισαν να τρώνε πολλά καρότα. Μεταξύ άλλων, οι εφημερίδες έγραφαν για τον πιλότο καταδιωκτικών John Cunningham, γνωστό με το παρατσούκλι «Cat’s Eyes» («Γατίσια Μάτια»), ο οποίος είχε καταρρίψει είκοσι εχθρικά βομβαρδιστικά, επειδή –υποτίθεται– βελτίωσε πολύ τη νυχτερινή του όραση τρώγοντας καρότα. Οι Βρετανοί κατέφυγαν σε αυτή τη συνειδητή παραπληροφόρηση προκειμένου να παραμείνει μυστικό ότι είχαν κατασκευάσει ένα σύστημα ραντάρ, με το οποίο εντόπιζαν τα γερμανικά βομβαρδιστικά όταν αυτά πλησίαζαν την Αγγλία. Και φυσικά, δεν ήθελαν να αρχίσει η Luftwaffe να ψάχνει να βρει τους σταθμούς των ραντάρ.

Οι Γερμανοί πίστεψαν την ιστορία, και δεν ήταν οι μόνοι. Το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι του Λονδίνου, που άρχισαν να τρώνε καρότα με τη σέσουλα, ελπίζοντας ότι έτσι θα έβρισκαν ευκολότερα το σπίτι τους τις ώρες της νυχτερινής συσκότισης.

Ποιο αιλουροειδές έχει τη μεγαλύτερη εξάπλωση;

Τα διάφορα είδη αιλουροειδών έχουν τους δικούς τους βιοτόπους. Ποιο από αυτά, όμως, έχει τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση;

Τα αιλουροειδή έχουν, κατά κανόνα, πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις από το περιβάλλον όπου ζουν, γι’ αυτό και η εξάπλωση των περισσότερων ειδών είναι στενά συνδεδεμένη με την έκταση που καλύπτει το περιβάλλον το οποίο προτιμούν.

Η αγριόγατα του Ιριομότε, για παράδειγμα, ζει μόνο στο ομώνυμο ιαπωνικό νησί, ενώ η λεοπάρδαλη συναντάται σε εκτεταμένες δασώδεις περιοχές της Αφρικής και της νότιας Ασίας.

Το απόλυτο ρεκόρ εξάπλωσης και προσαρμοστικότητας έχει το αμερικανικό πούμα, το οποίο ζει σε όλα τα περιβάλλοντα από τον αρκτικό Καναδά, τις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και τις ερήμους του Μεξικού μέχρι τους βάλτους της Φλόριντα, τα τροπικά δάση της Βραζιλίας, τις Άνδεις, τις ανοιχτές πεδιάδες (pampas) της Αργεντινής και τη Χιλή. Το πούμα δεν είναι επιλεκτικό σε ό,τι αφορά το είδος της τροφής του ή το βιότοπό του, γι’ αυτό και μπορεί και επιβιώνει σε πολλά και διαφορετικά περιβάλλοντα.

Ποιος οργανισμός έχει τα λιγότερα γονίδια;

Το βακτήριο Carsonella ruddii τα βγάζει πέρα με 159.662 ζεύγη βάσεων DNA κατανεμημένα σε 182 γονίδια. Ο αριθμός αυτός προσεγγίζει το θεωρητικό όριο των 151 γονιδίων, το οποίο οι Αμερικανοί επιστήμονες Anthony Forster και George Church έχουν υπολογίσει ως το ελάχιστο όριο για ένα ζωντανό κύτταρο. Συγκριτικά, το ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελείται από περίπου 20.000 γονίδια, που περιέχουν συνολικά τρία δισεκατομμύρια ζεύγη βάσεων.

Το βακτήριο Carsonella ruddii ζει στο σώμα εντόμων και δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί χωρίς τη βοήθεια κυττάρων-ξενιστών στο έντομο. Σε ανταπόδοση της φιλοξενίας, αυτό το απίστευτα απλό βακτήριο προσφέρει ζωτικά αμινοξέα στο έντομο, που κατά τα άλλα τρέφεται με χυμούς φυτών. Ουσιαστικά το έντομο και το Carsonella ruddii ζουν σε μια τόσο στενή συμβιωτική σχέση, που γεννάται το ερώτημα κατά πόσον το βακτήριο αυτό είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός. Είναι τόσο εξαρτημένο από τον ξενιστή του που θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι έχει γίνει μέρος του εντόμου.

Πότε άρχισε ο άνθρωπος να καπνίζει;

Η προέλευση του καπνίσματος πρέπει να αναζητηθεί στο πολύ μακρινό παρελθόν. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι προϊστορικοί άνθρωποι εισέπνεαν καπνό για να φτάσουν σε μια κατάσταση έκστασης, π.χ., στο πλαίσιο θρησκευτικών τελετών. Δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς άρχισε ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί τον καπνό, αλλά είναι απολύτως βέβαιο ότι οι πρώτοι καπνιστές ήταν οι Ινδιάνοι, και αυτό γιατί, πριν από τα ταξίδια του Κολόμβου στην Αμερική, το φυτό ευδοκιμούσε μόνο εκεί.

Τα παλαιότερα αρχαιολογικά τεκμήρια όσον αφορά τη συνήθεια του καπνίσματος στους Ινδιάνους έχουν ηλικία 4.700 ετών. Στην πολιτεία Αλμπέρτα του Καναδά, οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως μια λίθινη πίπα που χρονολογείται στο 2.700 π.Χ. Ωστόσο, οι απόψεις των ερευνητών σχετικά με το αν η πίπα αυτή χρησιμοποιούνταν για κάπνισμα διίστανται. Ένα αρκετά μεταγενέστερο εύρημα προέρχεται από το νησί Marajo της Βραζιλίας. Εδώ οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πολλές κυλινδρικές πίπες, που χρονολογούνται περίπου στο 1000 π.Χ. Στην περίπτωση αυτή, οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι οι πίπες χρησίμευαν για κάπνισμα καπνού. Αλλά και οι Μάγια του Μεξικού κάπνιζαν καπνό εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια.

Το κάπνισμα έφτασε στην Ευρώπη με την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο το 1492. Ο Κολόμβος είδε τους Ινδιάνους να καπνίζουν καπνό, και επιστρέφοντας στην Ευρώπη έφερε μαζί του το φυτό.