Archive for December 2010
Γιατί ανατριχιάζουμε;
Η ανατριχίλα είναι μια παροδική τοπική μεταβολή στην επιδερμίδα. Μικροί μύες στις ρίζες των τριχών συστέλλονται, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα χαρακτηριστικά μικρά εξάρματα, που κάνουν τις τρίχες μας να ανασηκώνονται. Συνήθως πρόκειται για μια αντίδραση στο κρύο ή στο φόβο.
Στους σημερινούς ανθρώπους η ανατριχίλα δεν έχει κάποια πρακτική σημασία, αλλά σε παλιότερες εποχές, όταν οι άνθρωποι ήταν πιο τριχωτοί, αυτή η φυσική λειτουργία ήταν χρήσιμη, και συγκεκριμένα εξυπηρετούσε δύο σκοπούς: Αφ’ ενός, το ανασηκωμένο τρίχωμα λειτουργούσε ως άμυνα κατά του ψύχους, καθώς ο αέρας που εγκλωβίζεται ανάμεσα στις τρίχες αποτελεί εξαίρετο μονωτικό, και αφ’ ετέρου, αυτή η διόγκωση του τριχώματος έκανε τους ανθρώπους να δείχνουν πιο μεγαλόσωμοι και πιο τρομακτικοί, κάτι που φυσικά χρησίμευε στο να φοβίσουν τους εχθρούς τους, όταν υπήρχε ανάγκη.
Κυκλοφορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες γυμνοί;
Παρ’ όλο που το γυμνό αποτελεί τον κανόνα στην κλασική τέχνη, οι αρχαίοι Έλληνες δε συνήθιζαν να κυκλοφορούν γυμνοί, όπως βεβαιώνουν οι ιστορικοί. Εξαίρεση αποτελούσαν οι αθλοπαιδιές των νέων στα γυμναστήρια, ή γυμνάσια – όροι που, όπως είναι προφανές, προέρχονται από τη λέξη γυμνός. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες, επίσης, οι άντρες αγωνίζονταν γυμνοί.
Το γυμνό στην κλασική τέχνη ήταν ένας τρόπος για να αναπαραστήσουν οι καλλιτέχνες πιο ζωντανά τις αντρικές μορφές και να τονίσουν τους ρόλους που αυτές επιτελούσαν. Για παράδειγμα, απεικονίζοντας θεούς, πολεμιστές και ήρωες χωρίς ρούχα, ο καλλιτέχνης είχε τη δυνατότητα να εκθειάσει την ανδρεία τους. Σύμφωνα με τον –ειδικό επί του θέματος– Αμερικανό ιστορικό τέχνης Jeffrey Hurwit, οι πολεμιστές της εποχής ήταν πάντα ντυμένοι. Αν πήγαιναν ακάλυπτοι στη μάχη, θα ήταν σαν να οδηγούνται σε βέβαιο θάνατο, σημειώνει ο Hurwit.
Πώς μπορούμε να μετράμε τη θερμοκρασία από απόσταση;
Έχω δει να μετράται η θερμοκρασία αντικείμενων από απόσταση, με τη βοήθεια ενός ειδικού οργάνου, το οποίο εκπέμπει στο αντικείμενο μια ακτίνα λέιζερ. Πώς μπορεί μια ακτίνα λέιζερ να μετράει τη θερμοκρασία;
Η συσκευή αυτή ονομάζεται θερμόμετρο υπέρυθρης ακτινοβολίας, και υπάρχει σε πολλές παραλλαγές – όλες βασισμένες στην ίδια αρχή λειτουργίας. Μετράει την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται από οποιοδήποτε σώμα. Η ακτίνα λέιζερ που διαθέτουν ορισμένα υπέρυθρα θερμόμετρα χρησιμεύει απλώς στο να προσδιορίζουμε με ακρίβεια το αντικείμενο του οποίου επιθυμούμε να μετρήσουμε τη θερμοκρασία, και ως εκ τούτου δεν είναι αναγκαία για τη λειτουργία του θερμομέτρου.
Το 1879, ο Αυστριακός φυσικός Joseph Stefan διαπίστωσε ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπει ένα αντικείμενο εξαρτάται από τη θερμοκρασία του. Πιο συγκεκριμένα, η ακτινοβολία του, και μαζί και το υπέρυθρο τμήμα της, αυξάνεται κατ’ αναλογία προς την απόλυτη θερμοκρασία –δηλαδή το πλήθος των βαθμών πάνω από το απόλυτο μηδέν– στην τέταρτη δύναμη. Ένα υπέρυθρο θερμόμετρο συλλαμβάνει την ακτινοβολία, και κατόπιν ένας μικρός υπολογιστής «μεταφράζει» την ακτινοβολία σε θερμοκρασία. Η μέθοδος αυτή είναι ακριβής και γρήγορη, και χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για τη μέτρηση της θερμοκρασίας αντικειμένων που βρίσκονται εν κινήσει. Καθώς δεν υπάρχει άμεση επαφή μεταξύ θερμομέτρου και αντικειμένου, η μέθοδος έχει πλεονεκτήματα από απόψεως υγιεινής, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της θερμοκρασίας των τροφίμων.
Το μειονέκτημα είναι ότι ένα υπέρυθρο θερμόμετρο μετρά μόνο την επιφανειακή θερμοκρασία ενός αντικειμένου. Επιπλέον, ενδέχεται να προκύψει σφάλμα μέτρησης όταν εστιάζουμε το όργανο σε λείες και ανακλαστικές επιφάνειες. Η ακρίβεια των μετρήσεων μπορεί επίσης να επηρεαστεί από τη θερμότητα άλλων αντικειμένων που βρίσκονται κοντά.
Ποιος μέτρησε πρώτος την ταχύτητα του φωτός;
Πότε ανακαλύψαμε ότι το φως ταξιδεύει με χιλιάδες χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο;
Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το φως διαδίδεται ακαριαία, αλλά το 1676 ο Δανός αστρονόμος Ole Roemer παρατήρησε «την απόκλιση του φωτός», όπως ονόμασε το φαινόμενο.
Ο Roemer διαπίστωσε ότι όσο πιο μακριά βρίσκεται η Γη από το Δία τόσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται το φως της Ιώς –δορυφόρου του Δία– για να φτάσει σε εμάς. Υπολόγισε ότι το φως χρειάζεται 22 λεπτά για να καλύψει μια απόσταση που αντιστοιχεί στη διάμετρο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο, και με βάση αυτό υπολόγισε την ταχύτητα του φωτός στα 220.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι το φως κάνει αυτό το ταξίδι σε λιγότερο από 17 λεπτά, οπότε η ταχύτητα που υπολόγισε ο Roemer ήταν μικρότερη από την πραγματική. Το φως ταξιδεύει στο κενό με ταχύτητα 299.792.458 μέτρων το δευτερόλεπτο.
Γιατί οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι δεν τρώνε χοιρινό;
Το ότι οι Εβραίοι πρέπει να απέχουν πλήρως από την κατανάλωση χοιρινού αναφέρεται στο Λευιτικό και στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης. Η απαγόρευση είναι παλαιότερη κατά αρκετές εκατοντάδες χρόνια της αντίστοιχης του Κορανίου, αλλά οι συνθήκες που οδήγησαν σε αυτές τις απαγορεύσεις είναι λίγο πολύ οι ίδιες.
Σε πολλούς πολιτισμούς, το γουρούνι θεωρούνταν απεχθές, γιατί κυλιέται στη λάσπη και τρώει περιττώματα, ενώ στην Παλαιά Διαθήκη χαρακτηρίζεται ακάθαρτο γιατί δε μηρυκάζει, δεν τρέφεται δηλαδή με χορτάρι. Ωστόσο, πολύ πριν από την εγκατάσταση των Εβραίων στη Χαναάν, στη γη που βρίσκεται δυτικά του ποταμού Ιορδάνη, οι άνθρωποι εκεί έτρωγαν χοιρινό.
Σε ανασκαφές έχουν βρεθεί οστά χοίρων που χρονολογούνται 5.000 χρόνια πριν. Ορισμένα από αυτά προέρχονται από θυσίες, άρα οι χοίροι θα πρέπει να θεωρούνταν ιερά ζώα. Είναι πιθανό η αντίθεση προς τη θρησκεία των Χαναανιτών να οδήγησε τους Εβραίους νομοθέτες να απαγορεύσουν αυστηρά το χοιρινό.
Τι θα απογίνει η Γη όταν σβήσει ο Ήλιος;
Ο Ήλιος δεν μπορεί να λάμπει για πάντα. Τι θα συμβεί τελικά στη Γη και τους άλλους πλανήτες όταν τελειώσουν τα καύσιμά του;
Όταν ο Ήλιος, σε περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, θα έχει καταναλώσει όλο του το υδρογόνο, θα διογκωθεί και θα γίνει ένα κόκκινο, γιγάντιο άστρο, με ακτίνα που θα εκτείνεται μέχρι και την περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Γη. Όταν συμβεί αυτό, ο Ήλιος θα έχει καταβροχθίσει τόσο τον Ερμή όσο και την Αφροδίτη, ενώ η τύχη της Γης μας είναι περισσότερο αβέβαιη. Λόγω της διόγκωσής του, ο Ήλιος θα χάσει ένα μέρος της μάζας του και θα μειωθεί η ισχύς της βαρυτικής του έλξης, δηλαδή, θα έλκει λιγότερο τους πλανήτες του. Ταυτόχρονα, είναι πιθανό τα αέρια που θα εκτοξεύονται από τον Ήλιο να απωθήσουν τη Γη σε μια τροχιά εκτός του βεληνεκούς του. Σε αυτή την περίπτωση, είναι πιθανό ο πλανήτης μας να μην καταβροχθιστεί, αλλά να βαδίσει προς το τέλος του ως μια απανθρακωμένη σφαίρα σε κοντινή τροχιά γύρω από τον κόκκινο γίγαντα. Σε κάθε περίπτωση, οι επιθανάτιοι σπασμοί του Ήλιου θα σημάνουν ένα αναπόφευκτο τέλος για κάθε μορφής ζωή στη Γη.
Επίσης, όταν ο Ήλιος διογκωθεί, θα αυξηθεί η θερμοκρασία στα απώτατα σημεία του ηλιακού μας συστήματος. Ωστόσο, μετά από άλλα 250 εκατομμύρια χρόνια, ο γιγάντιος κόκκινος Ήλιος μας θα έχει συρρικνωθεί σε ένα λευκό νάνο, στο μέγεθος της Γης. Τότε, οι πλανήτες θα βρεθούν σε ένα περιβάλλον «κοσμικής κατάψυξης» – αυτή τη φορά για πάντα.
Από πού προέρχεται το λίπος του γάλακτος;
Πώς γίνεται να έχει το γάλα λιπαρά, όταν το χόρτο που τρώει η αγελάδα δεν περιέχει λίπος;
Οι αγελάδες είναι περιπλανώμενα χημικά εργαστήρια, που μπορούν να μετατρέψουν το χορτάρι σε ένα πλήθος χημικών ενώσεων, όπως είναι τα συστατικά του γάλακτος.
Το χορτάρι περιέχει ελάχιστα από τα πολλά μόρια λίπους, πρωτεϊνών, υδατανθράκων και βιταμινών που υπάρχουν στο αγελαδινό γάλα, αλλά οι αγελάδες μπορούν να διασπούν τα συστατικά του χόρτου σε μικρές χημικές μονάδες, που στη συνέχεια χρησιμοποιούνται ως θεμέλια πάνω στα οποία χτίζουν τα μεγάλα μόρια του γάλακτος. Οι αγελάδες μπορούν να αποσυνθέτουν ένα μέρος του χόρτου μόνες τους, αλλά κατά κανόνα υποβοηθούνται από αμέτρητους μονοκύτταρους οργανισμούς στο πρώτο τμήμα του τετραμερούς στομαχιού τους (προστόμαχος). Αυτοί αποσπούν, για παράδειγμα, την κυτταρίνη από το χόρτο, παράγοντας ποικιλία λιπαρών οξέων και σακχάρων. Ο προστόμαχος είναι ο μεγαλύτερος λέβητας ζύμωσης της φύσης. Χάρη στον τεράστιο πληθυσμό από βακτήρια και μονοκύτταρους οργανισμούς που διαθέτει στο πεπτικό της σύστημα, η αγελάδα μπορεί να τραφεί ακόμη και με χαρτόνι, αν παραστεί ανάγκη.
Γιατί έχουν τόσα πολλά ζώα δύο μάτια;
Τα δύο μάτια έχουν τουλάχιστον τέσσερα πλεονεκτήματα σε σχέση με το ένα, μοναδικό μάτι.
Πρώτον, ο κάτοχός τους έχει ακόμη τη δυνατότητα να βλέπει σε περίπτωση που το ένα μάτι πάθει ζημιά. Δεύτερον, εξασφαλίζουν ευρύτερο οπτικό πεδίο. Με το ένα μάτι ο άνθρωπος έχει οριζόντιο οπτικό πεδίο 150 μοιρών, ενώ με τα δύο μάτια το πεδίο διευρύνεται στις 180 μοίρες.
Σε πολλά πτηνά, τα μάτια βρίσκονται στα πλαϊνά του κεφαλιού, κάτι που τους δίνει τη δυνατότητα να βλέπουν ολόκληρο τον ορίζοντα χωρίς να χρειάζεται να στρέφουν το κεφάλι ή τα μάτια τους. Τρίτον, δύο μάτια που κοιτάζουν προς την ίδια κατεύθυνση εξασφαλίζουν καλύτερο βάθος πεδίου και, συνεπώς, ακριβέστερες πληροφορίες, για παράδειγμα σε σχέση με το πόσο μακριά είναι η λεία. Τέταρτον, τα δύο μάτια αυξάνουν τη δυνατότητα καταγραφής ασθενών οπτικών ερεθισμάτων.
Ορισμένες σαύρες, βάτραχοι και ψάρια διαθέτουν και ένα τρίτο μάτι στο πάνω μέρος του κεφαλιού τους, ενώ οι αράχνες μπορεί να έχουν έως και τέσσερα ζευγάρια μάτια.
Ποιος εφηύρε το τηλεκοντρόλ;
Δύο Αμερικανοί φυσικοί, ο Robert Adler και ο Eugene Polley, έκαναν τη ζωή μας κάπως ευκολότερη επινοώντας το ασύρματο τηλεχειριστήριο της τηλεόρασης. Εμφανίστηκε στην αγορά το 1956 και κατήργησε τα τηλεχειριστήρια της εποχής, που συνδέονταν με το δέκτη με ένα μακρύ καλώδιο.
Πώς προστατεύει το δέρμα η αντηλιακή κρέμα;
Αλείφουμε στο δέρμα μας αντηλιακή κρέμα για να προστατευτούμε από την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Οι αντηλιακές κρέμες περιέχουν φυσικά ή χημικά φίλτρα – ή και τα δύο. Τα φυσικά φίλτρα είναι λευκές χρωστικές ουσίες, όπως οξείδιο του ψευδαργύρου ή οξείδιο του τιτανίου. Τα στοιχεία αυτά ανακλούν την υπεριώδη ακτινοβολία στο περιβάλλον.
Τα αντηλιακά με φυσικά ηλιακά φίλτρα συνήθως «βάφουν» το δέρμα λευκό για ένα διάστημα μετά την επάλειψή τους. Αυτό δεν ισχύει απαραίτητα στις αντηλιακές κρέμες χημικού φίλτρου, οι οποίες περιέχουν ειδικά οργανικά μόρια, όπως βενζοφαινόνες, ενώσεις καμφοράς και κινναμωμικά παράγωγα. Αυτά τα στοιχεία απορροφούν τις υπεριώδεις ακτίνες και τις μετατρέπουν σε υπέρυθρη ακτινοβολία, δηλαδή, θερμότητα που αποβάλλεται στον αέρα ή απομακρύνεται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος.
Όλες σχεδόν οι κρέμες προστατεύουν τόσο από την ακτινοβολία UVA όσο και από την ακτινοβολία UVB. Ενώ η πρώτη επηρεάζει την ελαστικότητα του δέρματος και προκαλεί ρυτίδες, η UVB προκαλεί τα γνωστά εγκαύματα – αν δεν λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Πιστεύεται ότι και οι δύο τύποι ακτινοβολίας ευθύνονται για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος, και παρ’ όλο που οι ακτίνες UVB θεωρούνται πιο επικίνδυνες από τις UVA, δεν υπάρχει «ασφαλής» υπεριώδης ακτινοβολία.
Ο δείκτης προστασίας που αναγράφεται στη συσκευασία των αντηλιακών αναφέρεται αποκλειστικά στην προστασία από την ακτινοβολία UVB, δηλαδή από τα εγκαύματα. Το ότι πολλοί άνθρωποι παθαίνουν εγκαύματα, ακόμη κι αν χρησιμοποιούν αντηλιακή κρέμα με υψηλό δείκτη προστασίας, οφείλεται συνήθως στη λανθασμένη χρήση της κρέμας. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε κάθε φορά μεγάλη ποσότητα κρέμας, κατά μέσο όρο 40 γραμμάρια για έναν ενήλικα. Θα πρέπει επίσης να προσέχουμε το αντηλιακό μας να είναι αδιάβροχο, δηλαδή, να προσφέρει προστασία ακόμη και αφού βουτήξουμε στη θάλασσα ή ιδρώσουμε από τη ζέστη.