Γιατί τα ζώα της στεριάς μίκρυναν;

Γιατί πολλά από τα χερσαία ζώα των προϊστορικών χρόνων –και όχι μόνο οι δεινόσαυροι– ήταν τόσο μεγάλα;

Εκτός από τους δεινοσαύρους, που εξαφανίστηκαν πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια περίπου, υπήρχαν στο απώτερο παρελθόν πολλά χερσαία ζώα με γιγαντιαίες διαστάσεις. Πολλές ομάδες ζώων αντιπροσωπεύονταν από γίγαντες, κατά πολύ μεγαλύτερους από τα σημερινά συγγενικά τους είδη. Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να αναφέρουμε το βραδύποδα Megatherium, που έφτανε και τα 6 μέτρα μήκος και βάδιζε αργά στις καταπράσινες πεδιάδες της Νότιας Αμερικής, μέχρι και πριν από 11.000 χρόνια· ή ακόμη μια τεράστια αρκούδα, την Arctodus simus, που με βάρος περίπου έναν τόνο ήταν το μεγαλύτερο χερσαίο σαρκοβόρο θηλαστικό της ίδιας περιόδου.

Πάντως, το μεγαλύτερο σαρκοφάγο θηλαστικό που υπήρξε ποτέ ήταν ένα ζώο που έμοιαζε με λύκο, το Andrewsarchus mongoliensis, που έζησε πριν από 40 εκατομμύρια χρόνια. Από τους κροκόδειλους, αξίζει να αναφέρουμε τον Deinosuchus, που ήταν τρομακτικός, όπως υποδηλώνει και το πρώτο συνθετικό «δεινός», που μοιράζεται με τους δεινοσαύρους. Έφτανε σε μήκος τα 11 μέτρα, ενώ μόνο το κρανίο του ήταν 2 μέτρα μακρύ.

Οι ζωολόγοι ονομάζουν αυτό το φαινόμενο, δηλαδή το να γίνονται ορισμένα είδη ασυνήθιστα μεγαλόσωμα, γιγαντισμό. Δε γνωρίζουμε ακριβώς για ποιο λόγο και κάτω από ποιες συνθήκες εμφανίζεται το φαινόμενο, αλλά ο γιγαντισμός ενδεχομένως είναι μια τάση ορισμένων ειδών να απαλλαγούν από την απειλή των σαρκοφάγων θηρευτών τους. Οι ελέφαντες, για παράδειγμα, είναι τόσο μεγάλοι, που μόνο τα μικρά και αδύναμα άτομα του είδους κινδυνεύουν από τα σαρκοβόρα, π.χ. από τα λιοντάρια. Τα φυτοφάγα μπορούν να εξελιχθούν σε γίγαντες μόνο αν ζουν σε περιοχές με πλούσια και εύκολα προσβάσιμη χλωρίδα. Όσο πιο μεγάλα γίνονται τα φυτοφάγα τόσο περισσότερο τα ακολουθούν στο γιγαντισμό και τα σαρκοφάγα.

Αν και τα γιγαντιαία ζώα έχουν πολλά πλεονεκτήματα, είναι μάλλον ευάλωτα στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Όταν η βλάστηση λιγοστεύει, τα μεγαλόσωμα φυτοφάγα δυσκολεύονται να επιβιώσουν. Και αν αφανίζονται αυτά, τότε αφανίζονται και τα μεγαλόσωμα σαρκοφάγα, αφού θα πρέπει να ξοδεύουν πολλή ενέργεια για να αιχμαλωτίζουν πολλά μικρά ζώα. Προς το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, πριν από 10.000 με 12.000 χρόνια, πολλά μεγάλα ζώα εξαφανίστηκαν, μεταξύ άλλων τα μαμούθ, τα γιγαντιαία ελάφια και οι γιγαντιαίοι βραδύποδες. Πολλοί ζωολόγοι υποστηρίζουν ότι ο αφανισμός αυτών των ζώων ήταν αποτέλεσμα της συστηματικής θήρευσής τους από τον άνθρωπο σε συνδυασμό και με τις κλιματικές αλλαγές.