Archive for December 2010

Ποιοι χρησιμοποίησαν πρώτοι βερνίκι νυχιών;

Ήταν οι Κινέζοι, πριν από περίπου 500 χρόνια. Το βερνίκι κατασκευαζόταν από κερί μέλισσας, ζελατίνη, ασπράδι αυγού, αραβικό κόμμι και φυτικές χρωστικές ουσίες. Οι Κινέζοι αρχικά προτιμούσαν το κόκκινο και το μαύρο χρώμα, και αργότερα το χρυσό και το ασημί.

Είναι επικίνδυνη η αναπνοή ενός καπνιστή;

Το παθητικό κάπνισμα είναι επικίνδυνο, αλλά μήπως πρέπει να αποφεύγουμε την αναπνοή ενός καπνιστή ακόμη κι όταν δεν καπνίζει;

Ως παθητικό κάπνισμα εκλαμβάνεται η εισπνοή τόσο του καπνού ενός τσιγάρου που καίγεται όσο και του καπνού που εκπνέει ένας καπνιστής. Ακόμη κι όταν σβήσει το τσιγάρο του, ένας καπνιστής συνεχίζει να εκπνέει ουσίες βλαβερές για την υγεία μας. Μελέτες έδειξαν ότι χρειάζεται να περάσει ενάμισι λεπτό μέχρις ότου η ποσότητα των μικροσωματιδίων (μεγέθους 0,3-1 μικρομέτρου) πέσει στα φυσιολογικά επίπεδα, ενώ χρειάζεται να περάσουν περίπου τρία λεπτά προτού εξαφανιστούν οι οργανικές πτητικές ουσίες, όπως για παράδειγμα το βενζόλιο. Στην πράξη, ο κίνδυνος από τη στιγμή που ο καπνιστής θα σβήσει το τσιγάρο του μειώνεται γρήγορα.

Ωστόσο, για τα ιδιαιτέρως ευαίσθητα άτομα, ακόμη και μικρές ποσότητες βλαβερών ουσιών μπορεί να συνιστούν πρόβλημα. Σε μέρη με κακό εξαερισμό, για παράδειγμα σε μικρά θέατρα ή κινηματογράφους, όπου πολλοί άνθρωποι βγαίνουν στο φουαγέ για να καπνίσουν και αμέσως μετά επιστρέφουν στις θέσεις τους, ενδέχεται η ποσότητα των βλαβερών σωματιδίων εντός της αίθουσας από την ανάσα των καπνιστών να είναι τόσο μεγάλη, ώστε να θέτει σε κίνδυνο τα άτομα που τα εισπνέουν. Το πρόβλημα όμως λύνεται εύκολα: αρκεί οι καπνιστές να περιμένουν τρία λεπτά πριν μπουν και πάλι μέσα.

Ποιος ανακάλυψε πρώτος απολίθωμα δεινοσαύρου;

Πότε βρέθηκε το πρώτο απολίθωμα δεινοσαύρου και από ποιον;

Δε γνωρίζουμε με σιγουριά πότε βρέθηκε το πρώτο απολίθωμα δεινοσαύρου. Είναι πιθανό οι Ινδιάνοι να είχαν βρει απολιθώματα που, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών και των ανέμων, είχαν βγει στην επιφάνεια, στις άνυδρες περιοχές της Βόρειας Αμερικής που είναι γνωστές ως Badlands. Σε αυτές τις περιοχές, οι παλαιοντολόγοι έχουν φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι επίσης πιθανό στην Κίνα να μάζευαν απολιθώματα δεινοσαύρων και να τα πουλούσαν σαν δόντια ή οστά δράκων, κάτι που άλλωστε έκαναν και με νεότερα απολιθώματα διαφόρων –αφανισμένων σήμερα– θηλαστικών. Η παλιότερη επιβεβαιωμένη εύρεση οστού δεινοσαύρου αναφέρεται σε ένα βιβλίο του 1676, με θέμα τη φυσική ιστορία του Oxfordshire, μόνο που τότε δε γνώριζαν περί τίνος επρόκειτο. Στο βιβλίο ο Robert Plot περιγράφει ένα υπερμέγεθες οστό, που είχε βρει σε ένα λατομείο. Πίστευε ότι ήταν το κάτω τμήμα του μηριαίου οστού ενός μεγάλου ζώου, για παράδειγμα ενός ελέφαντα, ή –και αυτό το θεωρούσε πιθανότερο– ενός γίγαντα.

Το 1763 o φυσιοδίφης Richard Brookes μελέτησε προσεκτικότερα το εύρημα και το βάφτισε Scrotum humanum. Υπέθεσε ότι ήταν οι απολιθωμένοι όρχεις ενός γίγαντα. Αργότερα το εύρημα εξαφανίστηκε, αλλά από διάφορα σχέδιά του που έχουν σωθεί φαίνεται ότι όντως θύμιζε ένα ζεύγος γιγάντιων όρχεων.

Ο όρος «δεινόσαυρος» εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1841, με βάση τα συμπεράσματα που είχαν προκύψει από τη μελέτη απολιθωμάτων του Megalosaurus και του Iguanodon, τα οποία είχαν ανακαλυφθεί τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Το 1871, ο John Philips διατύπωσε την άποψη ότι οι γιγάντιοι όρχεις του σπηλαίου ήταν μάλλον το κάτω τμήμα ενός μηριαίου οστού ενός Megalosaurus. Οι δύο στρογγυλές απολήξεις δεν ήταν επομένως υπολείμματα ενός γεννητικού οργάνου, αλλά ένα τμήμα από άρθρωση ποδιού ενός σαρκοφάγου δεινοσαύρου, που έζησε ίσως πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια.

Γιατί οι Αιγύπτιοι ζωγράφιζαν πάντα τους ανθρώπους προφίλ;

Οι καλλιτέχνες στην αρχαία Αίγυπτο ακολουθούσαν αυστηρούς κανόνες. Μεταξύ άλλων, το ανθρώπινο σώμα απεικονιζόταν πάντα έτσι, ώστε τα μέλη να είναι όσο το δυνατόν πιο ευδιάκριτα. Οι Αιγύπτιοι ζωγράφιζαν το πρόσωπο και το κάτω μέρος του σώματος προφίλ, ενώ το πάνω μέρος του σώματος απεικονιζόταν ανφάς. Αυτό εθεωρείτο ότι εξυπηρετούσε μια πληρέστερη απεικόνιση της μορφής.

Έτσι ακριβώς είναι ζωγραφισμένες οι ανθρώπινες μορφές στις τοιχογραφίες και τα ανάγλυφα που κοσμούσαν τους τάφους των μελών της άρχουσας τάξης. Μεταξύ άλλων, οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν ακόμη και τους σκλάβους που θανατώνονταν προκειμένου να υπηρετούν τον αφέντη τους και στον κάτω κόσμο. Τα ζώα απεικονίζονταν επίσης προφίλ, γιατί έτσι αποδιδόταν καλύτερα η κίνησή τους.

Πώς μετράται η ενέργεια των τροφίμων;

Πώς μετράται η ενέργεια στα τρόφιμα; Τι σημαίνει για παράδειγμα ότι 100 γραμμάρια γάλα light περιέχουν 190 kJ ενέργειας; [Άννα Θεοδοσίου, Πειραιάς]

Η τιμή της ενέργειας των τροφίμων μετράται με την καύση δείγματός τους σε ένα αδιαβατικό θερμιδόμετρο καύσης, όπως λέγεται. Αυτό το όργανο αποτελείται από ένα δοχείο που γεμίζει με νερό και ένα θαλαμίσκο. Το δείγμα του οποίου επιθυμούμε να μετρήσουμε την ενέργεια τοποθετείται στο θαλαμίσκο και κατόπιν αυτός γεμίζει με καθαρό οξυγόνο, κλείνει αεροστεγώς και βυθίζεται μέσα στο δοχείο με το νερό. Με τη βοήθεια ηλεκτροδίων, το δείγμα αναφλέγεται. Τα συστατικά του καίγονται πλήρως, και το μόνο που απομένει είναι νερό και διοξείδιο του άνθρακα. Η καύση μάς δίνει μια αύξηση θερμοκρασίας που μπορεί να μετρηθεί στο νερό του δοχείου. Η άνοδος της θερμοκρασίας του νερού εκφράζει άμεσα την τιμή καύσης του δείγματος και κατ’ επέκταση την ενέργεια που περιέχει το συγκεκριμένο φαγώσιμο.

Αυτή η διαδικασία αντιστοιχεί ουσιαστικά στη διαδικασία μεταβολισμού της τροφής από το σώμα μας. Στο σώμα μας η καύση γίνεται αποκλειστικά με τη βοήθεια ενζύμων, το αποτέλεσμα ωστόσο είναι το ίδιο: ενέργεια, διοξείδιο του άνθρακα, νερό και ορισμένα μη διαλυτά συστατικά, όπως για παράδειγμα ίνες, που αποβάλλονται με την αφόδευση. Τα μη διαλυτά συστατικά αντιστοιχούν περίπου στο 15% της συνολικής ενέργειας που εμπεριέχεται στην τροφή.

Διαθέτουν τα φυτά ανοσοποιητικό σύστημα;

Τα φυτά έχουν μιας κάποιας μορφής ανοσοποιητικό σύστημα, που όμως δεν είναι τόσο εξελιγμένο όσο του ανθρώπου και των άλλων σπονδυλωτών ζώων. Τα σπονδυλωτά παράγουν αντισώματα, διαθέτουν όργανα εξειδικευμένα στην καταπολέμηση λοιμώξεων και έχουν κύτταρα που καταδιώκουν παθογόνους οργανισμούς μέσα στο σώμα.

Ωστόσο, οι αμυντικοί μηχανισμοί των φυτών κατά των εχθρικών ιών, βακτηρίων και σκουληκιών έχουν και κοινά χαρακτηριστικά με αυτούς των σπονδυλωτών. Όπως ακριβώς στα σπονδυλωτά, έτσι και στα φυτά, το αμυντικό σύστημα αναγνωρίζει τους νοσογόνους παράγοντες και μπορεί να τους ξεχωρίζει από τα κύτταρα και τα όργανα του ίδιου του φυτού.

Συγκεκριμένες πρωτεΐνες αναγνωρίζουν το DNA των βακτηρίων ή ορισμένα μόρια στην επιφάνειά τους. Κατόπιν, επιτίθενται στον εχθρό του φυτού με ντεφενσίνες, που είναι μόρια με 15-20 αμινοξέα. Αυτές οι ντεφενσίνες σκοτώνουν τα βακτήρια σε ένα δύο δευτερόλεπτα τρυπώντας την κυτταρική τους μεμβράνη. Τα φυτά διαθέτουν και άλλες λειτουργίες που τους εξασφαλίζουν ανθεκτικότητα, ενώ μπορούν επίσης να περιορίσουν και συχνά να αναχαιτίσουν μια λοίμωξη απορρίπτοντας τους μολυσμένους ιστούς.

Γιατί οι δύο πλευρές μιας κρέπας δεν είναι ολόιδιες;

Ο χυλός που χύνεται στη μεταλλική πλάκα στρώνεται ομοιόμορφα, απορροφώντας την ίδια θερμότητα σε όλα τα σημεία του. Ο χυλός ανυψώνεται δημιουργώντας στην πάνω μεριά του μικρές φουσκάλες. Όταν αναποδογυρίζουμε την κρέπα, οι φουσκάλες θα κάτσουν πιο βαριά στην πλάκα και θα πάρουν πιο σκούρο χρώμα. Αυτός είναι ο λόγος που η μια μεριά της κρέπας έχει κηλίδες.

Γιατί έχουμε καστανά ή γαλανά μάτια;

Πώς γίνεται και οι άνθρωποι δεν έχουν, π.χ., κόκκινα, κίτρινα ή πορτοκαλί μάτια;

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καστανά, γαλάζια, και πιο σπάνια πράσινα ή γκρίζα μάτια, ενώ τα πουλιά συχνά έχουν και κόκκινα, κίτρινα ή λευκά μάτια. Ο λόγος γι’ αυτή την περιορισμένη χρωματική ποικιλία των ματιών μας είναι ότι η ίριδά μας διαθέτει περιορισμένη γκάμα χρωστικών, ενώ άλλα ζωικά είδη έχουν πολλών ειδών χρωστικές στα μάτια τους. Η σημαντικότερη χρωστική ουσία στο ανθρώπινο μάτι είναι η μαύρη μελανίνη, που μας δίνει τα καστανά μάτια. Στα γαλανά μάτια, η ίριδα έχει μικρές ποσότητες μελανίνης και το γαλανό εμφανίζεται επειδή το μάτι απορροφά ορισμένα μήκη κύματος φωτός και ανακλά τα υπόλοιπα. Όταν τα μάτια είναι πράσινα, αυτό δεν οφείλεται σε κάποια πράσινη χρωστική, αλλά σε μια μέτρια ποσότητα μελανίνης. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά ένα πράσινο μάτι, μοιάζει με γαλανό που η ίριδά του έχει στίγματα σκουρόχρωμης μελανίνης.

Γιατί η ταχύτητα πιέζει το πλοίο προς τα κάτω;

Αληθεύει ότι τα μεγάλα πλοία βυθίζονται ελαφρώς όταν αναπτύσσουν υψηλή ταχύτητα;

Όταν τα μεγάλα πλοία πλέουν σε σχετικά μικρά βάθη και οι μηχανές τους δουλεύουν στο φουλ, κατά κάποιο τρόπο τα «τραβά» ο βυθός. Αυτού του είδους η βύθιση οφείλεται στο λεγόμενο «φαινόμενο Βεντούρι». Το νερό κάτω από το πλοίο συμπιέζεται και ρέει ταχύτερα από το κανονικό. Όταν η ταχύτητα του νερού αυξάνεται, η πίεση πέφτει και το σκάφος βυθίζεται ελαφρώς.

Στο φαινόμενο αυτό σημαντικό ρόλο παίζουν το βάθος της θάλασσας και η ταχύτητα του πλοίου. Το φαινόμενο μπορεί, ανάλογα με την περίπτωση, να είναι επικίνδυνο ή ωφέλιμο. Αρκετά πλοία έχουν υποστεί ζημιές επειδή οι πλοίαρχοι δεν το πήραν υπ’ όψη τους. Αυτό, για παράδειγμα, συνέβη το 1992 με το περίφημο κρουαζιερόπλοιο Queen Elizabeth II. Από την άλλη, το φαινόμενο διευκολύνει τη διέλευση πλοίων κάτω από γέφυρες, όπως συνέβη όταν το μεγάλο κρουαζιερόπλοιο Liberty of the Seas πέρασε κάτω από τη γέφυρα του Great Belt στη Δανία. Ο καπετάνιος και ο πλοηγός επέλεξαν το πλοίο να περάσει από κάτω με τη μέγιστη ταχύτητα. Το πλοίο βυθίστηκε ελαφρώς, τόσο όσο χρειαζόταν για να αυξηθεί η απόσταση ανάμεσα στο άκρο του καταρτιού του πλοίου και το κάτω μέρος του καταστρώματος της γέφυρας.

Τα αγωνιστικά σκάφη, σε μεγάλες ταχύτητες, σηκώνονται στον αέρα αντί να βυθίζονται, αλλά αυτό οφείλεται στο κύτος τους, που είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό των μεγάλων πλοίων. Τα ταχύπλοα έχουν αεροδυναμικό σκαρί, που είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να τα σηκώνει από το νερό και, σε πολύ υψηλές ταχύτητες, να τα κάνει σχεδόν να γλιστρούν στην επιφάνεια.

Τι βάθος έχει η πιο βαθιά τρύπα;

Για να μελετήσουν το φλοιό της Γης, οι Ρώσοι άνοιξαν μεταξύ 1970 και 1989 στη χερσόνησο Κόλα, στα σύνορα με τη Νορβηγία, την πιο βαθιά τρύπα της Γης. Η τρύπα έχει διάμετρο 21,4 εκατοστά και έφτασε σε βάθος 12.262 μέτρων.